‘We hebben ons in slaap laten wiegen met lage inflatie en rentes: het wordt hard ontwaken’

Als professor economie was Charles Goodhart decennialang verbonden aan de Londen School of Economics en jarenlang monetair adviseur van de Bank of England. Een gezaghebbende stem, dus. En ook al klinkt zijn stem via Zoom soms wat metalig, het vergt niet veel moeite om het Britse flegma en de typisch onderkoelde humor te detecteren.

Het gebeurt ook niet elke dag dat we een econoom spreken naar wie een economische wet is genoemd. De Wet van Goodhart zegt dat zodra een maatregel het doel wordt, het niet langer een goede maatregel is. Concreet voorbeeld: als een autodealer zijn verkopers betaalt op basis van het aantal verkochte auto’s, dan is de kans groot dat zij de verkoop aanjagen door de kopers fikse kortingen te geven. Het doel van meer auto’s verkopen wordt zo wel bereikt, maar de autodealer blijft achter met de verliezen.

In deze huidige pandemie lijkt een parallel makkelijk te trekken. Om de coronacrisis te counteren hebben overheden wereldwijd hun portefeuille opengetrokken om de lamgelegde economie te stutten. De stimulus als maatregel lijkt steeds meer een doel te gaan worden. De monetaire financiering, wat in de volksmond makkelijker klinkt als ‘geld bijdrukken’, is niet zozeer het probleem, zegt Goodhart: “Het is een middel dat snel kan worden teruggeschroefd. Helaas zal goedkoop en meer geld niet helpen om onze welvaart op peil te houden.”

Goodhart voorspelt een terugkomst van de inflatie. Dat laat zich simpel uitdrukken als te veel geld dat op te weinig goederen en diensten jaagt. De prijzen gaan dan snel stijgen, wat ertoe leidt dat je uiteindelijk almaar minder kunt kopen. We worden dus met z’n allen armer. Zijn uitgangspunt is dat een terugkeer van de inflatie, ook wel ‘reflatie’ genoemd, afhankelijk is van grotere maatschappelijke omwentelingen. De forse geldcreatie van de overheden om Covid-19 te beteugelen kan dat effect aanjagen. Ook de opgezwollen spaarvarkens van de modale burger, die straks opengebroken zullen worden, kunnen een verhitte consumptiemarkt ontketenen.

Maar tegelijk speelt er nog iets. En dat zijn de destructieve effecten van de vergrijzing. Goodhart publiceerde daarover samen met de econoom Manoj Pradhan The Great Demographic Reversal: Aging Societies, Winning Inequality, and an Inflation Revival (Palgrave MacMillan, 2020). Als dat inderdaad de werkelijke oorzaak is van de huidige lange periode van lage inflatie, dan heeft het niet zoveel zin dat centrale banken het monetaire gaspedaal nog dieper indrukken. “Anders dan Covid-19 is die vergrijzing structureel, en we zijn er niet op voorbereid”, waarschuwt Goodhart, die sinds Covid-19 het drukke Londen inruilde voor zijn huis op het Britse platteland.

Mensen met een goedbetaalde baan konden thuiswerken. De fabrieksarbeider kon dat vaak niet, als hij al niet zijn job verloor. Heeft Covid-19 de ongelijkheid doen toenemen?

“Zeker en vast. Als ik kijk naar mijn land, dan zagen we een enorme uitstroom van immigranten uit Oost-Europa. Meer dan één miljoen mensen hebben het Verenigd Koninkrijk verlaten en zijn naar huis teruggekeerd. Veel van die mensen werkten in precaire jobs. Ik zie die mensen niet snel terugkeren. Er zal daardoor een tekort aan arbeidskrachten zijn eens de economie opnieuw aantrekt.”

In de ontwikkelde landen draaien de vaccinatiecampagnes op volle toeren. Zal de impact van de pandemie zich nog lang laten voelen?

“Het probleem met de vaccinaties is de grote verscheidenheid in snelheid. Het lijkt erop dat vooral Israël, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk sneller zijn dan de rest van de wereld. Pas als de vaccinaties wereldwijd succesvol zijn, zullen we de toestroom in de ziekenhuizen zien afnemen, en ook het aantal slachtoffers zal dan dalen. Het is pas dan dat het herstel zal kunnen aanvatten.”

Gelooft u ook in een herhaling van de zogeheten roaring twenties, eens het virus is bedwongen?

“Ik moet een beetje glimlachen om die uitdrukking. Het zou echt wel goed zijn mocht het zo zijn, alleen hangt het er maar van af in welk werelddeel je die roaring twenties wil zien. In de VS was dat een fantastische periode, maar in Europa, met de opkomst van de Weimar-inflatie, veel minder (tussen 1921 en 1923 heerste er hyperinflatie in de Weimarrepubliek. De Duitse bevolking leed armoede, LID). Maar ik geloof wel in een sterk herstel in de brede economie. Specifiek voor de eurozone zie ik een sterk herstel in de tweede helft van dit jaar.”

De Amerikaanse president Joe Biden wil nog eens 1,9 biljoen dollar in de kwakkelende economie pompen. Is dat een juiste strategie?

“Ik begrijp wat Biden doet, maar ik deel de mening van mensen als Larry Summers (Amerikaans econoom, Harvard-professor en voormalig minister van Financiën, onder president Bill Clinton, LID). Hij overdrijft en het zal leiden tot een inflatieopstoot in de komende twee tot drie jaar. Daardoor zal de dollar veld winnen op de euro, wat het Europese herstel zal bemoeilijken.”

Heeft Europa in dat opzicht genoeg gedaan?

“Ik denk dat Europa meer had kunnen en moeten doen. Het heeft een aantal belangrijke stappen gezet, ook rond innovatie en duurzaamheid, maar het probleem met fiscale en monetaire plannen is dat het een hele tijd duurt vooraleer alles doorsijpelt naar de economie en in de handen van de modale burger komt. Het is dus niet zozeer een kwestie van geld alleen, maar ook en vooral van de snelheid waarmee het in de reële economie terechtkomt. En ik vrees dat het Europa ontbreekt aan snelheid, meer dan aan geld.”

Gelooft u in systemen als ‘helikoptergeld’, waarbij burgers rechtstreeks een bedrag van de overheid krijgen?

“Het kan zeker zorgen voor een versnelling in het herstel. De vraag is evenwel niet zozeer of het zal werken, maar wel hoe die extra uitgaven verdeeld zullen worden. Gaat het leiden tot reële economische groei door de toegenomen consumptie, of leidt het tot prijsstijgingen? Want het gevaar van zo’n systeem schuilt net in het gevaar op inflatie.”

De overheden hebben door Covid-19 een gat in de hand, waardoor de wereldwijde schuldenlast nu de onbevattelijke som van 281 biljoen dollar bedraagt. Hoe problematisch is dat?

“Dat is erg problematisch. Vooral ook omdat het niet eens zozeer de schuld is van de pandemie. Die veroorzaakte eigenlijk maar een rimpeling in een globale wereld van begrotingstekorten die opgestapeld werden. De lage rente heeft geleid tot een massale stijging van de schulden, ook bij burgers. Een van mijn angsten is dat wanneer straks de inflatie gaat stijgen, onder impuls van de herstelmaatregelen, we dit niet snel kunnen stoppen. Als het zuur op de financiële markten wordt, kan het heel snel heel verkeerd gaan. En de wapens van de centrale banken zijn opgebruikt. Ze kunnen niet fors of snel de rente verhogen, want de overheden hebben nu al begrotingstekorten. Het zal behoedzaam navigeren zijn om de juiste weg in te slaan en de juiste route aan te houden.”

Als we de economen van de Modern Monetary Theory (MMT) mogen geloven, kan de overheid toch ongebreideld geld uitgeven?

“(glimlacht) Wel, we zijn het volop aan het doen! Wat de MMT eigenlijk zegt is dat je als overheid geld kunt blijven drukken en uitgeven, tot het moment dat inflatie de kop opsteekt. Dat is nu net wat de Federal Reserve (Amerikaanse Centrale Bank, LID) aan het doen is. En dat is erg curieus, want de meeste centrale bankiers zeggen steeds dat MMT niet effectief is en dat het eigenlijk een theorie is, maar momenteel volgt de Fed net de receptuur van de MMT.”

Net omdat iedereen ervan uitgaat dat de inflatie en de rente nog jarenlang laag zal blijven. U zegt dat het hard ontwaken wordt?

“Er zijn veel mensen die ervan overtuigd zijn dat de inflatie en rentetarieven voor eeuwig laag zullen blijven. Ik zeg niet dat ik gelijk heb, maar wel dat ik overtuigd ben dat in de toekomst de onderliggende context van demografie en globalisatie zal leiden tot inflatie. Maar wanneer die omslag precies komt en hoe fors, dat zijn onzekerheden die we niet kunnen voorspellen. Mocht ik de gave hebben om dat te voorspellen, dan lag ik nu achterover geleund op mijn eiland in de Caraïben van de warme zon te genieten, in plaats van op deze koude Europese aprilavond met u te zitten praten. (lacht)”

In uw boek, The Great Demographic Reversal, constateert u dat de periode 1992 tot en met 2007 de beste economische tijd was in de geschiedenis. Moet ik daaruit besluiten dat voor onze generatie de beste tijd achter ons ligt?

“Heel waarschijnlijk wel. Hoe somber dat misschien ook mag klinken. Er zijn verschillende redenen voor die bloeiperiode. Het economische vliegwiel draaide optimaal door de prima demografische ontwikkeling. De babyboomers kwamen op de arbeidsmarkt. Dat werd gecombineerd met de effecten van de globalisering; China en Oost-Europa knoopten ook aan met de handel en welvaart. Dat zorgde voor een productiviteitsgroei, ook mede dankzij de digitale revolutie. Zo’n economische welvaart hebben we nooit eerder gezien in de geschiedenis. En dat zorgde er ook voor dat de ongelijkheid in de wereld razendsnel afnam.”

Ik dacht dat de globalisering de ongelijkheid net deed toenemen?

“De ongelijkheid tussen landen nam af, maar de ongelijkheid binnen de landgrenzen nam wel toe. Want wat gebeurde er? De lonen van arbeiders in ontwikkelde landen daalden toen werkgevers de productie naar de opkomende landen verplaatsten. Ongeschoolde en halfgeschoolde arbeiders werden het zwaarst getroffen door de loonverschuiving, en de inkomensongelijkheid nam toe. Intussen is ook protectionisme weer in opmars. Kijk maar naar de pandemie en de afscherming van de eigen vaccins of medisch materiaal. Of naar de spanningen tussen de VS en China. Dat alles vermindert de concurrentie en zal leiden tot hogere prijzen. Daarnaast leidt de veroudering van de bevolking ook tot een onevenwicht.”

Sommigen verwijten u overdreven pessimisme. U gelooft niet in een stevige productiviteitsgroei dankzij technologie?

“O, ik geloof zeker wel in technologie. Maar in geavanceerde landen stijgt de verhouding tussen oudere inactieve mensen en werknemers sterk naarmate babyboomers met pensioen gaan. De vergrijzing van de samenleving, en de noodzaak die dat met zich meebrengt voor de sociale zekerheid en de gezondheidszorg, is een structureel probleem. Het idee dat robots zullen zorgen voor onze demente ouderen is absolute nonsens. Zij hebben menselijke empathie nodig, geen blikken brein. Technologie is goed voor repetitief werk, niet waar menselijke interactie nodig is. Kijk, het klinkt misschien onbetamelijk in deze tijden van menselijk leed door Covid-19, maar deze pandemie is tijdelijk, terwijl de vergrijzingsproblematiek structureel en permanent is.”

Zal immigratie niet zorgen voor een nieuwe instroom aan arbeidskrachten, die door de vergrijzing nu onder druk komt?

“Dat is een optie, maar u zal samen met mij vaststellen dat dit politiek vuurwerk is. Ik maak mij zorgen over de opkomst van het rechts-populisme, dat gevoed wordt door de frustraties van de achterblijvers. Mensen die niet profiteren van de globalisering en de schuld bij immigranten leggen.”

U bent een man met veel ervaring. Beleven we een zoveelste crisis die elke generatie doormaakt of is het dit keer anders?

“Het is iedere keer weer anders dan wat we eerder hebben gezien. Mensen overschatten steeds wat ze denken te weten. Men kijkt naar het verleden en extrapoleert dat naar de toekomst, omdat het verleden het enige is wat we kennen. Vandaar onze blinde vlekken omtrent inflatie. Omdat we de voorbije decennia niks anders hebben gekend dan lage inflatie en lage rente, betekent dat echt niet dat het in de toekomst ook zo zal zijn. Het verschil met een pandemie die niet te voorspellen is, is dat onze demografische veranderingen dat net wel zijn. Maar we zijn er helaas niet op voorbereid. Al kan niemand zeggen dat we er niet voor hebben gewaarschuwd.”