De Denen zijn terug bij het oude normaal. Wat is hun geheim?

Het is moeilijk in te schatten wie gelukkiger is: die kleine Deense dreumes die vandaag voor het eerst in zijn leven naar de dierentuin mag en daar zowel pinguïns als leeuwen ziet, of zijn opa en oma, die hand in hand met hun kleinzoon richting de panda’s lopen en wier gezichten vandaag eens niet worden bedekt door dat blauwe mondkapje, maar door een hele brede glimlach, die zich uitstrekt van oor tot oor.

“Kijk, kijk, opa. Een panda!” “Ja, ik zie hem, knul. Kom, we maken een foto voor mama.”

Denemarken heeft vaak het imago een moderne variant te zijn van Nederland (waar journalist Jarl van der Ploeg woont, red.), een land waar de toekomst altijd net wat eerder begint dan in de rest van de wereld. Maar eenieder die de afgelopen dagen door Kopenhagen liep, waande zich niet in de samenleving van morgen, maar juist in de lente van 2019, toen het oude normaal gewoon nog normaal heette.

Sinds vorige week woensdag zijn de theaters weer open in Denemarken, net als de bioscopen, de musea, en de zwembaden. Bij restaurants mogen de gasten binnen weer schouder aan schouder zitten en bij buitenevenementen zijn tweeduizend gasten welkom. Kinderen mogen weer voor de volle honderd procent naar school, net als universiteitsstudenten en middelbare scholieren. Bij privéfeestjes mogen vijftig bezoekers aanschuiven en reserveren bij cafés is niet langer nodig, waardoor de T-shirts op de bomvolle terrasjes van uitgaanswijk Kødbyen zaterdagmiddag weer flapperen in de wind, er uit de zweefmolen van pretpark Tivoli weer een vrolijk gekrijs opstijgt en ook de sportscholen weer afgeladen vol staan met zwetende spierbundels.

Testen, testen

Eigenlijk was er afgelopen weekend maar een plek in Kopenhagen waar het oude normaal zich onmiskenbaar van het nieuwe normaal onderscheidde, namelijk in het Forum, een evenementenhal in het centrum van de stad die sinds een aantal maanden dienstdoet als een van de grootste testlocaties van Denemarken.

“We hebben achtduizend mensen in dienst en zijn daarmee de grootste werkgever van de regio Kopenhagen”, zegt Trine Baadsgaard van Copenhagen Medical, een van de drie private ondernemingen die door de Deense overheid zijn ingehuurd om plusminus een miljoen coronatests per week uit te voeren, onder meer in de zestig hokjes die voor dat doel staan opgesteld in de gigantische Forumhal.

Het geheim van Denemarken, het Europese land dat zich met zijn corona-aanpak in allerlei opzichten positief onderscheidt, bevindt zich namelijk vooral hier: in de overal aanwezige testlocaties. Geen enkel land ter wereld voert momenteel zoveel testen uit als Denemarken. Het land heeft 5,8 miljoen inwoners, maar sinds het begin van de pandemie al een kleine 30 miljoen tests uitgevoerd. Afgelopen zaterdag alleen al verdwenen er in totaal 192.000 wattenstaafjes in evenveel Deense neuzen.

Dat komt niet omdat de Denen zich afgelopen zaterdag en masse ziek voelden, maar doordat de regering recentelijk een in Europa uniek systeem invoerde, zegt Baadsgaard: de coronapas. 

Dat systeem werkt als volgt. Overal in het land zijn gigantische testlocaties opgetuigd waar iedereen zich gratis kan laten testen. Bij binnenkomst vul je kort een aantal gegevens in, vervolgens loop je naar een van de duizenden jongeren wiens nieuwe bijbaan het is sneltesten af te nemen en een paar minuten later ontvang je een sms met daarin het resultaat.

App

Die testverklaring verschijnt vervolgens automatisch in de overheidsapp MinSundhed (MijnGezondheid) en geldt de facto als een toegangsticket voor het sociale leven. Eenieder die naar de bibliotheek wil, of naar de kroeg, is verplicht bij binnenkomst die app te laten zien, zodat het zeker is dat er enkel mensen binnen zijn die zich vlak daarvoor hebben laten testen. Kinderen zijn uitgezonderd van het systeem, net als mensen die reeds gevaccineerd zijn of al antilichamen hebben en dat, wederom via MinSundhed, kunnen aantonen. 

“De test is 72 uur geldig, dus vooral op vrijdag- en zaterdagavond is het hier bijzonder druk”, zegt Baadsgaard van het testcentrum, waar op zaterdagavond inderdaad opvallend veel studenten in hun uitgaansoutfit aanwezig zijn. Direct na hun test lopen ze door richting de kroeg – testen in plaats van indrinken, grappen ze.

“Het is nog steeds niet ideaal”, zegt een van die jongeren, de 26-jarige Flemming, een paar uur later op de bowlingbaan. “Elk weekend moeten we een nieuwe test laten doen en als ik dinsdag naar de universiteit wil, is er weer een nieuwe nodig. Maar het is het zeker waard want oh, wat voelt dit goed.” Hij wijst om zich heen, naar de groep vrienden met wie hij vanavond zoveel mogelijk lacht, knuffelt, proost en drinkt – eigenlijk alle dingen die het weekend vroeger zo heerlijk onbekommerd maakten.  

“Vorige zomer was er ook wel wat open”, zegt hij. “Maar het gekke is: doordat je nu weet dat iedereen negatief getest is, denk je eigenlijk geen seconde meer aan het virus. Geef toe: dit voelt toch heel normaal?”

Coronapas

De Deense discussie rondom de coronapas lijkt zich, in tegenstelling tot veel andere landen die over een vergelijkbaar systeem nadenken, vooral te richten op praktische problemen, zoals de hoge kosten van het testsysteem. Ethische bezwaren over bijvoorbeeld privacy spelen een bijrol. Slechts één partij in het parlement stemde uiteindelijk tegen de coronapas, namelijk een rechts-populistische partij.

“De meeste Denen zijn over het algemeen erg tevreden met hoe de overheid de crisis tot nu toe oplost”, zegt professor politicologie Michael Bang Petersen van de Aarhus Universiteit. “Ik doe onderzoek naar hoe er in verschillende Europese landen wordt gekeken naar de corona-aanpak van de overheid, en nergens is het vertrouwen zo groot is als hier. Er is wel kritiek uiteraard, maar als je merkt dat de meeste keuzes van de afgelopen 14 maanden goed uitpakten, is de bereidheid groot de overheid ook in de volgende keuze te steunen.”

Inderdaad zijn de Deense cijfers al maandenlang opvallend goed. In vergelijking met buurlanden vielen er relatief weinig doden en de derde golf bleef zelfs volledig uit. Sinds begin februari ligt het aantal besmettingen stabiel rond de zeshonderd per dag. Momenteel liggen er in Denemarken 153 mensen in het ziekenhuis, waarvan 27 op de ic.

“In Denemarken is het usance dat je je aan de regels houdt”, verklaart de hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp die lage cijfers. Westendorp was vorig jaar, tijdens de eerste golf, een aantal maanden adviseur in het Deense Outbreak Management Team.

Collectief

“Er is sinds het begin van de crisis inderdaad een sfeer gecreëerd waardoor veel mensen het gevoel hebben: wij als volk doen dit samen”, zegt ook Bang Petersen. “Er bestaat daardoor een soort collectieve morele plicht om ook jouw steentje bij te dragen. En als dat steentje bestaat uit jezelf regelmatig laten testen: dan is dat maar zo.”

Uiteraard zijn er mensen die uit de pas lopen. De jonge moeders Stephanie Risum (30) en Cecilie Egedal (38) bijvoorbeeld, oprichters van Mamma’s in Black. Al wekenlang protesteren zij tegen de lockdownmaatregelen in het algemeen en de coronapas in het bijzonder. Die schendt volgens hen niet alleen hun privacy, maar zorgt ook voor een onnodige tweedeling in de Deense maatschappij. “Op 18 mei organiseren we weer een groot protest”, zegt Risum.

Om “de toekomst van onze kinderen te beschermen”, roepen de Mamma's in Black de Denen op zichzelf gewoon een restaurant of museum binnen te praten zonder eerst een negatieve test te laten zien. “Je zou kunnen zeggen: alle kinderen in de dierentuin zien er gelukkig uit”, zegt Egedal. “Maar dan vergeet je al die kinderen die niet naar binnen mogen, omdat hun ouders zich niet willen laten testen of vaccineren. Dat is toch geen vrijheid?”

Glimlach

Misschien niet, zegt Anders Selmer, eigenaar van een modern visrestaurant in de populaire uitgaanswijk Kødbyen. En ja, het kost hem veel tijd al zijn klanten bij binnenkomst te controleren en het is vervelend mensen weg te sturen die geen app hebben. Maar tegelijkertijd is het lang geleden dat hij zoveel glimlachende mensen bij elkaar zag. Is dat ook geen vorm van vrijheid?

“Het is heerlijk om het restaurant weer zo vol te zien”, zegt ook een van zijn medewerkers. “Het enige nadeel is dat ook wij ons om de drie dagen moeten laten testen, anders mogen we niet werken. Maar ja, het is dat, of helemaal niet werken. Daarover gesproken: heeft u al een keuze kunnen maken? Ik kan de mosselen van harte aanbevelen.”