‘Ik ben bang dat onze nieuwe baby ook misvormd is’: de onzichtbare gevolgen van de oorlog in Jemen

“Wael is geboren met een waterhoofd”, vertelt zijn vader Mohamed Maher. “Twee maanden zijn we in het ziekenhuis gebleven voor zijn behandeling.”

Zijn vrouw, in niqab gekleed, draagt Wael in haar armen. Het gezin woont op drie uur rijden van het al Joumhory-ziekenhuis in Sa’dah, in het noordwesten van Jemen, in erbarmelijke omstandigheden en slechte hygiëne.

“Ik heb ons huis verkocht om de behandeling te betalen, maar even later moest ik opnieuw geld lenen voor een operatie. Hij heeft nu twee medische toestellen om het vocht uit zijn hoofd te halen.”

Sinds de oorlog in Jemen losbarstte, zien ze in het ziekenhuis in Sa’dah een toename van kinderen met een aangeboren afwijking, zoals Wael. “Elke dag zien we minstens een of twee dergelijke casussen”, zegt Hanaa Ali, pediater in al-Joumhory, Sa’dah. “Er is een grote toename van abnormale embryo’s in Jemen in het algemeen en in de oorlogszones in het bijzonder.”

In deze provincie startte destijds de opstand van Houthi-rebellen, die de machthebbers in Jemen wilden verdrijven. Sinds 2015 leidt buurland Saudi-Arabië een militaire coalitie, die de Jemenitische regering steunt en het opneemt tegen de sjiitische Houthi-rebellen, die steun krijgen vanuit Iran. Zes jaar oorlog eist een zware tol van de burgers, naast de meer dan 100.000 doden tot nu toe.

“Mijn vrouw is opnieuw zwanger en ik ben bang dat ook die baby misvormd zal zijn”, zegt Maher. “Ik voel me ziek en de dokter zei dat ik mijn zwangerschap moet laten onderzoeken, maar we hebben zelfs het geld niet voor een echografie”, zegt zijn vrouw. “‘Alleen God kan helpen’, zeggen de dokters.”

(Lees verder onder de foto)

Belgische wapens

Het koppel wijt de aangeboren afwijking van hun zoon aan de bombardementen van de coalitie onder leiding van Saudi-Arabië. Internationale hulporganisatie Human Rights Watch heeft minstens negentig luchtaanvallen van de Arabische coalitie gedocumenteerd die een schending van het internationaal recht zouden zijn, zoals aanvallen op vissersboten.

Bij luchtaanvallen in het noorden van Jemen kwamen deze zomer minstens 49 burgers, onder wie zes kinderen, om het leven. Eerder kwam aan het licht dat Belgische wapens via Saudi-Arabië opdoken in Jemen. De wapens waren zogezegd uitsluitend bedoeld voor grensbewaking of bescherming van het Saoedische koningshuis, maar beelden bewezen meermaals dat ze in Jemen opdoken, in strijd met een resolutie van het Europees parlement.

Na procedures van ngo’s zoals Vredesactie schorste de Raad van State alle vergunningen van FN Herstal voor Saudie-Arabië, maar sindsdien speelt de Waalse overheid een kat-en-muisspel door vergunningen in te trekken en opnieuw uit te reiken.

“Uit de exportcijfers van de Nationale Bank blijkt dat er toch een sterke krimp is van de wapenexport naar Saudi-Arabië sinds de procedures bij de Raad van State”, zegt Bram Vranken van Vredesactie. Voor het jaar 2020 ging het om nog zo’n 76 miljoen euro aan exportvergunningen voor wapens en munitie aan Saudi-Arabië.

Artsen in Jemen stellen dat de beschietingen en bombardementen ook indirecte gevolgen hebben voor de volksgezondheid op de langere termijn. “De luchtvervuiling door raketinslagen en clusterbommen hebben een negatief effect op de groei van de foetus en op de moeder”, zegt dokter Ahmed Magem van het Thawra-ziekenhuis in Hodeida. “Dat is een effect dat nog generaties kan voortduren.”

Ook hij ziet in zijn ziekenhuis een toename van pasgeborenen met afwijkingen aan het hart, de nieren of andere organen. Hodeida, een havenstad, was omwille van haar ligging eveneens het doelwit van bombardementen, maar dokter Magem ziet nog oorzaken voor de toename. Het effect van bijvoorbeeld vuile bommen valt niet te isoleren van andere oorzaken die verbonden zijn aan de oorlog.

Magem: “Hongersnood en ondervoeding hebben een fors effect op de zwangerschap en op de groei van de foetus. Er is ook een groot tekort aan medische apparatuur om misvormingen waar te nemen, zoals materiaal voor echografiën of MRI-scans.”

Havenblokkade

Hulporganisaties waarschuwen dat 400.000 kinderen jonger dan vijf in Jemen het risico lopen door ondervoeding om te sterven. België heeft zich in maart, bij monde van minister van Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir (Vooruit) op een VN-donorconferentie voor Jemen geëngageerd om een bedrag van vijf miljoen euro vrij te maken voor steun aan het Yemen Humanitarian Fund.

In totaal haalde de VN 1,7 miljard dollar op, een miljard minder dan in 2019. Van de 30 miljoen Jemenieten zijn er 20 miljoen afhankelijk van humanitaire hulp, maar die hulp komt moeilijk door.

Saudische oorlogsbodems verhinderen regelmatig schepen om aan te meren met belangrijke medische goederen, geneesmiddelen en voedsel; officieel om de wapensmokkel uit Iran aan de Houthi-rebellen tegen te houden. Ook voorbehoedsmiddelen zoals de pil of spiraaltje kunnen daardoor enkel nog via de haven van Aden komen, maar die staat onder regeringscontrole.

“Beeld je even in hoeveel vrouwen zwanger worden als we negen maanden zonder enig middel voor familieplanning zitten”, zegt dokter Ashwaq Moharam, gynaecoloog in het ziekenhuis in Hodeida.

In maart bracht de Amerikaanse nieuwszender CNN aan het licht hoe er door de blokkade sinds begin dit jaar geen enkele olietanker in de haven van Hodeidah kon aanmeren. De hulpgoederen die toch doorkomen, geraken daardoor niet eens verdeeld. Bovendien kampen ziekenhuizen met stroompannes door brandstoftekort.

“Ook de bereikbaarheid van de ziekenhuizen en de kostprijs van behandelingen spelen een rol in de toename aan miskramen en afwijkingen bij pasgeborenen”, zegt dokter Magem. “Om deze afwijkingen tijdig op te sporen zouden we zwangere vrouwen minstens elke twee maanden moeten opvolgen met een echo.”

Een van zijn werknemers, in de ziekenhuisapotheek, is een dag eerder vader geworden van een kind met ernstige afwijkingen, aan het hoofd, de nek en de nieren.

“Mijn vrouw deed elke maand een check-up met de gynaecoloog en alles leek oké”, zegt de 27-jarige Khalid Mohammed Abdullah Ghellab. “Ik kom uit een familie zonder genetische afwijkingen, maar we wonen wel dicht bij de wijk in Hodeida die gebombardeerd is.”

(Lees verder onder de foto)

Slechtste plek op aarde voor kinderen

Jemen kampte ook voor de oorlog al met een hoog aantal aangeboren afwijkingen en kindersterfte, voor een deel toe te wijzen aan intrafamiliale huwelijken en gebrek aan familieplanning, maar de ziekenhuizen die we bezochten in drie verschillende provincies zijn stellig dat er een ongeziene stijging is sinds de oorlog.

“Dat is logisch gezien de vrouwen meer afzien tijdens hun zwangerschap, zonder de juiste medische zorg zitten en gezien de moeilijkheden om hen tot in het ziekenhuis te krijgen”, zegt dokter Adel Abdly, hoofd van de afdeling pediatrie van het Al Joumhory-ziekenhuis in Hajjah. “De wegen zijn zo zwaar vernield dat een reis naar het ziekenhuis, normaliter goed voor twintig minuten, nu tot meerdere uren kan duren.”

Een wetenschappelijk onderzoek in dit ziekenhuis wees in 2018 uit dat meer dan twee derde van de pasgeborenen voor de bevalling meer dan een uur naar het ziekenhuis onderweg was geweest. Dat is volgens de onderzoekers des te problematischer gezien één op de vijf geboortes hier een vroeggeboorte is, en dus urgent en met complicaties.

In 2017 al noemde Geert Cappelaere, de Belg die regionaal directeur van Unicef is voor het Midden-Oosten en Noord-Afrika, Jemen ‘een van de slechtste plekken op aarde om kind te zijn’. Dat lijkt vier jaar later nog niet veranderd. Toen Cappelaere zijn uitspraak deed, was een op de vijf van alle slachtoffers onder burgers in deze oorlog een kind. Intussen is dat een op de vier.

“Twee weken geleden bracht een man op een motorfiets een prematuur in een kartonnen doos”, zegt Adel Abdly. “Het kind zag blauw en was onderkoeld. Medische zorg heeft hem er bovenop gekregen, maar ik hoef u niet te zeggen dat het geen goede prognose is voor een kind om te starten in een kartonnen doos op een motor.”

Deze reportage kwam tot stand dankzij de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek