Tien jaar na de zaak-DSK: waarom zijn plegers van seksueel wangedrag zo vaak mannen?

U ziet het vast ook nog voor zich. Dat beeld van een gebruinde Dominique Strauss-Kahn – DSK voor de vrienden en de rest van de wereld – die met de armen op de rug wordt weggeleid. Strauss-Kahn kijkt streng, vastberaden, strijdbaar. Ongenaakbaar.

Nochtans is er zonet een uppercut uitgedeeld. Voor het eerst wordt een übermachtig man aangehouden voor de aanranding van een vrouw. En of DSK machtig was op dat moment. Hij was al vier jaar directeur van het Internationaal Monetair Fonds, gewezen Frans minister én in de running voor het Franse presidentschap. Maar dat lijkt op dat moment allemaal van geen tel: DSK heeft kamermeisje Nafissatou Diallo aangerand, zegt zij, en de politie neemt hem mee. 

De #MeToo-beweging zal pas eind 2017 na de affaire-Harvey Weinstein zijn naam krijgen, maar het échte begin van een nieuw tijdperk ligt daar, op 14 mei 2011 voor het Sofitel in New York. Sindsdien kwamen talloze zaken van seksueel misbruik aan het licht. Hebben ze allemaal met elkaar gemeen: de dader staat in een machtsverhouding ten opzichte van het slachtoffer. Hebben ze quasi allemaal met elkaar gemeen: de daders zijn mannen. 

Machtige mannen

Ook Karen Celis, co-directeur van het Research Center voor gender, diversiteit en intersectionaliteit RHEA aan de VUB, is dat niet ontgaan. “Al moeten we daar wel een kanttekening bij maken. Ongeveer een op tien slachtoffers van huiselijk geweld is man. Maar combineer de factor flagrant seksueel overschrijdend gedrag met macht, en je krijgt bijna alleen nog mannen op je radar. Alleen al omdat de machtigste posities in onze maatschappij nog steeds voornamelijk ingevuld worden door mannen.”

Maar er spelen ook andere factoren, meer biologische ook. “In de hele loop van de evolutie hebben mannen door de band genomen een veel lager drempelwaarde om over te gaan tot seksueel contact”, zegt professor emeritus evolutie- en gedragsbiologie Mark Nelissen (UAntwerpen). “Mannen hadden veel meer baat bij een snelle bevruchting. Zij hadden voordeel bij veel nageslacht, en ze moesten het kind niet dragen. Liep een bevruchting mis, konden ze meteen opnieuw proberen.”

Vrouwen daarentegen moesten evolutionair gezien altijd kieskeuriger zijn, zegt Nelissen. “Een zwangerschap duurt negen maanden, vervolgens zoogden ze een kind nog eens twee of drie jaar. Drie jaar investeren in een ziek kind of eentje dat snel sterft, dat loont niet. Dus een vrouw kon het risico niet lopen om bevrucht te worden door een man met slechte genen. Die voorgeschiedenis werkt vandaag nog door: een vrouw is nog steeds selectiever in het uitkiezen van een seksuele partner.”

Tel daar nog eens bij dat mannen over het algemeen fysiek agressiever zijn dan vrouwen, en de cocktail wordt nog giftiger, weet filosofe Griet Vandermassen. Vrouwen stellen niet alleen hogere kwaliteitseisen aan een sekspartner, ze willen ook meer een context van intimiteit. Door die fysieke overmacht, pogen mannen die vrouwelijke barrière al eens te omzeilen.

Bovendien, zegt de filosofe, hebben studies aangetoond dat mannen een grotere honger hebben naar seks met verschillende vrouwen en zich sneller onaantastbaar wanen, zeker in machtsposities. Niet dat vrouwen machtsmisbruik vreemd is en ook seksueel machtsmisbruik komt voor. “Maar de zaken die daarover bekend zijn, enten zich doorgaans op één specifieke persoon waar ze hun pijl op richten. Bij mannelijke machtsmisbruikers volstaat het bij wijze van spreken dat de vrouw jong en knap is. Maar dankzij #metoo beginnen ze toch te beseffen dat ze zich dat gedrag niet langer kunnen permitteren.”

Opnieuw succesvol zakenman

Celis is ook zeker dat er sinds de zaak-DSK heel wat veranderd is. Wie vandaag nog zegt dat het aan de vrouw is om er maar voor te zorgen dat ze niet verkracht wordt, die krijgt de wind van voor. We zijn mannen aan het opvoeden om zich anders gedragen, stelt zij vast, we geven zelfs cursussen om potentiële getuigen van grensoverschrijdend gedrag te leren hoe ze kunnen tussenkomen. 

Een enorme mentaliteitswijziging, vindt Celis dat, maar die evolutie helemaal aan DSK toewijzen is overdreven. “De inzichten bestonden al wel langer. Maar het maatschappelijk debat erover is de afgelopen tien jaar wel significant veranderd.”

En toch. DSK is nooit veroordeeld. Hij trof een naar verluidt forse minnelijke schikking met Diallo, ontsprong andere aanklachten in Frankrijk, en is vandaag opnieuw een succesvol zakenman, voornamelijk op het Afrikaanse continent waar hij nu ook woont. Vanuit Marokko adviseert hij onder meer de leiders van Congo-Brazzaville, Togo en Mali, en zelfs Vladimir Poetin.

Het doet Celis zuchten. “We zijn al heel ver gekomen in het veroordelen van seksueel misbruik, maar blijkbaar vinden we nog steeds dat een verkrachter een goede adviseur of politicus kan zijn. In Frankrijk zit nu een burgemeester in de cel voor verkrachting, maar die mag zijn ambt vanuit de gevangenis blijven uitoefenen. Dat tart toch elke verbeelding? Ik durf overigens ook te veronderstellen dat degenen die vandaag een beroep doen op DSK, geen vrouwen zijn. En dat toont ook aan dat de strijd nog niet helemaal gestreden is.”