Wie wordt rector van de KU Leuven? Dit is alvast de examenstof van de kandidaten

Basisfinanciering

Net als elke universiteit krijgt de KU Leuven een pot belastinggeld van de Vlaamse overheid om onderzoek mee te doen. Dat verdeelt ze, net als alle universiteiten, op een competitieve manier: professoren en onderzoekers schrijven onderzoeksvoorstellen uit waar de universiteit dan tussen kiest.

Die manier van werken komt onder druk te staan. Jonge onderzoekers ervaren veel moeite om onderzoeksgeld binnen te halen, met veel stress en een hoge druk tot gevolg. Bovendien kost het alle professoren veel tijd om voorstellen uit te schrijven. In een bevraging van de Koning Boudewijnstichting uit 2017 zegt 54 procent van de onderzoekers te weinig tijd over te houden om onderzoek te doen en dat “de competitie tussen onderzoekers een negatieve impact heeft op de kwaliteit van het onderzoek”.

Jan Tytgat deelt die kritiek. “Het vergt gemiddeld zo’n maand tijd om een project uit te schrijven. In totaal draaien er elk jaar zo’n drieduizend projecten rond aan onze universiteit. Dat betekent ook dat er gemiddeld zo’n 9 miljoen euro aan belastinggeld in projectschrijven en -evaluatie kruipt, terwijl er slechts aan een zeer beperkt aandeel projecten effectief budget toegekend wordt.”

Hij pleit als uitdager voor een ver doorgedreven vorm van basisfinanciering, waarbij elke professor jaarlijks een bedrag van ongeveer 45.000 euro zou kunnen krijgen. Een basisinkomen voor onderzoek, dus. Met dat geld kan een professor bijvoorbeeld een doctoraatsstudent aannemen. Daarvoor stelt Tytgat voor om enkele van de onderzoeksbeurzen (project- en mandaatfinanciering) niet meer op een competitieve manier te verdelen. Ter vergelijking: UGent-rector Rik Van de Walle voerde een startkrediet van 200.000 euro door voor startende professoren.

Luc Sels neemt een meer gematigde positie in. Hij voerde de afgelopen jaren zelf al drie vormen van basisfinanciering door. Zo krijgen (jonge) professoren die tijdelijk geen onderzoeksmiddelen vinden een basiswerkingskrediet (tot 5.000 euro per jaar), is er startfinanciering voor beginnende professoren en kunnen professoren per zeven jaar een sabbatical van één semester nemen.

“Direct een veel ruimere basisfinanciering uitrollen, is in de huidige context niet financierbaar”, zegt Sels. Wel wil hij de niet openbaar gemaakte voorstellen onderzoeken die een interne denkgroep rond het thema deed. Volgens Sels pleiten zij niet meteen voor een ruime basisfinanciering. Opvallend, want Tytgat maakte zelf deel uit van de groep en stelt dat zijn voorstel juist op de conclusies van de denktank gebaseerd is.

Tytgats big bang of Sels’ voorzichtigere aanpak: het levert een interessant debat op. Basisfinanciering wordt in elk geval een belangrijk thema bij de professoren, die 70 procent van de stemgerechtigden uitmaken. “Het is de verdienste van beide kandidaten dat ze de proffen aan het spreken hebben gekregen over basisfinanciering”, zegt een decaan. “Vier jaar geleden was dit enkel iets voor mensen die thuis waren in de techniciteit ervan.”

Onderwijs na corona

Geen overvolle aula’s maar een laptop: zo ziet onderwijs er tegenwoordig uit aan universiteiten en hogescholen. Dat gebrek aan fysiek onderwijs begint stilaan door te wegen. Zo toonde de Grote Coronastudie (UAntwerpen, UHasselt en KU Leuven) dat studenten het nog moeilijker hebben dan niet-studenten binnen de leeftijdsgroep van 16- tot 25-jarigen. “Veel studenten zitten in een sociaal isolement”, zegt Dennis Gelders, ondervoorzitter van de studentenraad van de KU Leuven. Zo krijgen studentenpsychologen in alle steden meer vragen voor hulp.

De studentenraad wil daarom dat het onderwijs na corona stevig wordt doorgelicht. “De vrees bestaat dat een deel van de professoren na de afgelopen periode misschien gemakkelijker elk jaar dezelfde link naar een opgenomen les online zetten”, zegt Gelders. “Anderzijds willen we ook niet zomaar terug naar 100 procent fysiek onderwijs. Beide hebben hun merites.” 

Dat is geen vrijblijvende vraag: de stem van die studenten telt bij de rectorverkiezingen voor 10 procent mee. Het verklaart mee waarom zowel Sels als Tytgat oor hebben voor die verzuchtingen. Ze pleiten allebei voor een goede mix tussen online en fysiek onderwijs. Sels, die de voorbije jaren investeerde in technologie in de aula’s om onlinelessen vlot te laten verlopen, benadrukt ook de meerwaarde van onlinelessen. “Zo’n hybride onderwijs is een troef”, zei hij op het rectorendebat van de studentenraad vorige week maandag. “Zeker voor werkstudenten is het belangrijk om onderwijs tijds- en plaatsonafhankelijk te kunnen volgen, maar de essentie blijft echte interactie.”

Tytgat werpt zich in zijn programma meer op als verdediger van het klassieke hoorcollege. “Ik ben zeker fan van het klassieke hoorcollege en het krijtje”, zegt hij. “Ook de studenten zijn daarvoor te vinden, op voorwaarde dat de docent eloquent is. Maar ik wil niet zomaar terug naar de oude doos, neen, ook ik pleit voor een gemengde vorm. Laat elke docent zelf bepalen wat het beste is.”

Ook over activerende werkvormen – een duur woord voor het actief laten participeren van studenten tijdens een les – en studiedruk bij studenten bestaan er zulke nuanceverschillen tussen beide kandidaten.

Opvallend is dat Tytgat en de studenten de herindeling van het academiejaar in het debat trekken. Beide willen daar niets van weten. Het was een van de grote thema’s aan het begin van Sels’ rectorschap. Hij stelde voor het academiejaar te hervormen, met examens voor Kerstmis en de tweede zit in juni. Plannen die hij noodgedwongen in de koelkast moest steken.

Tytgat denkt dat Sels die plannen straks na de verkiezingen weer boven zal halen. “Sels blaast koud noch warm”, verwijst de uitdager naar een korte reactie van Sels bij studentenblad Veto. Daar had de rector gezegd verbaasd te zijn dat het thema weer de kop opstak – hij vermeldt het niet in zijn programma – maar wel bereid te zijn de discussie te heropenen als daar bij studenten en andere universiteiten animo voor bestaat.

Reuzegom

Geen zaak die het afgelopen jaar zo vaak met de KU Leuven in verband gebracht werd als Reuzegom. De dood van KU Leuven-student Sanda Dia tijdens een studentendoop dateert van eind 2018. Wanneer in de zomer van 2020 meer details bekend raken over de omstandigheden waarin hij overleed, barst de bom. Zo worden de beperkte tuchtmaatregelen van de KU Leuven voor de Reuzegom-leden, zoals een paper schrijven en vrijwilligerswerk doen, bekritiseerd.

Ook de rector zelf blijft niet gespaard van kritiek. Hoewel hij steevast benadrukt dat Dia’s dood de zwartste pagina uit zijn rectorschap is, wordt Sels een gebrek aan empathie verweten. “Deze rector houdt ervan om processen te beheersen, maar die formele, managementstijl werkt niet in een open brief over zoiets gevoelig als de dood van een student”, zei een vicerector daar destijds over in De Morgen.

Intussen is het stof aan de universiteit al iets meer gaan liggen. Het tuchtorgaan van de KU Leuven besliste in januari alsnog om zeven Reuzegom-leden te schorsen na inzage van het strafdossier, volgens kwatongen met het oog op de nakende verkiezingen. Al is het nu vooral wachten op een uitspraak in de strafzaak, die ten vroegste midden dit jaar verwacht wordt.

“Als rector heb ik me daarom ook discreet opgesteld”, zegt Sels. “Maar dat betekent hoegenaamd niet dat er in de luwte geen initiatieven genomen zijn. Dat zijn, naar mijn mening, geen zaken waarmee je breed wilt uitpakken.” Sels verwijst daarmee naar het nieuwe tuchtreglement voor studenten en een statement dat hij maakte in zijn speech bij het begin van het academiejaar.

Wat vooral opvalt, is dat de zaak-Reuzegom bijlange niet zoveel aandacht krijgt in de campagne als ze in de publieke opinie kreeg. Zo valt het woord ‘Reuzegom’ zelfs niet tijdens het rectorendebat voor de Leuvense studentenraad vorige maandag.

Tytgat zegt dat hij “het dossier niet wil gebruiken in de campagne”. “Het is een bijzonder delicaat dossier”, zegt hij. “Maar je moet ook de feiten erkennen: er is eerst te traag en slap gereageerd door de universiteit. En door de voorpagina van The New York Times is de naam van de KU Leuven op vlak van diversiteit internationaal wel gehavend. Ik meen dat de universiteit beter had kunnen reageren. Hoe? Door sneller zelf gepaste actie te ondernemen. Door pas te reageren nadat de media zich in de zaak vastbeten, ontstond de indruk dat de KU Leuven iets goed te maken had.” Intussen pleitte Tytgat wel voor het oprichten van een Fonds Sanda Dia, bijvoorbeeld voor nieuwe generaties studenten.

“Ik denk dat men binnen de universiteit de complexiteit van het dossier misschien beter inschat dan daarbuiten”, zegt een hoge bron. “Dat de communicatie beter gekund had, erkent iedereen. Maar het wordt de rector niet meer aangewreven. Vergeet bovendien niet dat de rector zelf nooit een tuchtuitspraak gedaan heeft.”

Leiderschapsstijl

Wat is de rol van een rector? De discussie bepaalde de vorige rectorverkiezingen tussen Rik Torfs en toenmalig uitdager Sels. Ook nu keert ze terug. Zo besteden beide kandidaten bijvoorbeeld veel aandacht aan duurzaamheid, het streven naar meer diversiteit onder studenten en het ondersteunen van (mentaal) welzijn van iedereen aan de KU Leuven. Al kan dat eigenlijk samengevat worden als: er gebeurt al veel, maar het kan nog beter.

Dat Sels, die Torfs destijds aanwreef te veel in de media te komen, minder in kranten en tv-studio’s opduikt, is logisch. Al beweert de rector – op basis van eigen berekeningen – wel dat de KU Leuven als instelling 80 procent vaker opduikt in GoPress, het digitaal archief van de Vlaamse pers.

Niet iedereen is het eens met die analyse. Volgens verschillende waarnemers heeft de KU Leuven net aan belang ingeboet in het publieke debat. “Kijk naar een programma als De afspraak”, zegt Tytgat. “Wanneer het gaat over maatschappelijke problemen, treedt VUB-rector Caroline Pauwels daar heel prominent in op. Veel mensen zeggen mij hier: ‘Waar blijft onze rector?’ Als je hem al hoort, is het intern en top down.”

Volgens Tytgat, die zijn weg naar de media altijd vlot gevonden heeft, is de universiteit te “kleurloos en zakelijk” geworden. “Sels behandelt alles procesmatig, bijvoorbeeld door een probleem in een werkgroep te steken. Hij heeft zeker en vast kwaliteiten als manager, maar ik vind in hem veel minder de talenten terug die je verwacht van een ideale woordvoerder van de universiteit, met de nodige empathie.” Ook wrijft de toxicoloog Sels na vier jaar rectorschap en acht jaar decanaat een gebrek aan ‘voeling met de basis’ aan.

Sels zet vooral zijn verwezenlijkingen in de verf; hij beweert 95 procent van het strategische plan te hebben uitgevoerd. Zo kwamen er maatregelen om het studierendement van studenten te bewaken, met de zogeheten mijlpaal als speerpunt. Die verplicht studenten vanaf volgend academiejaar alle eerstejaarsvakken binnen twee jaar af te leggen. Ook wist de KU Leuven zich internationaal meer op de kaart te zetten, met bijvoorbeeld meer internationale studenten, en werd de coronacrisis vlot aangepakt.

“Voor een rector zijn zichtbaarheid en impact overigens ook twee totaal verschillende zaken”, zegt hij. “Onze politieke slagkracht was de voorbije jaren bijzonder groot. Onderhandelingen over decreten en financiering, maar ook over corona-contactonderwijs en kotbubbels, voer je best zeer discreet.”

Al is het absoluut niet zo dat de discussies even fel zijn als tijdens de felbevochten en soms bitse rectorverkiezingen in 2017. “Je zou zelfs verder kunnen gaan: door corona leeft de verkiezing minder”, zegt een professor. “De wandelgangen – en dus discussies – zijn weggevallen.”

Wie wordt er straks rector? Het blijft moeilijk te voorspellen. Afgaande op een peiling van studentenblad Veto na het rectorendebat lijkt de zittende rector het voordeel van de twijfel te genieten. Al zouden de ongewone omstandigheden, waarbij voor het eerst ook digitaal wordt gestemd, misschien wel voor verrassingen kunnen zorgen.