Het was fijn voor even, maar nu snakt Brugge naar de terugkeer van de selfiesticks

“Normaal zit ik hier nooit. Jamais. Omdat het gewoon niet mogelijk is om hier plaats te vinden.” Kunstenaar Robert Devriendt (66) heeft de voorbije maanden een geweldig lunchplekje gevonden, op wandelafstand van zijn atelier en met uitzicht op het water van de Dijver. Hij wijst naar de Rozenhoedkaai, waar we slechts twee selfiesticks tellen – de toerisme-indicator bij uitstek. Normaal staan hier honderden mensen, één lange rij langs de rei, zegt Devriendt. “Nu zie ik hier in de week met moeite vijf mensen. Je kan dat schoonheid noemen, ik vind dat een illusie. Brugge is troosteloos geworden. Een beetje gebroken zelfs.”

In de Gouden Driehoek – tussen Markt en Burg, het Begijnhof en het Zand – is de vertrouwde mengelmoes verdwenen, het is er speuren naar een mondje Frans of Spaans. De vleesgeworden fotomachines die van hotspot naar hotspot waggelen, als kuikentjes achter de gids, zijn vervangen door Bruggelingen die op een bankje een boek lezen of vanop een stoeltje de leegte degusteren. Als ik in het toerismepunt vraag om het verschil met een ‘normale’ dag te verduidelijken aan een Brugge-mijder, zegt de onthaalmedewerkster. “Je hoeft niet meer te zigzaggen door de mensenmassa, je kan gewoon rechtdoor lopen op straat.” Je zou een glimlach verwachten bij zo’n uitspraak, maar die volgt niet.

De toeristische goudader die door de stad loopt, lijkt helemaal opgedroogd. In 2020 werden in de historische binnenstad 3,4 miljoen bezoekers geteld, liefs 56 procent minder dan in 2019. In december viel het aantal aankomsten en overnachtingen zelfs terug tot zo’n 10 procent van het oude niveau. “Sinds Pasen zien we weer een kleine heropleving”, zegt schepen van Toerisme Philip Pierins (Vooruit), die 8 mei als hoogdag heeft aangekruist. Dan kunnen de bootjes en paardenkoetsen, samen met de terrassen, weer wat ‘elan’ geven aan de stad.

Verkatelijnisering

Was het elan van de stad dan niet een beetje herwonnen voor haar bewoners? Al sinds het einde van de vorige eeuw vind je pamfletten, zoals ‘Brugge word wakker!’, die aankaarten dat het toerisme de stad in een wurggreep houdt. De ‘verkatelijnisering’, noemen ze dat hier. Straten die worden gekoloniseerd door friet- en chocoladewinkels, kantboetiekjes en souvenirshops, met de Katelijnestraat als symbool. Authentiek voor Chinezen en Amerikanen, maar een lege doos voor de Bruggeling.

Vlak voor de lockdown gaf de helft van de Bruggelingen aan dat de leefbaarheid in de stad lijdt onder het toenemende toerisme, zo toonde een bevraging van Toerisme Vlaanderen. Een kleine 30 procent hekelde de overlast, voornamelijk de verkeerschaos in de binnenstad. Een fietsbel is er niet opgewassen tegen overstekend wild.

“Tijdens de eerste lockdown voelde Brugge als een paradijs, alsof de stad weer van ons was”, zegt Lydia Debie (66), die net buiten de toeristische zone woont. “Eigenlijk is de stad zelfs nooit ‘van ons’ geweest, er bestaat in Brugge niet zoiets als een seizoen zonder toeristen. Plaatsen zoals de Burg of de Vismarkt zonder mensen, zeker met het mooie weer toen, dat was echt een cadeau. Een openbaring zelfs.”

In elk gesprek met Bruggelingen keert het terug: ze hebben het voorbije jaar ‘massa’s wandelingen’ gemaakt langs plekjes die ze normaal mijden als de pest. “Ik herinner me nog goed dat we hier plots karpers zagen zwemmen in de reien. Ik wist zelfs niet dat die er waren, ze hadden wellicht angst voor de vele bootjes”, zegt burgemeester Dirk De fauw (CD&V), die we over de Burg zien zwerven. De stoeltjes die er neergeplant zijn door de stad worden er bevolkt door zijn electoraat – je herkent ze aan dandy sjaaltjes en grijze haren.

Handig voor politiek lobbywerk, lijkt het wel. “Ik heb sowieso de neiging om iedereen te begroeten. Vroeger kreeg ik toen veel rare blikken van toeristen die helemaal niet wisten wie ik was”, lacht De fauw.

Het narratief keert echter als 2021 wordt aangesneden. “Voor de crisis hebben we nog de rem gezet op het aantal cruiseschepen dat in Zeebrugge mag aanmeren. Nu smeken we bijna dat er een komt”, zegt De fauw. In de stad zijn zo’n 6.000 mensen tewerkgesteld in de toerismesector. Martine Vincke (62), eigenares van chocoladezaak The Golden Crown, zucht: “Normaal staan hier drie mensen om de constante stroom aan toeristen te bedienen.” Vandaag moet het belletje eerst rinkelen vooraleer ze zich naar de toonzaal begeeft, dat zegt al genoeg. “Brugge is dood, zo simpel is het.”

Openhartoperatie

Dood is veel gezegd, Brugge is geen spookstad. Maar na een korte heropleving in juli en augustus is het toerisme wel al maanden op de dool. Niet alleen handelaars die puur op de instroom mikken, voelen het verschil. “De ‘betere toerist’, dat is ook voor mij de kers op de taart”, zegt Iris Maes (62), die damesboetiek Bitte Kai Rand uitbaat in de Vlamingstraat. Zelfs de apotheek in de Steenstraat ziet de omzet gekelderd.

Steden zoals Brugge hebben zich doorheen de jaren erg afhankelijk gemaakt van het toerisme, zegt professor Jan van der Borg (KU Leuven). “Als toerisme een monocultuur wordt die alle ruimtes opslokt, dan ben je extra gevoelig voor dit soort schokken. Experts wijzen al langer op dat risico, nu is het helaas bewaarheid geworden.” Hij ziet het in zijn thuisstad Venetië, maar evengoed in Amsterdam of Salzburg: “De euforie van het begin van de crisis is omgeslagen in een sociaal-economisch bloedbad. Voor veel bewoners heeft dit grote consequenties.”

Philip Pierins probeert het positief te bekijken en vergelijkt het met de openhartoperatie die hij net achter de rug heeft. “De stad is in een kunstmatige slaap gebracht, nu is het gewoon geduldig zijn en wachten. Ik ben er rotsvast van overtuigd dat het toerisme zonder veel moeite zal heropleven. Dat zagen we ook vorige zomer. In een mum van tijd zaten we weer op 60 à 70 procent van het oude niveau.” Wat betreft stadsmarketing zal Brugge eerst focussen op de buurlanden, een straal van 350 kilometer rond de stad om precies te zijn. Op het intercontinentale reizen wordt voorlopig niet gerekend.

Als we de lijn van de openhartoperatie nog even mogen doortrekken: komt het toerisme in de stad hier straks ‘beter’ uit? Daar ligt namelijk een gevaar, zegt Van der Borg. Dat steden straks toegiften gaan doen om zo veel mogelijk toeristen terug naar de stad te lokken, en dat de leefbaarheid van de bewoners net verder in de verdrukking komt. Terwijl er voor de crisis net een momentum leek voor zogenaamd ‘betekenistoerisme’: inzetten op kwalitatief verblijfstoerisme – de meerwaardezoeker die geld uitgeeft – en een betere spreiding van de stroom aan bezoekers.

“Brugge had een erg goed strategisch plan op tafel liggen”, merkt Van der Borg op. “De bewoner stond daarin voorop, en er waren goede prijsmechanismen om verblijfstoerisme voorrang te geven op dagtoerisme. Het zou zonde zijn als die kritische reflectie verdwijnt. Zeker omdat sommige studies nu tonen dat mensen gevoeliger zijn geworden voor drukte. Het is dus aannemelijk dat bewoners een bepaalde drukte sneller als iets ergerlijks zullen ervaren.” We stevenen als het ware af op een lagere pijngrens.

Fierheid

Volgens Pierins zal het herstel alvast gericht zijn op evenwicht. “We niet van plan om versoepelingen door te voeren die voor overlast zorgen in de stad. Maximaal één cruiseschip per dag, dat blijft het devies. Maar we willen wel graag terug naar ons oude niveau.”

Dat lijkt niet alleen een economische wens, ook heel wat bewoners snakken weer naar een beetje leven in de brouwerij. De bevraging van Toerisme Vlaanderen toonde dat ook al: twee derde van de Bruggelingen vindt dat de voordelen van het toerisme ruimschoots opwegen tegen de nadelen. Het zorgt voor een gevoel van fierheid: 8 op 10 inwoners maakt de borst nat voor Brugge Die Scone.

“Het is heel dubbel, want door het toerisme is de stad onbetaalbaar geworden voor jonge mensen. Maar ik kan er wel van genieten om me tussen de toeristen te begeven, al die talen geven me een vakantiegevoel in eigen stad”, zegt Lydia Debie. “Dan zie ik mijn Brugge door de ogen van die toeristen, al die mensen die van over heel de wereld naar hier afreizen, en dan denk ik: hier mag ik elke dag mijn boodschappen doen. Fantastisch toch.”