‘The Underground Railroad’: vlammen van haat, vuur van hoop

Het vuur stond Barry Jenkins in de ogen, toen ik hem in 2019 interviewde. We hadden het over zijn vorige film If Beale Street Could Talk, en over de waanzinnige chaos die aan zijn Oscar-overwinning met Moonlight voorafging, maar ook over zijn volgende project, de tiendelige tv-serie The Underground Railroad. Een grootschalig passieproject dat hem al jaren in de ban hield, en waarvoor het eerste zaadje zelfs al in zijn prille, turbulente jeugd werd gezaaid.

Jenkins vertelde me hoe hij als kind in een arme buitenwijk van Miami verhalen opving over een zogenaamde “ondergrondse spoorweg”, waarlangs zwarte slaven in de 19de eeuw ontsnapten van de plantages, het Noorden en de vrijheid tegemoet. Kleine Barry beeldde zich imposante stoomtreinen in, uit rots gehouwen stations en gejaagde conducteurs. En dat allemaal op poten gezet door mensen met zijn huidskleur, die hij in zijn omgeving doorgaans weinig opbeurende dingen zag doen. Jaren later besefte Jenkins natuurlijk dat het om een metafoor ging: de ‘underground railroad’ was in werkelijkheid geen netwerk van sporen, maar van helpende handen, die samen naar schatting meer dan 100.000 slaven hielpen te ontsnappen. Bovengronds.

In Colson Whiteheads boek The Underground Railroad, dat in 2017 de Pulitzer Prize won, herkende Jenkins echter zijn eigen kinderlijke, mythische interpretatie van de ondergrondse spoorweg. Jenkins verfilmde het dan ook op die manier, en wel met verbluffend resultaat: wanneer de bewuste stoomtrein voor het eerst in beeld komt getuft, voelt dat even magisch als wanneer de Zweinsteinexpres Harry Potter komt oppikken aan perron 9¾. En dat in een reeks over een weggelopen slavin, Cora (rol van de Zuid-Afrikaanse Thuso Mbedu), die het terreurregime van haar ‘meester’ ontvlucht, net zoals haar moeder dat ettelijke jaren eerder al deed.

Het illustreert meteen de duizelingwekkende evenwichtsoefening die Barry Jenkins hier uitvoert: een episch avontuur vertellen, in de literaire traditie van de Odyssee, dat toch de horror van de slavernij ten volle erkent. Want daar is het Jenkins uiteindelijk om te doen: Amerika een spiegel voorhouden, en het niet eens zo heel verre verleden dat de natie tot op de dag van vandaag bepaalt, onderzoeken. Nu eens doet hij dat op onverbiddelijke wijze, zoals in de rauwe, aan 12 Years a Slave herinnerende openingsaflevering, die gevoelige zieltjes best met een kotszakje bekijken. Dan weer met een hang naar dystopische sciencefiction à la Get Out, The Handmaid’s Tale of Westworld.

The Underground Railroad is een haast metafysische zoektocht naar menselijkheid, in een wereld doordrongen van haat, gesymboliseerd door brandstapels en boekverbrandingen. Die vlammen staan in schril contrast met het vuur dat ik in 2019 in Jenkins’ ogen las. Dat straalde optimisme uit, de hoop dat de Verenigde Staten eindelijk beter zouden kunnen doen als ze dit collectieve trauma ten gronde aanpakken.

De 10 afleveringen van ‘The Underground Railroad’ zijn nu op Amazon Prime Video te bekijken.