Regering zet deur open voor grootschalige staatshervorming

De regering heeft vijf grondwetsartikelen aangevinkt voor herziening. Dat gebeurt normaliter pas aan het einde van een regeerperiode, omdat na een herzieningsverklaring nieuwe verkiezingen volgen. Het gaat dan ook slechts om een voorlopige lijst, waarmee de federale regering het politieke debat op gang wil brengen.

Eén van de opgenomen grondwetsartikelen is het befaamde artikel 195, dat ook wel de ‘sleutel op de grondwet’ genoemd wordt. Het regelt de manier waarop de grondwet zelf herzien kan worden. Daarbij moeten grondwetsartikelen door de regering voor herziening open gesteld worden, waarna in de volgende legislatuur ook nog eens de bevestiging van een tweederdemeerderheid in het parlement nodig is.

Maar Vivaldi heeft helemaal niet de bedoeling om die procedure aan te passen, maar veeleer om ze tijdelijk buiten werking te stellen. Die ‘truc’ werd ook gebruikt door de regering-Di Rupo om de zesde staatshervorming door te voeren. Het zorgt ervoor dat na de verkiezingen in 2024 een nieuwe coalitie een staatshervorming in één keer kan doorvoeren. Het aanpassen van artikel 195 is daardoor een sluipweg om versneld de hele grondwet aan te kunnen passen.

Vooral regeringspartij CD&V wou absoluut artikel 195 op het lijstje. “Op die manier kan je in één legislatuur ook artikels wijzigen die eigenlijk nog niet open verklaard werden voor herziening. In 2012, bij de zesde staatshervorming, is dat ook zo gebeurd,” bevestigt CD&V-voorzitter Joachim Coens.

Destijds leverde de truc grote discussies op tussen specialisten. De herzieningsprocedure is net zo streng omdat de kiezer zich dan kan uitspreken over de voorgestelde aanpassingen van de grondwet. Door dat mechanisme uit te schakelen, kunnen de partijvoorzitters na de verkiezingen makkelijker een grote staatshervorming afkloppen. Ook vandaag is politicoloog Dave Sinardet (VUB) erg kritisch. “Artikel 195 wordt hier om de totaal verkeerde redenen op het lijstje gezet. Ik vind dit echt problematisch. Dat grondwetsartikel is helemaal niet bedoeld om op die manier gebruikt te worden.”

Formatie deblokkeren

Twee andere artikelen op het lijstje hebben impact op de vorming van de regering. Na de zoveelste lange en slepende formatie besliste de Vivaldi-coalitie dat het anders moet. Volgens minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) is “door de lange regeringsvorming niet alleen de slagkracht van de overheid maar ook het vertrouwen van de burger afgenomen.”

Er wordt onder meer gedacht aan een deadline voor de regeringsvormingen. Als die niet gehaald wordt, komen er vanzelf nieuwe verkiezingen. Een andere vaak geopperde piste is een deblokkeringsmechanisme waarbij bijvoorbeeld na verloop van tijd automatisch een federale regering wordt samengesteld met de partijen die in de deelstaatregeringen zetelen.

In het najaar wordt een online platform gelanceerd waarbij ook burgers zich kunnen uitspreken over de beoogde hervormingen. Volgens premier Alexander De Croo (Open Vld) moet dat ervoor zorgen dat een staatshervorming deze keer niet in nachtelijke politieke vergaderingen in kastelen vorm krijgt, maar “op basis van democratische methoden en een participatieve aanpak.”