Bernie Madoff, de grootste fraudeur van Wall Street, sterft eenzaam en gehaat in de gevangenis

“Het is allemaal één grote leugen.” Met die dramatische bekentenis van Bernie Madoff tegenover zijn zoons tijdens een bijeenkomst in zijn luxe appartement aan de Upper East Side in New York, eindigde op een decemberdag in 2008 het grootste piramidespel in de financiële geschiedenis. Even later stonden twee door de familie-advocaat gewaarschuwde FBI-agenten op de stoep om de in kamerjas gestoken Madoff mee te nemen. De tot dan gevierde Wall Street-financier kreeg 150 jaar cel.

Bernie Madoff, hét gezicht van het tijdperk van grote financiële schandalen, stierf woensdag op 82-jarige leeftijd in de gevangenis van Butner, North Carolina. Tientallen jaren wist de financiële goeroe onopgemerkt duizenden beleggers te misleiden, die daarbij miljarden dollars verloren en vaak werden geruïneerd. Dat het zwendelimperium eindigde tijdens de kredietcrisis was geen toeval. Madoff runde een zogeheten ‘Ponzi-scheme’, genoemd naar een bekende oplichter uit het begin van de twintigste eeuw. Bij zo’n piramidespel wordt geld van nieuwe investeerders gebruikt om bedragen uit te betalen aan eerdere investeerders, waarmee het lijkt alsof de beleggingen succesvol zijn. 

Maar dan moeten de klanten wel vertrouwen blijven houden en niet opeens vele honderden miljoenen gaan opnemen. Precies dat deden grote beleggers na het faillissement van zakenbank Lehman Brothers. Madoff wist met zijn verhalen enkele recessies en de koersval na de aanslagen op het WTC in 2001 nog handig te overleven, maar de financiële ‘meltdown’ van 2008 werd zijn ondergang.

Badmeester

Madoff groeide op in een bescheiden joodse buurt in Queens. Met de paar duizend dollar die hij had verdiend als badmeester en installateur van sprinklers begon hij op Wall Street, zo wil de legende, om uit te groeien tot een van de initiatiefnemers van Nasdaq, de elektronische beurs waarvan hij later voorzitter werd. Met dat succesverhaal van gerespecteerd zwaargewicht wist hij een schare trouwe (en rijke) beleggers aan zich te binden, van gefortuneerde gepensioneerden in Florida tot Hollywood-beroemdheden als regisseur Steven Spielberg en acteur John Malkovich. Nobelprijs-winnaar Elie Wiesel trapte er ook in. Hij verklaarde in 2009 dat Madoff “een heel goede indruk maakte” tijdens een diner. De conversatie ging over geschiedenis en joodse filosofie “en helemaal niet over geld”.

Madoff en zijn vrouw hielden er met het geld van hun slachtoffers een luxeleven op na. Behalve het appartement in Manhattan (7 miljoen dollar) was er ook nog een landgoed van 11 miljoen dollar in Palm Beach, naast huizen op Long Island en in Zuid-Frankrijk, privévliegtuigen en jachten. Veel van zijn klanten leefden ook in luxe, tot sommigen van hen na de ondergang van Madoff van de ene op de andere dag geruïneerd bleken te zijn. De schade beliep volgens schattingen tussen de 19 miljard en 65 miljard dollar. Onder de duizenden slachtoffers waren naast particulieren ook liefdadigheidsinstellingen. Ook Europese beleggers zouden voor miljarden euro’s zijn benadeeld.

Kogelvrij vest

Na zijn arrestatie zei Madoff tegen de rechter dat hij zich diep schaamde. Zijn slachtoffers geloofden er weinig van. “Hij stal van de rijken, hij stal van de armen en alles ertussen in. Hij beroofde zijn slachtoffers zodat hij en zijn vrouw een luxeleven konden leiden. Hij had geen fatsoen”, zei een van hen tegen de jury. Madoff was zo gehaat dat hij een kogelvrij vest moest dragen naar de rechtbank. Toen hij na zeven maanden huisarrest in Manhattan met handboeien om naar de gevangenis moest, stonden zijn slachtoffers in de rechtbank te juichen. Volgens de rechter ging het niet zomaar om een financiële misdaad, maar om een “onverantwoordelijke manipulatie van het systeem”,  met “enorme menselijke gevolgen”. 

Na zijn veroordeling in juni 2009 werden alle persoonlijke bezittingen in beslag genomen, waaronder onroerend goed en 80 miljoen dollar aan bezittingen die van zijn vrouw Ruth zouden zijn. Zij mocht 2,5 miljoen dollar houden. Autoriteiten waren na de ondergang van het zwendelimperium nog vele jaren bezig met het napluizen van de miljardenfraude. Zo’n 10 miljard van de 14 miljard dollar in allerlei belastingparadijzen werd teruggevorderd. De toezichthouders moesten de vraag beantwoorden hoe het kon dat Madoff decennialang onopgemerkt zijn gang kon gaan. Beurswaakhond SEC zou in de loop der jaren minstens zes keer gewaarschuwd zijn. 

Spijt en schuld

Volgens zijn advocaten van recente jaren was Madoff ook een zachtmoedig en intellectueel mens, die jarenlang leefde met gevoelens van spijt en schuld. Ze vroegen vorig jaar juni om zijn vrijlating vanwege gezondheidsproblemen midden in de coronapandemie. De oplichter zou stervende zijn en in een rolstoel zitten. Het verzoek werd afgewezen. De rechter noemde het “heel spijtig” dat Madoff ziek was, maar zag verder geen reden om hem vrij te laten. “Toen ik meneer Madoff veroordeelde in 2009, was het absoluut mijn bedoeling dat hij de rest van zijn leven in gevangenschap zou doorbrengen.”

Terwijl hij in de cel zat, overleed een van Madoffs zoons aan kanker. De andere pleegde op de tweede verjaardag van de veroordeling van zijn vader zelfmoord, net als minstens twee van Madoffs slachtoffers. Zo eindigde de – voor zover bekend – grootste fraudeur van Wall Street woensdag eenzaam, ziek en berooid in de cel.