Dossier Sihame El Kaouakibi: wie is verantwoordelijk voor wat fout ging?

Het was een ogenschijnlijk schuldbewuste Bart De Wever, vrijdagavond voor de camera van Terzake. Wie geld geeft aan iemand die een oplichter blijkt, draagt politieke verantwoordelijkheid. Meer nog, er is sprake van een collectieve verantwoordelijkheid, zei hij: het huidige Antwerpse college van burgemeester en schepenen draagt verantwoordelijkheid, maar ook het vorige, de gemeenteraad, andere beleidsniveaus en de ondernemers die het jongerendansproject Let’s Go Urban ondersteunden.

En het klopt dat iedereen rond Sihame El Kaouakibi zwermde: van district tot stad, provincie, Vlaanderen, federale overheid, en uiteraard ook Open VLD: allemaal trokken ze met plezier de portefeuille open voor El Kaouakibi. Tot en met een sliert topondernemers die geld inzamelden voor LGU, begeesterd als ze waren door het profiel en de boodschap van zelfredzaamheid van Sihame El Kaouakibi. Maar als iedereen verantwoordelijk is, dan is tegelijk niemand verantwoordelijk. Vandaar toch een zoektocht naar individuele verantwoordelijkheid, net na het afronden van de audit door de stad Antwerpen.  

"Bij oplichterij moet men eerst kijken naar de oplichter.” Antwerps schepen van Financiën Koen Kennis was bij Radio 2 nogal categoriek – dat oppositiepartij Vlaams Belang zijn ontslag vraagt, zal daar ook wel een rol in gespeeld hebben. Maar wat hij zegt is wat ook burgemeester Bart De Wever zegt. Kort samengevat:  de stad is gerold door een oplichter, dus als er iemand in de fout ging dan wel Sihame El Kaouakibi zelf.

Het wordt inderdaad almaar moeilijker om te beweren dat er niets aan de hand is. Er was al het verslag van de voorlopig bewindvoerster, aangesteld door de Antwerpse ondernemeringsrechter om orde op zaken te stellen bij LGU. Zij stelde vast dat er 450.000 euro aan subsidiegeld werd afgeroomd naar de privébedrijven van Sihame El Kaouakibi.

Voor El Kaouakibi’s eigen partij, Open VLD, was dat verslag al voldoende reden om het vermoeden van onschuld opzij te schuiven en haar uit de partij te zetten. Deels vanuit een oprechte morele verontwaardiging, vermoedelijk toch.

Maar uiteraard ook deels uit politieke berekening: Open VLD werd zo hard beschadigd door alle verhalen over Sihame El Kaouakibi dat ze snel van haar af wilden. Ironisch genoeg nadat de vorige voorzitter Gwendolyn Rutten El Kaouakibi een hoop zakgeld had meegegeven voor haar kiescampagne – niet onwettelijk misschien, maar toch als hoogst unfair ervaren door een deel van de achterban.

De hele heisa in Antwerpen heeft overigens al vanaf het prille begin een uitgesproken federale toets. Als de nadruk op de malversaties komt te liggen, loopt Open VLD en bij uitbreiding de Vivaldicoalitie schade op. Als de nadruk op de gebrekkige controle komt te liggen, loopt de door N-VA gedomineerde Antwerpse coalitie en dus N-VA schade op. Al maken de liberalen deel uit van diezelfde Antwerpse coalitie, dat is voor een stuk toch mee de inzet van de strijd om de perceptie. En Vlaams Belang is in deze de lachende derde.

Los van die bedenkingen: de audit van de stad Antwerpen verleent natuurlijk wel extra sérieux aan de bekende beschuldigingen. Die zijn wat ze zijn. De audit komt tot ongeveer dezelfde vaststellingen als de voorlopige bewindvoerster (al moet daar meteen aan toegevoegd worden dat stad en bewindvoerster intensief samenwerkten, en dat dat dus niet zó verrassend is). Volgens de stad is er minstens 260.000 en misschien zelfs 350.000 euro subsidies of meer van het subsidiegeld bij de privébedrijven van Sihame El Kaouakibi beland.

Als alles waar is wat haar wordt aangewreven – en in een rechtstaat is het toch een rechter die dat beslist – dan is het Vlaams parlementslid en eventueel haar entourage hoofdverantwoordelijke nummer één.

De eerste hoofdstukken van de audit – waarin wordt ingegaan op de manier waarop Sihame El Kaouakibi met het gekregen geld omsprong – zijn, zoals gezegd, niet meteen een verrassing. De daaropvolgende hoofdstukken waren dat wel. In niet mis te verstane bewoordingen hekelen de opstellers van het auditrapport – de dienst Interne Audit/Inspectie Financiën – de manier waarop de stad al die jaren gecontroleerd heeft.

Dat was niet goed, en dat is nog een understatement. Volgens de auteurs werkten de stadsdiensten niet goed samen, was er te weinig kritische blik, werden er niet voldoende vragen gesteld. Kortom: het dossier is allesbehalve goed opgevolgd.

En heel erg opmerkelijk daarbij is dat daar in de loop van het proces zelfs kritische bedenkingen over kwamen vanuit het stadsbestuur. In de volledige audit staat te lezen dat de controles door de financiële cel van de dienst Talentontwikkeling en Vrijetijdsbesteding uitgebreider waren in dit dossier dan in andere. Er werden extra opmerkingen geformuleerd aan de dienst Jeugd over bijvoorbeeld het dubbel aanleveren van facturen vanuit LGU.

En, alweer heel opmerkelijk, dat gebeurde omdat de financiële cel het gevoel had dat de controle bij de dienst Jeugd “niet afdoende gebeurde”. Maar dat raakte niet tot op de hogere niveaus binnen de ambtenarij. Met het gekende resultaat.

Een verhaal dat die gebrekkige controles illustreert: de roemruchte keuken voor LGU – die opgesteld stond bij privébedrijf Point Urbain in het JJ House – werd twee keer vergund door eenzelfde ambtenaar, een keer in 2018 en een keer in 2020. Die zegt daarover dat hij zich de eerste keer niet goed genoeg herinnerde om daar bij het vervolg in 2020 “een kritische reflectie over te maken”.

Is de ambtenarij dan verantwoordelijk voor het subsidiedebacle? De audit geeft zelf het antwoord op die vraag. Het is een duidelijke ja, en de auteurs hebben daar meer dan voldoende argumenten voor. Op die manier is de audit over Sihame El Kaouakibi ook een audit van de stad over zichzelf geworden. Al voegen de auteurs daar meteen aan toe dat mogelijke fouten niet uit kwade wil gebeurden, maar omdat er een “te nauwe vertrouwensband” was. Dat zou blijken uit e-mails, die niet aan de audit zijn toegevoegd maar desondanks veel duidelijk zouden kunnen maken.

De ambtenarij met de vinger gewezen dus, maar in de audit valt ook heel hard op wat niét geschreven en gezegd wordt. Er wordt namelijk enkel over fouten van ambtenaren gesproken. Over de politieke verantwoordelijkheid wordt 61 pagina’s lang met geen enkel woord gerept.

Het ligt natuurlijk moeilijk voor ambtenaren om hun broodheren met de vingers te wijzen, maar de vraag is er niet minder pertinent om: doen ambtenaren echt hun werk in een vacuüm, zonder toezicht van het college van burgemeester en schepenen? Of gebeurt dat in samenspraak? Met andere woorden: wat wisten de mensen in het schepencollege?

De discussie daarover komt nu op gang, en de oppositie wijst twee personen met de vinger: toenmalig en huidig schepen van Financiën Koen Kennis (N-VA) en toenmalig jeugdschepen Nabilla Ait Daoud (N-VA), nu schepen van Cultuur.

Kennis wordt geviseerd omdat hij als schepen van Financiën verantwoordelijk is voor de controle op het geld. Nabilla Ait Daoud wordt met de vinger gewezen omdat vooral zij de portefeuille opentrok. Van de ruim 5 miljoen euro subsidies die Sihame El Kaouakibi sinds 2012 kreeg, kwam het leeuwendeel van bij haar. Een aantal vaststellingen roepen op zijn minst vragen op.

Zo werd in juni 2018 600.000 euro van de investeringstoelage voor de nieuwbouw aan het Urban Center van LGU doorgeschoven naar 2019. De reden: de bouwvergunning is er nog niet. Maar later dat jaar, in december, haalt de stad – in casu: de dienst van schepen Ait Daoud – via een interne kredietaanpassing 437.574 euro van dat bedrag terug, zodat LGU toch nog een pak facturen in 2018 kan betalen.

Is er dan nooit gecontroleerd welke facturen dat waren? Uit een lijst van facturen die VRT NWS kon inkijken, blijkt dat op dat moment alle omstreden zaken zijn goedgekeurd: de keuken, de meubelen, de planten – zeg maar: allemaal zaken die door LGU zijn betaald, maar in JJ House zijn/waren opgesteld. En dat op een moment dat Ait Daoud aan haar laatste maand als schepen van Jeugd bezig was, een maand later zou Jinnih Beels (SP.A) haar opvolgen als schepen van Jeugd, en zou Ait Daoud naar het departement cultuur verhuizen.

Hadden Ait Daoud en haar diensten op dat moment kunnen weten dat al die gekochte en gehuurde goederen niet bij LGU zouden belanden? Misschien wel. Op dat moment stond het gebouw er nog niet, er was niet eens een bouwvergunning. En een maand later namen Sihame El Kaouakibi en haar zakenpartner Erika Xuan Nguyen met hun evenementenbedrijf Point Urbain JJ House in gebruik.  

De vraag hier is: waar eindigt collectieve politieke verantwoordelijkheid en waar begint individuele verantwoordelijkheid? Heeft Ait Daoud zelf beslist om die 437.574 euro terug te halen naar het budget van 2018 (waarvan uiteindelijk 346.354 euro uitgegeven werd)? Of was dat het werk van ambtenaren? Wist ze wat er gebeurde? De kredietaanpassing is toch via het schepencollege gepasseerd?

Het gaat toch om een aanzienlijk bedrag in een dossier waarop ze zich al die jaren sterk geprofileerd heeft? Was dit niet het moment om die facturen te controleren, zeker op zo’n delicaat moment als het einde van de legislatuur? Ze had toch alle facturen in haar bezit? Het zijn allemaal vragen die voorlopig onbeantwoord blijven. Vandaar ook dat een aantal oppositiepartijen nu een externe audit vragen.

Overigens gingen de subsidies na 2019, onder opvolgster Jinnih Beels,  gewoon verder. Voor haar geldt natuurlijk dat zij het dossier erfde, en dat op dat moment eigenlijk al zo goed als alles beslist was.

Het valt op: er zijn op dit moment heel weinig mensen die op de verantwoordelijkheid van De Wever zelf wijzen. Hij – die als burgemeester het hele college overkoepelt - zegt dat hij géén goede banden had met Sihame El Kaouakibi. Hij noemt haar een “jukebox vol buzzwords” en zegt dat hij zich niet heeft bezig gehouden met haar dossier. Er zijn op dit moment geen redenen om te twijfelen aan De Wevers woorden.

Er zit in de audit wel één opvallende passage over De Wever. Op een gegeven moment staat er te lezen dat Sihame El Kaouakibi in juni 2018 een brief aan de burgemeester stuurde. Daarin meldt ze dat het project Urban Center duurder uitvalt dan verwacht: 4,1 miljoen, of 1,6 miljoen meer dan verwacht. Dat heeft verschillende redenen: de bouw is moeilijker dan gedacht, het gebouw is er slechter aan toe dan op het eerste zicht leek, de stad heeft zelf ook een paar bijkomende eisen, en de nieuwbouw valt ook nog eens groter uit dan aanvankelijk gepland.

Na die brief aan de burgemeester wordt tijdens de begrotingsopmaak 1,2 miljoen euro extra vrijgemaakt. Als in 2019 de raad van bestuur van LGU in 2019 – toen Beels er al was – het college van burgemeester en schepenen nog eens om 400.000 euro vraagt, wordt ook dat toegekend. De totale investering in het gebouw bedraagt dan 3,4 miljoen.

En die verhoging gebeurt allemaal via brieven aan de burgemeester en de schepenen. Maar of dat betekent dat De Wever persoonlijk betrokken was bij het dossier? Niets dat daar op dit moment op wijst. Het is niet omdat iemand een brief stuurt naar de burgemeester, dat die de zaak ook persoonlijk afhandelt. Doorgaans is dat een zaak van de bevoegde schepen.

Maar bijvoorbeeld PVDA heeft er wel vragen bij, en diende een klacht in bij het integriteitsbureau van de stad Antwerpen om te kijken of er geen integriteitsschendingen waren bij Nabilla Ait Daoud, maar ook bij burgemeester De Wever. De partij tilt bijvoorbeeld nogal zwaar aan de vaststelling dat de derde subsidieronde, zoals hierboven beschreven, niet is geëvalueerd door de dienst Vastgoed (in tegenstelling tot de eerste twee). Dat betekent ook dat de stad niet is nagegaan of de vergoedingen voor de renovatie en bouw van het Urban Center wel marktconform waren.

De audit ligt er, maar er blijven nog veel vragen over. En de belangrijkste is wel: waarom kreeg één organisatie zoveel subsidies en kwam daar zo weinig controle op? Als daar geen klaarheid over komt, dreigen alle betrokken partijen meegesleurd te worden.