Direct naar artikelinhoud
AchtergrondBrand in Brecht

Eén ding staat vast na vlammenzee in Brecht: het leger slaat een belabberd figuur

Eén ding staat vast na vlammenzee in Brecht: het leger slaat een belabberd figuur
Beeld Gregory Van Gansen / Photo News

Hoe kon een alledaagse schietoefening op het militair domein Groot Schietveld uitmonden in een vuurzee die 500 hectare heide in vlammen deed opgaan? Eén ding is zeker: het leger slaat een belabberd figuur.

De oorzaak van de brand vrijdag op het Groot Schietveld, een domein van 1.500 hectare heide in de Antwerpse Noorderkempen, blijft een raadsel. Binnen het leger gonst het van de geruchten dat “een blunder” de brand “bijna zeker” heeft uitgelokt, maar voor die zekerheid is het wachten op het verslag van de deskundige die zaterdag is aangesteld door justitie. Dit weekend zouden ook al een aantal betrokken militairen zijn verhoord.

Voor minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) gaat het om een “spijtig ongeval” op een domein waar de krijgsmacht al 100 jaar oefent. Een brand op een schietbaan komt vaker voor, zeker in droog heidegebied. Maar dat het zo uit de hand loopt is du jamais vu. Dat is ook het besluit van de legerleiding, die zich baseert op het feitenrelaas van kolonel Patrick Mestdagh, de commandant van het Bataljon Artillerie in Brasschaat en het Groot Schietveld.

Volgens kolonel Mestdagh werd vrijdagochtend, net na de start van een schiettraining voor rekruten van het elfde Bataljon Genie uit Burcht, “een rookwolk die zich ontwikkelde tot een brandhaard” ontdekt door de militairen ter plaatse. De brand zelf doven bleek al snel een onhaalbare klus, waarop de lokale brandweerzone Rand werd gealarmeerd. Die verscheen “slechts 15 minuten” later op het terrein, maar was volgens kolonel Mestdagh ook “verrast” over hoe snel de vlammen om zich heen grepen.

Bij de laatste grote brand in het natuurgebied van de Kalmthoutse Heide in 2011 verplaatsten de vlammen zich met 1,3 kilometer per uur. Het leger schat dat het vrijdag om 2 kilometer per uur ging. “Vrijwel ongezien”, luidt het. Volgens de lokale brandweer en het Agentschap voor Natuur en Bos heeft dit te maken met het pijpenstrootje, een grassoort die veel voorkomt in de Noorderkempen en die afsterft in de winter. Wat ervan overblijft is droog en brandbaar. Veel brandbaarder dan de nieuwe heideplantjes die later in de lente beginnen te groeien.

Helikopters

Een geval van brute pech en overmacht dus? Niet te snel. Dat de brand in Brecht kon uitgroeien tot een vuurzee waarvan de rook tot in Antwerpen dreef, had wellicht nog met andere zaken te maken. Zo bleek er vrijdagochtend geen wagen met brandweermateriaal beschikbaar op de schietstand. Die stond in de garage voor onderhoud. Volgens de legerleiding is dit geen fout, omdat het bij weercode ‘geel’ niet verplicht is om zo’n wagen paraat te hebben.

In (hoge) brandweerkringen wordt die uitleg met gefronste wenkbrauwen onthaald: “Bij een heidebrand moet je er heel vroeg bij zijn, met heel veel water. Elke wagen die snel ter plaatse kan zijn, kan een verschil maken.” De Limburgse brandweerkorpsen, die ervaren zijn in het bestrijden van natuurbranden, werden overigens pas in de late namiddag opgetrommeld.

Onder brandweerlui en in het federaal parlement worden ook vragen gesteld bij het feit dat het leger over peperdure NH90-helikopters beschikt, maar die niet kan inzetten als het brandt. Vrijdag moest men terugvallen op Nederlandse Chinooks en een helikopter van de federale politie. “Dit is niet normaal”, vindt parlementslid Jasper Pillen van meerderheidspartij Open Vld. 

Het vuur woedde hevig op het Groot Schietveld.Beeld Toon Verheijen

Hoe de vork aan de steel zit: in 2015 voerde het leger samen met de federale politie testen uit met een grote waterzak van 2.500 liter voor hun helikopters. Die testen – volledig op rekening van Binnenlandse Zaken – werden een tegenvaller. De NH90 kon niet veilig vliegen met zo’n grote waterzak eronder. Het plan om dan maar een waterzak van 2.000 liter uit te proberen, werd afgewezen door Binnenlandse Zaken. Hun eigen helikopters konden voort met een kleine waterzak van 1.000 liter. Door geldtekort liet ook de legertop de testen los.

Met hoofd elders

Vanuit de ACMP, de grootste legervakbond, wordt nog een element aangebracht. Tot 2015 waren er op het Groot Schietveld drie ‘bergingspantsers’: tanks die werden ingezet voor het verslepen van andere tanks of kanonnen, maar ook voor het maken van brandcorridors als er vuur ontstond op de schietstand. Ze hadden een bulldozer-schop vooraan. “Bij droogte werden ze stand-by gehouden”, aldus de ACMP. Vandaag zijn deze bergingspantsers weg. Ze werden wegbezuinigd. 

Het Bataljon Artillerie dat het Groot Schietveld beheert, heeft wel nog een bulldozer op rupsbanden, maar die is veel minder snel en krachtig.

Met hoofd elders
Beeld Gregory Van Gansen / Photo News

Ook belangrijk: tot 2015 stond de eenheid ‘Plaats Brasschaat’ in voor het dagelijkse beheer van het Groot Schietveld, waaronder het toezicht tijdens schietoefeningen en het onderhoud van de brandcorridors. Bij de pensionering van de commandant van de eenheid werd die taak overgeheveld naar het Bataljon Artillerie. Dat is een operationele eenheid, die zich richt op missies. Zo speelde het bataljon een hoofdrol in Operatie Vigilant Guardian: de militaire patrouilles op straat na de aanslagen. “Met andere woorden: die hun hoofd stond wel naar andere dingen dan het schietveld”, oordeelt de ACMP. Sowieso is het Bataljon Artillerie zwaar onderbemand (60 procent).

In een persmededeling bood het leger vrijdag al zijn excuses aan voor de brand in Brecht. Een opmerkelijke demarche. Waar iedereen het volmondig over eens is, binnen en buiten de krijgsmacht: godzijdank vielen er geen doden. Anders was de schade echt niet te overzien.