Vaccinatiebereidheid bereikt dieptepunt: ‘Wie twijfelde, is wellicht verder richting het neenkamp gestuwd’

De laatste maanden schommelde het aantal resolute vaccinweigeraars in de Grote Coronastudie telkens rond de 3 à 4 procent. Bij de laatste bevraging, op 6 april, is het aandeel dat zich ‘zeker niet’ laat vaccineren gestegen naar liefst 8 procent. Neem daar nog eens de mensen bij die neigen naar een neen, dan gaat het om 12 procent. Sinds de vraag werd opgenomen in de Grote Coronastudie was dat aandeel nooit groter.

Hoewel de tweewekelijkse bevraging geen representatieve steekproef van de bevolking vormt, lijkt de evolutie wel zorgwekkend. In alle gewesten boeken de vaccinweigeraars winst. In Wallonië, waar de campagne veel moeizamer verloopt dan in Vlaanderen, zegt nu al een op de zeven zich zeker niet te laten vaccineren.

De groep twijfelaars is de laatste weken duidelijk verdund. Een deel lijkt niet overtuigd, maar net afgeschrikt. Vooral het AstraZeneca-debacle zorgt voor brokstukken, vreest vaccinoloog Corinne Vandermeulen (KU Leuven). Na toediening van het vaccin werd in een klein aantal gevallen een uiterst zeldzame combinatie van een bloedklonter en een tekort aan bloedplaatjes vastgesteld. “Wie al twijfelde, is daardoor wellicht verder richting het neenkamp gestuwd. Ook al is het risico uitzonderlijk klein.”

Ons land volgde eerst – in tegenstelling tot andere Europese landen – de lijn van het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) door het AstraZeneca-vaccin niet te schorsen. Daarna volgde een (tijdelijke) bocht, door enkel 55-plussers nog te bedienen. Ook een bevraging van Test-Aankoop toonde al dat die beslissing bij vier op de tien Belgen een negatieve invloed had op het vertrouwen in (alle) vaccins.

Volgens sociaal wetenschapper Koen Pepermans (UAntwerpen), die de cijfers van de Grote Coronastudie analyseerde, is er evenwel nog een andere factor van belang. “De laatste bevraging heeft duidelijk een nieuwe groep deelnemers aangeboord, en net dat bleken voornamelijk mensen die wantrouwen hebben in het hele vaccinverhaal.” Bij ‘bekende’ deelnemers was de stijging veel minder uitgesproken.

Dat de bevraging voor een stukje gekaapt is door antivaxers, wil Pepermans niet gezegd hebben. “De laatste bevraging is wat meer onder de aandacht gebracht, bijvoorbeeld door premier De Croo maar ook door Dries Van Langenhove. Op zich is het niet slecht dat we die nieuwe groep nu zien, maar de evolutie kan een vertekend beeld geven.”

Groepsimmuniteit

Bijna een op de vijf Belgen heeft intussen een eerste prik ontvangen, maar het doel is 70 procent. Kijken we enkel naar de bevraagden die zich al lieten vaccineren of dat ‘zeker wel’ laten doen, komen we in ons land aan 71 procent. Nog eens 11 procent zegt ‘waarschijnlijk wel’. “Maar met de vooropgestelde 70 procent gaan we er sowieso niet komen”, zegt Vandermeulen. Hij stelt, zoals veel andere experts, dat er meer nodig is voor groepsimmuniteit. De spoeling lijkt dus erg dun.

Uit de bevraging blijkt dat heel wat mensen weigerachtig zijn omdat ze met vragen blijven zitten over de veiligheid en snelle ontwikkeling van vaccins. “Mensen moeten ergens terechtkunnen met die vragen, maar de context van een pandemie bemoeilijkt dat heel erg”, zegt Vandermeulen. Inzetten op individuele communicatie, zoals in ziekenhuizen en woon-zorgcentra gebeurde, is plaatsgebonden en erg arbeidsintensief. “En niet iedereen leest kranten of kijkt journaals”, aldus Pepermans.

Uit onderzoek bij de gezondheidswerkers, in het kader van griepvaccinaties, blijkt dat persoonlijke voordelen vaak het zwaarst doorwegen om mensen over de streep te trekken, zegt Vandermeulen. “Dat kan gaan om het risico om zelf ziek te worden, of een naaste die kwetsbaar is.” Ook sociale druk kan echter een rol spelen, en daar valt wellicht de grootste winst te boeken. “Als mensen in hun omgeving zien dat zo’n vaccinatie goed verloopt, kan dat de twijfel wegnemen. Ook influencers kunnen daar hopelijk een rol in spelen.”