In de aanloop naar de top heeft Tusk een aantal “reflecties” op papier gezet. De brief heeft veel weg van een noodkreet, maar leest ook als een liefdesverklaring aan Europa en de Europese Unie. Tusk regeert ook voor het eerst op het controversiële beleid van Donald Trump.

Nooit heeft de Europese Unie voor gevaarlijker uitdagingen gestaan, meent Tusk. Een daarvan is de nieuwe geopolitieke situatie in Europa en de wereld. Een assertief China, een agressief Rusland, oorlog, terreur en anarchie in het Midden-Oosten en Afrika, met een hoofdrol voor de radicale islam, “en de verontrustende verklaringen van de nieuwe Amerikaanse regering maken onze toekomst hoogst onvoorspelbaar”.

“Voor de eerste keer in onze geschiedenis worden, in een steeds meer multipolaire wereld, velen anti-Europees of eurosceptisch”, stelt Tusk vast. “Vooral de veranderingen in Washington creëren een voor de Europese Unie moeilijke situatie: de nieuwe regering stelt kennelijk het Amerikaanse buitenlandbeleid van de voorbije 70 jaar in vraag.”

Pleidooi voor Europese eenheid

Doorheen zijn brief pleit Tusk voor Europese eenheid. Als de VS morrelen aan de commerciële banden met de EU, moet Europa daarop inspelen door de gesprekken met andere “geïnteresseerde partners” te intensifiëren. “We mogen ons niet overgeven aan zij die de trans-Atlantische band willen verzwakken of vernietigen - een band die bovendien noodzakelijk is voor de wereldorde en de vrede. We moeten onze Amerikaanse vrienden aan hun eigen motto herinneren: ‘United we stand, divided we fall’.”

Tusk ontwaart ook twee interne uitdagingen. “Het groeiende anti-EU-, nationalistische en steeds meer xenofobe sentiment in de Europese Unie zelf” en “de ‘state of mind van de pro-Europese elites”. “Een aftakeling van het geloof in politieke integratie, onderwerping aan populistische argumenten en twijfels bij de fundamentele waarden van de liberale democratie worden steeds meer zichtbaar.”

“Opkomen voor onze waardigheid”

In Malta bespreken de 27 leiders - de Britse premier Theresa May zal er niet bij zijn - hun gemeenschappelijk migratiebeleid en de toestand in Libië. Op 25 maart komen ze in Rome opnieuw bijeen, wanneer de EU de zestigste verjaardag van de ondertekening van het Verdrag van Rome viert. Op die erg symbolische top moeten de EU-landen het signaal geven dat ze verenigd zijn, vindt Tusk. “Vandaag moeten we duidelijk opkomen voor onze waardigheid, de waardigheid van een verenigd Europa - waarbij het niet uitmaakt of we met Rusland, China, de VS of Turkije praten. Laat ons daarom de moed hebben om trots te zijn op onze eigen verwezenlijkingen, die van ons continent de beste plek ter wereld hebben gemaakt.”

Het moet duidelijk zijn, zegt Tusk: “De desintegratie van de Europese Unie zal niet tot het herstel van een of ander mythische soevereiniteit van de lidstaten leiden, maar naar hun volle afhankelijkheid van de supermachten VS, Rusland en China. Alleen samen kunnen we helemaal onafhankelijk zijn.”