Waar komt al dat geweld in Israël en Gaza vandaan?

Waar komt dit conflict vandaan?

De oorzaak van het geweld is al decennialang hetzelfde: de open wond van het onopgeloste conflict tussen Israël en de Palestijnen. Al meer dan een eeuw strijden Joden en Arabieren om het land tussen de Middellandse Zee en de rivier de Jordaan.

De stichting van de staat Israël, in 1948, pakte catastrofaal uit voor de aanwezige Palestijnse bewoners; honderdduizenden van hen werden verdreven of sloegen op de vlucht. Sindsdien zijn er meerdere oorlogen gevoerd en zijn er twee Palestijnse opstanden geweest – de eerste en de tweede intifada. Er wordt ondertussen al dertig jaar af en aan onderhandeld, maar tot nu toe is dat onvruchtbaar gebleven.

Wie stuurt er nu raketten af op Israël?

Dat is Hamas, een islamitische beweging die zich met geweld verzet tegen de Israëlische bezetting – tot 2017 streefde zij zelfs de vernietiging van Israël na, maar dat standpunt is toen afgezwakt. Hamas wordt door onder andere Europa, de VS, Jordanië en Canada gezien als een terroristische organisatie.

In 2006, toen er voor het laatst Palestijnse verkiezingen werden gehouden, won Hamas. De beweging probeerde een regering van nationale eenheid te vormen met haar grote rivaal, het seculiere Fatah, maar de verdeeldheid onder Palestijnen leidde een jaar later tot een korte, bloedige burgeroorlog. Hieruit kwam de huidige politieke realiteit voort: Hamas bestuurt de Gazastrook, en Fatah de Westelijke Jordaanoever.

Hoe ziet die Gazastrook eruit?

Het is een smalle strook land langs de Middellandse Zee, aan de zuidkant van Israël, en de grens met Egypte. Op de 360 vierkante kilometer die Gaza telt wonen zo’n twee miljoen mensen. Zij kunnen geen kant op vanwege de blokkade die Israël sinds 2007 heeft ingevoerd, naar eigen zeggen om te voorkomen dat Hamas wapens importeert: langs de grenzen met zowel Israël als Egypte staan betonnen muren en hoge hekken. De Middellandse Zee biedt ook geen uitweg. Israël laat boten niet verder dan 3 zeemijlen buiten de kust varen. En Gaza heeft geen luchthaven.

Het leven voor de inwoners is zwaar. Meer dan de helft van de mensen is werkloos, en van de jongeren heeft maar liefst 70 procent geen baan. Er komt geen schoon water uit de kraan, er is nauwelijks gezondheidszorg, en de bevolking heeft vaak maximaal vier uur stroom per dag.

Er is wel vaker onrust in Israël en Gaza. Is dit anders?

De Gaza-oorlog van 2014 was het laatste grote conflict tussen Israël en Hamas. Deze begon met de ontvoering van drie Israëlische tieners, en leidde tot een geweldsspiraal die zeven weken duurde. Aan Palestijnse zijde vielen meer dan 2.100 doden, aan Israëlische zijde waren dat er 73.

Sindsdien worden er soms raketten vanuit Gaza op Israël afgevuurd. Soms door Hamas, soms door de nog extremistischer organisatie Islamitische Jihad. Hierop wordt altijd wel door Israël gereageerd, maar het geweld loopt nooit uit de hand omdat beide partijen terugschrikken voor weer een oorlog.

Waarom is het deze keer wel geëscaleerd?

Zolang het conflict tussen Israël en de Palestijnen niet wordt opgelost, kan de boel altijd weer ontploffen. De vonk die deze keer bij de lont werd gehouden, was de dreigende verdrijving van een aantal Palestijnse gezinnen uit de wijk Sheikh Jarrah, in Oost-Jeruzalem. Hun huizen werden voor de rechter door een aantal ultrarechtse nationalistische Joodse organisaties geclaimd.

Dit staat niet op zichzelf. Jarenlang wordt al geprobeerd om de stad Jeruzalem ‘Joodser’ te maken. Kolonisten bouwen grote nederzettingen op bezet land, net buiten de stad, en nabij de ommuurde Oude Stad proberen nationalistische organisaties huis voor huis meer Joodse Israëli’s in Palestijnse wijken te vestigen.

Daarnaast was het deze maand ramadan, altijd al een onrustige maand, en trad de Israëlische politie extreem hard op tegen Palestijnen. Hierbij werden zelfs flitsgranaten en traangas gebruikt in de Al Aqsa-moskee – wat na Mekka en Medina de heiligste plek van de islam is.

Hoe raakte Hamas hierbij betrokken?

Hamas zag hoe zijn Palestijnse rivaal Fatah niet verder kwam dan woedende veroordelingen van het geweld. De beweging zag een kans om zichzelf te profileren en wierp zich op als de beschermer van Jeruzalem en de Al Aqsa-moskee. Ze stelde Israël een ultimatum om zijn troepen bij de moskee weg te halen, en vuurde daarna raketten op Jeruzalem af.

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu zei direct dat daarmee een ‘rode lijn’ was overschreden, en beloofde ‘met grote kracht’ te reageren. Dit keer bleef het niet, zoals de afgelopen jaren wel het geval was, bij een aantal raketten en bommen over en weer, maar lokte de ene actie de volgende reactie uit.

Wat hebben de Israëlische Arabieren hiermee te maken?

Opmerkelijk genoeg roert ook deze groep zich – Palestijnen die niet in bezet gebied wonen, maar een Israëlisch paspoort hebben. Het is niet eerder gebeurd, maar nu zijn er forse rellen in Israëlische dorpen en steden waar veel Arabieren wonen. Bij deze protesten zwaaien ook zij met vlaggen van Palestina en Hamas. In de dagen voordat er raketten werden afgevuurd, stonden Israëlische Arabieren ook al op de barricades in Jeruzalem om te protesteren tegen het geweld in de Al Aqsa-moskee.

Veel Israëlische Arabieren hebben het gevoel tweederangsburger te zijn. Maar tegelijkertijd vrezen zij de rechten die zij wel hebben (en dat zijn er veel meer dan Palestijnen die in bezet gebied leven), te verliezen. Premier Netanyahu heeft hen meermaals bestempeld tot ‘vijfde kolonne’, al was hij bij de laatste verkiezingen niet te beroerd om ook bij Arabieren campagne te voeren.

Weken voordat de spanning in Jeruzalem opliep, werd er ook al in de Arabische steden van Israël gedemonstreerd. Toen gingen Arabische inwoners de straat op na een golf van geweld binnen de Arabische gemeenschap, wat genegeerd werd door de Israëlische politie en de politiek – mensen voelden zich onveilig en eisten serieus genomen te worden. De organisaties die de protesten indertijd organiseerden, roeren zich tijdens de huidige crisis ook.

Hoe kijken Joodse Israëli’s hier tegenaan?

In Israël zijn er veel verschillende meningen. Veiligheid is voor iedereen belangrijk, maar er zijn verschillende ideeën over hoe je die het beste kunt garanderen. Zo zijn er stemmen die Hamas het liefst verpletterd zien worden, en anderen die vrezen het extremisme daarmee juist te voeden. Er zijn mensen die Palestijnen het liefst achter een hoge muur houden, en inwoners die geloven dat dit geen duurzame oplossing kan zijn.

Sinds een golf van zelfmoordaanslagen en de bloedige tweede intifada (2002-2005) is het vredesproces echter van tafel: Palestijnen moesten volgens Israël eerst maar eens bewijzen dat er met hen te praten viel. Na de verkiezing van Netanyahu heeft het land bovendien een flinke ruk naar rechts gemaakt.

Netanyahu vecht op dit moment voor zijn eigen politieke leven: na vier verkiezingen in twee jaar tijd, is het hem weer niet gelukt om een regering te vormen. Hij staat aan het hoofd van een interim-regering terwijl hij ook terechtstaat wegens corruptie, en de oppositie opdracht heeft gekregen een formatiepoging te doen. Volgens critici is de huidige situatie deels geëscaleerd omdat Netanyahu teveel door deze andere zaken was afgeleid.