De Schotten trekken naar de stembus: wordt het Brexit Britain of solidair Schotland?

Vrijdag 19 september 2014 was een druilerige dag zoals er wel meer zijn in Schotland. Voor het Schotse parlement in Edinburgh stond een groepje uitgeregende jongeren onder een grote paraplu met een natte Schotse vlag in hun handen. Ze waren gekleed in de Schotse kleuren, een meisje had blauw haar. Op de eerste ochtend na het Schotse onafhankelijkheidsreferendum klonken ze ontgoocheld maar strijdvaardig. “Deze ronde hebben we verloren” zeiden ze, “maar de strijd voor een onafhankelijk Schotland is niet voorbij.” 

“Better together” was de slogan van het anti-onafhankelijkheidskamp. "Waarom de band met de rest van het Verenigd Koninkrijk doorknippen terwijl we toch al zo’n 300 jaar een comfortabel huwelijk hebben?", zeiden tegenstanders. Bovendien dreigde een onafhankelijk Schotland uit de Europese Unie te vallen, en dat wilden de Europeesgezinde Schotten toch niet? Dat laatste argument hield steek, hoorde ik van heel wat twijfelaars, en het was voor velen een doorslaggevende reden om toch maar tegen onafhankelijkheid te stemmen. 

Meer dan 6 jaar later liggen de kaarten helemaal anders. Schotland is tegen zijn zin uit de Europese Unie gehaald – 62% van de Schotten stemde in 2016 tegen de brexit – en de Schotten moesten lijdzaam toezien hoe de regering in Londen resoluut voor een harde brexit ging: uit de douane–unie, uit de eenheidsmarkt en uit het in Schotland bijzonder populaire Erasmus-programma voor studenten. Rond de jaarwisseling, toen het Verenigd Koninkrijk de laatste banden met de Europese Unie doorknipte, piekte de Schotse steun voor onafhankelijkheid op 57%.

(lees verder onder de foto)

Begin dit jaar kondigde Nicola Sturgeon aan dat Schotland binnen de 2 jaar een nieuw onafhankelijkheidreferendum organiseert, als haar partij een meerderheid haalt in de regionale verkiezingen. Die worden daarmee de facto een referendum over een referendum. Een onafhankelijk Schotland zal een linksere en Europesere koers varen dan de Tory-regering in Westminster (Londen red.), zegt Sturgeon, waar Schotse parlementsleden wel vaker het gevoel hebben dat hun stem niet meetelt en Engelse parlementsleden soms letterlijk de zaal verlaten wanneer ze het woord krijgen. 

Bekijk hier het pleidooi van Sturgeon aan de vooravond van de verkiezingen:

Maar ook al lijken de peilingen haar goedgezind, het pad naar eventuele Schotse onafhankelijkheid is nog lang. Er zit namelijk een addertje onder het gras: de regering in Westminster moet voor zo’n referendum haar goedkeuring geven. Voor premier Boris Johnson is het een uitgemaakte zaak: een onafhankelijkheidsreferendum is volgens hem een "once in a generation" gebeurtenis, de Schotten moeten dus nog een jaar of 40 wachten.

Bekijk hier het pleidooi van Boris Johnson aan de vooravond van de verkiezingen:

Maar dat is Sturgeon niet van plan.  Als Johnson geen toestemming geeft, dan trekt ze naar de rechtbank, zo heeft ze aangekondigd. Als voormalig advocate is ze ervan overtuigd dat ze die zaak kan winnen. Een "illegaal" referendum organiseren wil ze niet, het voorbeeld van Catalonië heeft de Schotten geleerd dat eenzijdig de onfhankelijkheid afkondigen weinig zoden aan de dijk zet. 

Maar die behoedzaamheid wordt niet door iedereen op prijs gesteld. Sommige Schotten vinden dat de SNP veel te vriendelijk is voor Londen. Een van hen is Alex Salmond, voormalig leider van de partij en politieke vader van Sturgeon. De afgelopen jaren kwam het tot een volledige breuk met zijn voormalige pupil, na een #metoo schandaal dat ook de carrière van Sturgeon hypothekeerde. Salmond heeft nu zijn eigen partij Alba opgericht, die niet wil wachten op de toestemming uit Londen.  

(lees verder onder de foto)

En dan zijn er ook de Schotten die het maar niks vinden dat het onafhankelijkheidsthema alles overstemt. Wat deed de Schotse SNP-regering  de afgelopen jaren met haar eigen bevoegdheden zoals gezondheid en onderwijs? Wat met dure maar broodnodige infrastructuurprojecten als een hogesnelheidslijn die nu betaald worden door Londen? En waarom een nieuwe Europese grens creëren op de grens tussen Engeland en Schotland? Vragen die Nicola Sturgeon tijdens deze campagne liever niet beantwoordt. 

Voor "Terzake" maakte Lauwke Vandendriessche aan de vooravond van de verkiezingen een reportage over de kansen op een nieuw referendum, bekijk de reportage hieronder: