Schotse parlementsverkiezingen als opstapje naar referendum over onafhankelijkheid?

Bij een eerste referendum in 2014 stemde 55% van de kiezers tegen Schotse onafhankelijkheid. David Cameron, de toenmalige premier van het Verenigd Koninkrijk, verklaarde dat de kwestie daarmee voor de duur van een generatie geregeld was. Twee jaar later bleek dat de institutionele rust slechts van korte duur was: terwijl een kleine meerderheid van de Britten voor de brexit koos, stemde 62% van de Schotten vóór EU-lidmaatschap. Daarmee werd de vraag naar de toekomst van Schotland binnen het VK opnieuw brandend actueel. De onafhankelijkheidsbeweging kreeg een uitgesproken pro-Europees karakter en de vraag naar een referendum werd opnieuw geopperd.

Tegen die achtergrond trekken de Schotten donderdag naar de stembus om de 129 leden van hun regionale parlement te kiezen. Holyrood, zoals de assemblee in Edinburgh wordt genoemd, is bevoegd voor onderwijs, gezondheidszorg en transport. Andere bevoegdheden, zoals het economisch beleid en buitenlandse zaken, worden door het Lagerhuis in Londen beheerd. Ondanks opeenvolgende lockdowns als gevolg van de coronapandemie en een pijnlijke episode waarin eerste minister Sturgeon moest toegeven dat haar regering “misschien niet alles juist” had gedaan toen er klachten wegens seksueel misbruik binnenliepen tegen haar voorganger en mentor Alex Salmond, draaien de verkiezingen van donderdag om de toekomst van Schotland.

Sturgeon heeft de kiezer een nieuw referendum beloofd als haar partij opnieuw het land mag leiden. Die bevraging zou ten laatste in 2023 moeten plaatsvinden. Als Sturgeon de Britse premier Boris Johnson niet kan overtuigen om met de organisatie van het referendum in te stemmen, wil ze eenzijdig een referendumwet laten stemmen in het parlement in Edinburgh en Johnson uitdagen de wet aan te vechten in het Hooggerechtshof. De kans dat Johnson het referendum laat doorgaan en riskeert de doodgraver van het Verenigd Koninkrijk te worden, is onbestaande.

Komt het uiteindelijk toch tot een referendum, dan is de uitkomst moeilijk te voorspellen. Uit peilingen blijkt dat het pro-onafhankelijkheidskamp de bovenhand heeft, maar de neen-stemmers lijken hun achterstand in te halen. Bij een ja-stem zullen Schotland en wat overblijft van het VK wellicht voor jaren van onderhandelingen vertrokken zijn. Die gesprekken zullen aan de brexit-saga doen denken, maar dreigen veel complexer te worden: de verwevenheid tussen Schotland en het VK is veel groter dan tot voor kort tussen het VK en de Europese Unie.

Maar voor we zover zijn, is het natuurlijk uitkijken naar de uitslag van de verkiezingen. De hamvraag is of de SNP de grootste partij blijft, dan wel een absolute meerderheid verwerft. Momenteel bezetten de Schotse nationalisten 61 van de 129 zitjes in Holyrood, waarmee ze een straat voorsprong hebben op de Conservatieve partij (30) en Labour (23). De Schotse groenen en de Liberal-Democrats hebben momenteel elk 5 zetels. Een nieuwe speler is Alba, de partij van Alex Salmond, die eveneens een pro-onafhankelijkheidskoers vaart. Hij wil met de SNP een meerderheid vormen, maar dreigt belangrijke stemmen van zijn voormalige partij af te snoepen. Volgens eerste minister Sturgeon “speelt (hij) met de toekomst van het land”.

Door de coronamaatregelen verloopt de kiescampagne grotendeels online. De unionistische partijen vragen de kiezers rekening te houden met het economische kostenplaatje van onafhankelijkheid. Volgens een studie van de London School of Economics, geciteerd in The Economist, gaat 60% van de Schotse export naar de rest van Groot-Brittannië en kan onafhankelijkheid het bbp met bijna 9% doen dalen. Omdat een nieuwe toetreding tot de Europese interne markt een harde grens tussen Schotland en Engeland zal creëren, zal EU-lidmaatschap de gemaakte verliezen niet kunnen goedmaken, luidt het.

De SNP blijft volhouden dat een onafhankelijk Schotland ook een sociaal Schotland zal zijn. De partij voert al jaren een ruimhartig sociaal beleid, maar spreekt nu ook van een basisinkomen en wil nagaan of een vierdaagse werkweek realistisch is. Nochtans dreigt een Schotland dat op eigen benen staat te moeten snoeien in zijn uitgaven en zijn inkomsten te moeten verhogen, waarschuwt professor Economie aan de universiteit van Stirling David Bell. Maar dankzij zijn hernieuwbare energiebronnen en zijn status als financieel centrum, kan Schotland het op eigen benen misschien toch redden, zegt Bell.