Onzuiverheden in AstraZeneca-vaccin mogelijk oorzaak van problemen, EMA presenteert morgen nieuwe analyse

Twee weken geleden kwam het Risicobeoordelingscomité (PRAC) van het EMA tot de conclusie dat een combinatie van bloedstolsels (trombose) en een laag aantal bloedplaatjes (trombocytopenie) een bijwerking kan vormen van het vaccin van AstraZeneca, al zal die zich slechts úiterst zeldzaam voordoen. Volgens het EMA zijn de voordelen van het vaccin nog steeds groter dan de risico's.

Duitse wetenschappers bevestigen dat en opperen volgens De Volkskrant dat de gevaarlijke maar zeer zeldzame bijwerking mogelijk te voorkomen valt door het vaccin van AstraZeneca beter ‘op te zuiveren’. Het team rond professor Andreas Greinacher van de universiteit van Greifswald, een autoriteit in zijn vakgebied, ontdekte dat het vaccin minuscule restjes bevat van wel duizend stoffen die er niet horen. Het zijn die stoffen die mogelijk voor de kettingreactie kunnen zorgen die in heel uitzonderlijke gevallen tot de bijwerking leidt. 

Het voordeel van de ontdekking is dat het probleem dus “mogelijk oplosbaar” is, schrijven de onderzoekers in een voorpublicatie, “door onzuiverheden in het vaccin te verminderen”.

“Een heel grondige analyse waarmee een stap in de goede richting wordt gezet”, zegt vaccinoloog Geert Leroux-Roels over de studie die nog aan een peer review moet worden onderworpen. Collega-viroloog Johan Neyts, die zelf aan een coronavaccin werkt, beaamt die boodschap.

Aansluitend op het eerdere advies, en na een vergadering van de Europese ministers van Volksgezondheid, analyseert het Europees Geneesmiddelagentschap het AstraZeneca-vaccin verder. België is in dat verband een van de landen die meer informatie wil over het risico op bijwerkingen per leeftijdsgroep. Het heeft ons land ertoe aangezet om het vaccin van AstraZeneca voorlopig gedurende vier weken enkel nog aan mensen van 56 jaar en ouder toe te dienen.

"De nieuwe wetenschappelijke analyse van het EMA verwacht ik morgen (vrijdag)", meldde Europees commissaris voor Volksgezondheid Stella Kyriakides donderdag tijdens een hoorzitting in het Europees Parlement. Ze hoopt meer informatie te krijgen over de potentiële risico's per leeftijd, geslacht en andere mogelijke risicofactoren. Kyriakides wil daarnaast duidelijkere richtlijnen voor de toediening van de tweede dosis van het vaccin. Ook federaal minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) wil bijvoorbeeld weten of na een eerste prik met AstraZeneca een ander vaccin kan gebruikt worden voor de tweede prik.

Kyriakides hoopt begin volgende week een nieuwe vergadering met de EU-ministers te beleggen. "Het doel is een coherente aanpak te hebben voor de toediening van de vaccins van AstraZeneca én Johnson & Johnson. Want hoe meer coördinatie en hoe meer coherentie in de boodschap, des te meer burgers zich zullen laten vaccineren.”

Het Janssen-vaccin van Johnson & Johnson is dat andere coronavaccin waarover het EMA zich heeft moeten buigen en waarvan vastgesteld werd dat het mogelijk tot bloedklonters kan leiden, in combinatie met een laag aantal bloedplaatjes. Maar ook bij dit vaccin is het risico bijzonder klein en wegen de voordelen van vaccinatie duidelijk door, concludeerde het Europees agentschap al.

AstraZeneca en Johnson & Johnson leveren beide een virale vector-vaccin, dat gebruikmaakt van een ander virus. Pfizer en Moderna maken van de nieuwe mRNA-technologie gebruik. 

Volgens het Duitse team is het geen toeval dat ook Johnson & Johnson in beeld komt bij de bijwerking: de problemen zijn waarschijnlijk voorbehouden aan de ‘verkoudheidsvirusvaccins’, stellen de onderzoekers, aangezien de gebruikte onschuldige verkoudheidsvirussen daarbij gekweekt worden op menselijke niercellen, wat sporen nalaat van menselijke eiwitten die mee in het vaccin terechtkomen, maar er niet in horen. Die sporen zouden dan kunnen verklaren waarom sommige mensen in extreem zeldzame gevallen een bloedklonter en een laag aantal bloedplaatjes ontwikkelen. 

Het probleem zou zich met andere woorden niet in het virusdeeltje zelf, maar wel in het productieproces voordoen. Welk eiwit precies verantwoordelijk kan zijn voor de reactie, kunnen de onderzoekers nog niet zeggen. “Dit is een stap in de goede richting”, vindt Leroux-Roels hoe dan ook. “Het is zeker niet de ultieme oplossing, maar het brengt ons wel iets dichter bij een mogelijke oplossing.” De vaccinoloog zegt zelf verschillen in frequentie te hebben gezien van de bijwerking in het Verenigd Koninkrijk en Europa. “Dat zou er kunnen op wijzen dat details in het productieproces fungeren als uitlokkende factor.”