De vaccinfraude in Sint-Truiden is niet het enige potje dat stinkt

“In het callcenter in Diest ontbraken duidelijke regels. Ik ontken formeel dat ik ooit een opleiding, briefing of instructies kreeg”, vertelt stadsmedewerker D.L. aan ‘Het Laatste Nieuws’. “Bij mijn aankomst diende ik onmiddellijk aan de slag te gaan. Ik moest de telefoon opnemen en bellers inboeken in open tijdsloten om AstraZeneca-vaccins niet verloren te laten gaan.” Er loopt een tuchtonderzoek naar de dame die samen met nog vier andere collega’s gesjoemeld zou hebben met de vaccinatielijsten. Alle vijf zouden ze voor hun beurt gevaccineerd zijn, maar ook familie, vrienden en collega’s op de voorrangslijst hebben gezet. Eén lid is al ontslagen.

Volgens de dame valt haar niets te verwijten. Al geeft ze wel toe dat ze haar omgeving op de hoogte heeft gebracht van het feit dat ze op het systeem konden inbellen om zo vroegtijdig een afspraak te bemachtigen. “Ik deed niet anders dan in de werkomgeving gebruikelijk was. Hoe kon ik weten dat het krijgen van een vaccin kennelijk tegen de ‘regels’ was, als zelfs mijn leidinggevende, een niet 65-plusser, een vaccinatie ontving?” Vandaag oordeelt het schepencollege over haar lot. “Maar het besluit om mij om dringende reden te ontslaan, is onbetwistbaar buitenproportioneel”, zegt nog D.L. “Het is de stad Diest die ervoor gekozen heeft het callcenter in eigen beheer uit te voeren, en niet aan externe professionele organisaties over te laten. Hun ‘houtje touwtje’-werk kan mij niet verweten worden. Ik heb mijn best gedaan met de kennis en middelen die ik had.”

Pronken op Facebook

Aan de andere kant van het land, in Middelkerke, loopt intussen óók een tuchtonderzoek, zowel tegen de brandweercommandant als tegen de gemeentelijke preventieadviseur. Die eerste zou - op vraag van het vaccinatiecentrum in Oostende - een lijst hebben opgesteld van brandweermannen die prioritair gevaccineerd mochten worden, maar voegde daar ook de namen van hun echtgenotes aan toe. De preventieadviseur, die de namen in handen kreeg, deed alsof zijn neus bloedde en gaf geen opmerkingen door. Allemaal werden ze gevaccineerd. De onregelmatigheden kwamen aan het licht toen de verantwoordelijke arts van het vaccinatiecentrum opmerkte dat er “bij de Middelkerkse brandweer opvallend veel vrouwen werken” waarna een nieuwe lijst, zonder echtgenotes, werd opgesteld. Toch liep het om een nog onduidelijke reden mis: alle acht de vrouwen kregen prioritair hun vaccin. Een van hen pronkte daar zelfs mee op Facebook. “Dergelijke praktijken zijn volstrekt onaanvaardbaar en druisen tegen alle geldende regels in”, zei burgemeester Jean-Marie Dedecker (Lijst Dedecker) daarover.

Ook minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open Vld) reageerde eerder al verbolgen. “Zo heb ik het er heel moeilijk mee hoe de burgemeester van Sint-Truiden met haar verantwoordelijkheid is omgesprongen”, zei hij. Vorige week al raakte bekend dat Veerle Heeren (CD&V) vroegtijdig een prikje had gekregen en ook dertien anderen, onder wie haar zoon, zus, twee buren en een vriendin, had voorgetrokken. “Een alleenstaand geval”, zoals hij toen benadrukte, is het nu dus niet meer. 

“Ik heb alle gouverneurs de opdracht gegeven om elke klacht die binnenkomt ernstig te onderzoeken”, zegt Somers nu, “maar tot nu toe is Sint-Truiden het enige geval waar we officieel een klacht hebben ontvangen.” Hadden er vanuit de overheid niet sneller betere richtlijnen moeten komen om dit soort wantoestanden te vermijden? “Die zijn er”, zegt Somers nog. “Het is jammer dat de situatie in Sint-Truiden nu afstraalt op de rest. We hebben er in Vlaanderen voor gekozen 95 lokale vaccinatiecentra op te richten. Ze zijn in sneltempo opgebouwd, dankzij en met groot vertrouwen in de lokale besturen. Het overgrote deel van de burgemeesters heeft zich ongelofelijk gesmeten voor deze zaak en heeft dag en nacht gewerkt.” 

De laatste appel

Ook al zijn er dus regels, ze worden hier en daar naar goeddunken ingevuld. En dat is in zekere zin menselijk, zegt moraalfilosoof Patrick Loobuyck (UAntwerpen). “We beschikken allemaal over een moreel kompas, maar er zijn situaties waarin het eigenbelang toch gaat primeren. Vooral in situaties waarin we anoniem te werk kunnen gaan. Dat wordt bestudeerd in de gedragspsychologie. Als je mensen macht geeft en ze niet gecontroleerd kunnen worden, is het machtsmisbruik vaak zeer groot.” 

Hij maakt een eenvoudige vergelijking: “Als je aanschuift aan een buffet waar nog één appel ligt, zal je die niet nemen als er nog mensen rondom of achter je staan - de laatste appel nemen is een egoïstische daad. Maar sta je daar helemaal alleen en weet je dat niemand je kent of ziet, dan zal je die appel snel op je bord leggen. Als we mensen anoniem macht geven, kunnen en zullen er fouten gebeuren. Ik schrik er dus niet van meer van zulke praktijken nu aan het licht komen.”

“Even opvallend is de verontwaardiging die hierover ontstaat”, zegt nog professor Loobuyck. “In de rij bij de bakker of in het voetbalstadion zijn we allemaal gelijk. Of daar nu een minister staat of Marc Coucke. Hetzelfde gelijkheidsbeginsel geldt voor de vaccins: er zijn afspraken gemaakt rond de volgorde. Daar zit een morele logica achter. Als dat patroon doorbroken wordt, worden mensen zeer kwaad. Terecht.”

Gisteravond nog kwam het gerucht binnen dat ook een gemeenteraadslid in een Oost-Vlaamse gemeente een aantal mensen een plekje op de vaccinatielijst heeft bezorgd, maar dat nieuws kon voorlopig noch bevestigd of ontkend worden.