Verkiezingen in Schotland gezien als officieus referendum over onafhankelijkheid

De Britse regering moet toestemming geven voor zo’n volksraadpleging, wat de Britse premier Boris Johnson naar verwachting niet zal doen. “Het belangrijkste was het referendum van 2014", zei Johnson al. “Referenda zijn, in mijn ervaring en die van het land, niet bepaald prettige zaken. Je zou er maar eentje per generatie mogen hebben.” Maar de uitslag van de verkiezingen in Schotland vandaag kan mogelijk toch nog leiden tot de Schotse eis van een nieuw onafhankelijkheidsreferendum. Dan zou de SNP zo sterk mogelijk voor de dag moeten komen.

Volgens de laatste peilingen stevent de SNP inderdaad af op een verkiezingswinst, maar is het nog niet duidelijk of de partij een absolute meerderheid van de zetels zal krijgen. De nationalisten kunnen mogelijk samenwerken met de Schotse Groenen. Die partij is eveneens voor onafhankelijkheid en heeft volgens de peilingen tien zetels, wat genoeg is voor een meerderheid. Volgens kenners staat de SNP er in Londen echter sterker voor als de partij in het parlement zelf een absolute meerderheid vormt. Bij de vorige verkiezingen werden de stemmen na het sluiten van de stembureaus geteld, maar vanwege de coronapandemie gebeurt dat nu pas een dag later. De resultaten worden op vrijdag en zaterdag bekendgemaakt.

Momenteel bezetten de Schotse nationalisten 61 van de 129 zitjes in Holyrood, zoals de assemblee in Edinburgh wordt genoemd. De laatste keer dat de SNP een meerderheid van de 129 zetels in het parlement bemachtigde, was in 2011. De partij slaagde er vervolgens in de toenmalige Britse premier David Cameron onder druk te zetten zodat er een onafhankelijkheidsreferendum kon worden gehouden. Zo’n 55 procent van de Schotse bevolking gaf in 2014 aan bij het Verenigd Koninkrijk te willen blijven. David Cameron verklaarde dat de kwestie daarmee voor de duur van een generatie geregeld was. Ook volgens Johnson is de kwestie daarmee dus afgedaan.

Schotland en Engeland vormen sinds 1707 één koninkrijk met één parlement in Westminster. Een eeuw later wilden alweer meer en meer Schotten zich losrukken uit het Verenigd Koninkrijk. In 1997 vroegen de Schotten via een referendum meer autonomie. Twee jaar later kwam er opnieuw een Schots parlement, met een eigen regering en een eigen ‘first minister’. Sinds 2014 is dat Nicola Sturgeon van de SNP, de partij die dan al zeven jaar aan de macht was in Schotland en dat vandaag dus nog altijd is. 

Sturgeon volgde Alex Salmond op, die opstapte na het onafhankelijkheidsreferendum dat in september 2014 werd gehouden. Een minderheid van 45 procent van de Schotten die hun stem uitbrachten bleek toen voor de onafhankelijkheid van Schotland te zijn. Maar daarna kwam eerst de brexit, in 2016, en vorig jaar brak plots de coronapandemie uit. 

In 2016 stemde het Verenigd Koninkrijk nipt - met een meerderheid van amper 52 procent - voor het verlaten van de Europese Unie, terwijl de kaarten in Schotland helemaal anders waren geschud. Daar koos maar 38 procent voor een brexit. Daarmee werd de vraag naar de toekomst van Schotland binnen het VK opnieuw brandend actueel. De onafhankelijkheidsbeweging kreeg een uitgesproken pro-Europees karakter en de vraag naar een referendum werd opnieuw geopperd. Uit de peilingen na het brexitreferendum bleek telkens weer plots een meerderheid vóór een afscheuring van het Verenigd Koninkrijk te zijn.

Engeland en Schotland hadden daarna ook een verschillende aanpak van de coronapandemie. Waar Boris Johnson die aanvankelijk stoer weglachte, legde Nicola Sturgeon de Schotten strengere lockdownregels op. Maar dan won Johnson weer terrein met het Britse vaccinatiesucces dat hij heel graag aan zichzelf toeschreef. Vandaag is meer dan de helft van de Schotten al gevaccineerd, cijfers waar Europa nog vér van verwijderd is.  

Sturgeon heeft de kiezer een nieuw referendum beloofd als haar partij opnieuw het land mag leiden. Die bevraging zou ten laatste in 2023 moeten plaatsvinden. Als Sturgeon de Britse premier Boris Johnson niet kan overtuigen om met de organisatie van het referendum in te stemmen, wil ze eenzijdig een referendumwet laten stemmen in het parlement in Edinburgh en Johnson uitdagen de wet aan te vechten in het Hooggerechtshof. De kans dat Johnson het referendum laat doorgaan en riskeert de doodgraver van het Verenigd Koninkrijk te worden, is onbestaande.

Komt het uiteindelijk toch tot een referendum, dan is de uitkomst moeilijk te voorspellen. Uit peilingen blijkt dat het pro-onafhankelijkheidskamp de bovenhand heeft, maar de neen-stemmers lijken hun achterstand in te halen. Bij een ja-stem zullen Schotland en wat overblijft van het VK wellicht voor jaren van onderhandelingen vertrokken zijn. Die gesprekken zullen aan de brexit-saga doen denken, maar dreigen veel complexer te worden: de verwevenheid tussen Schotland en het VK is veel groter dan tot voor kort tussen het VK en de Europese Unie.