‘Dit lijkt het nieuwe asbest’: riskante chemische stof PFOS op Oosterweelwerf

Op de Antwerpse Linkeroever bij Zwijndrecht zijn werken begonnen voor de aanleg van de Scheldetunnel in het Oosterweeltraject. In het najaar start bouwheer Lantis de werken voor de tunnel zelf. Grote hoeveelheden grond komen vrij en die kan niet zomaar elders hergebruikt worden, want hij is sterk vervuild.

Hier kwamen jarenlang grote hoeveelheden PFOS vrij, een chemische stof die gebruikt werd om onder andere tapijten en textiel water-, vet- en vuilafstotend te maken. PFOS is zo goed als niet afbreekbaar en verhoogt risico’s op een verstoorde hormoonbalans, vruchtbaarheidsproblemen, groeistoornissen en mogelijk op kanker. 

Aan de Scheldeoevers kwam PFOS massaal in de bodem en omgeving terecht omdat het Amerikaanse 3M de stof jarenlang produceerde in zijn vestiging in Zwijndrecht. Toen eind jaren negentig de risico’s duidelijk werden, is de productie stilgelegd. 

Nu Lantis de schop in die grond steekt, maken milieuorganisaties en parlementsleden zich zorgen, ook al is dit project al vergund.

Toetsingswaarden

Zo vragen ze zich af of de ‘toetsingswaarde’ voor deze vervuilde grond niet ‘veel te soepel’ is. Zoals de meeste landen en regio’s heeft Vlaanderen voor deze ‘opkomende verontreiniging’ nog geen wettelijke normen. Wel zijn er ‘toetsingswaarden’. In aanloop naar de Oosterweelwerf is onderzocht hoeveel PFOS een kilo grond zou mogen bevatten om nog hergebruikt te worden. 

Grond die meer dan 70 microgram PFOS per kilo droge stof bevat, mag niet meer hergebruikt worden. In de projectzone voor de Scheldetunnel zijn concentraties aangetroffen tot duizend microgram PFOS per kilo droge stof.

“In totaal zo’n 400.000 kubieke meter grond in dit deel van de Oosterweelwerf overschrijdt de waarde van 70 microgram”, zegt Annik Dirkx, woordvoerder van Lantis. “Die grond blijft ter plaatse en wordt met een dubbele afdichting van waterafstotende folie en klei afgeschermd zodat de PFOS niet kan wegsijpelen. Dat is een verbetering, want nu ligt die vervuilde grond vrij in de natuur.”

Daarnaast bevat zo’n 570.000 kubieke meter van de grond die wordt uitgegraven tussen de 8 en 70 microgram PFOS per kilogram droge stof en kan volgens de ‘toetsingswaarden’ hergebruikt worden als ‘bouwkundig bodemmateriaal’ binnen de werkzone. Er wordt onder andere een berm mee aangelegd. Grond die niet boven de grens van acht microgram piekt, mag elders ‘vrij’ hergebruikt worden.

Onlangs is die grens voor vrij gebruik, parallel met Europese verstrengingen, wel verscherpt naar 3 microgram. “Maar in de vergunningen die Lantis voor Oosterweel al heeft, kunnen we dat wel niet meer aanpassen”, zegt Jan Verheyen, woordvoerder van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM).

Omdat het om grote hoeveelheden grond gaat en de Oosterweel-werkzone enorm is, maken onder andere Bond Beter Leefmilieu (BBL) en ook Groen-parlementslid Mieke Schauvliege zich zorgen over die vervuilingswaarden.

“Ze lijken een pak minder strikt dan in Nederland”, zegt Schauvliege. Op haar vraag daarover in het Vlaams Parlement antwoordde minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) dat ze zijn gebaseerd op de achtergrondwaarden en op wat haalbaar is. “Vervuilde gronden die de basis vormen om een norm vast te leggen, dat is de wereld op zijn kop”, reageert Schauvliege.

“Ook wij willen helderheid over hoe deze waarden tot stand kwamen”, zegt Tycho Van Hauwaert van BBL. 

Jean-Luc Wietor, expert industriële productie bij ngo European Environmental Bureau, merkt op dat de waarde van 70 microgram voor hergebruik als bouwkundige bodem “23 keer soepeler is dan de Nederlandse norm voor grond in bermen en taluds. Het is ook zo’n 45 keer soepeler dan de norm die Beieren hiervoor gebruikt sinds 2017.”

Impact op de gezondheid

Het kabinet-Demir en de OVAM reageren dat die vergelijking niet zomaar te maken is. “Onze waarden komen grotendeels overeen met de Nederlandse en de Beierse”, klinkt het bij Demir. “Maar Vlaanderen voorziet een tussenwaarde voor bouwkundig bodemgebruik die in de andere twee staten niet zo omschreven is in de regels. Dat valt dus niet te vergelijken. Wij zijn met Nederland en enkele Duitse deelstaten net een voorloper. Weinig landen hebben al toetsingswaarden.”

Tegen 2022 verwacht Demir de resultaten van een biomonitoringsonderzoek dat moet aantonen hoeveel van deze stoffen in ons lichaam zitten en wat de impact op de gezondheid is. “Interessant, maar als het over de Oosterweel gaat veel te laat want die werken zijn al gestart”, zegt Schauvliege.

Tim Op ’t Eyndt, expert bij de firma iFLUX, noemt PFOS en aanverwanten “mogelijk het nieuwe asbest. We weten dat ze problematisch zijn, maar het is nog zoeken naar wat voor welke toepassing de optimale normering is”, zegt hij. “In de sector weten we dat de Nederlandse waarden een pak strenger gestart zijn, maar daardoor zijn economische problemen ontstaan.”

Ondertussen stelden parlementsleden van alle partijen ook vragen aan minister van Openbare Werken Lydia Peeters (Open Vld) over waar vervuilde grond uit de Oosterweelwerf terechtkomt. Peeters garandeert dat die ter plaatse blijft.

Ze wijst er ook op dat er nog geen reinigingstechniek bestaat. “Daarom wordt de vervuilde grond door Lantis onder de voorwaarden die de OVAM oplegt gestockeerd en afgedekt”, zei ze onlangs in het parlement. “Men doet er alles aan om verdere mogelijke verspreiding te vermijden. Lantis kreeg daarvoor al 50 miljoen euro van Vlaanderen. De OVAM moet nagaan of de kosten al dan niet zullen worden verhaald op wie de vervuiling heeft gecreëerd.”