Dave Sinardet: ‘De tandem Vandenbroucke-De Croo is nu verbrokkeld’

“Ik merk het in analyses in kranten: er heerst een gevoel dat het politiek wantrouwen hoogtij viert. Dat er een algemene malaise is, en een constante schandaalsfeer.” Dave Sinardet, professor politieke wetenschappen aan de VUB, mist nuance in het debat. “We moeten toch het breder perspectief in de gaten houden en kijken naar de systeemfouten. Wat ook weer niet betekent dat ik niet heel verbolgen en kritisch kan zijn over pertinente uitwassen.”

Nog maar een week geleden gingen de terrassen open, en in de zomer gaan we met 66.000 man op een festival staan. Plots gaat het snel. Heeft u dat verbaasd?

Sinardet: “Een beetje wel, ja. De ministers nemen hiermee toch een risico. Anderzijds is het natuurlijk logisch dat je op zeker moment andere aspecten in rekening brengt dan het puur virologische perspectief. Het mentale welzijn, de economie, de begroting: politici moeten dat allemaal in evenwicht brengen. En dan zit je ook nog eens met de fundamentele vraag hoe lang je individuele grondrechten en vrijheden on hold kan zetten. Soms sloeg men te ver door in striktheid en repressie met disproportionele maatregelen als een avondklok, in augustus festivalweides doen vollopen doet de balans mogelijk overhellen in de andere richting. ”

Is dit het einde van de as tussen premier Alexander De Croo (Open Vld) en minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit)?

“Sinds het aantreden van de regering vormden zij een heel sterke tandem, die meestal vrij kordaat op de lijn van de virologen zat. Die tandem is nu verbrokkeld. Midden maart was er al een Overlegcomité waar De Croo geen steun gaf aan Vandenbroucke toen die voor paasverstrengingen pleitte – een week later kwamen die er dan toch. Nu is de breuk nog veel duidelijker. Dat is toch een belangrijke evolutie. Het zegt iets over hoe het beleid kantelt, en het zegt iets over de rol die De Croo speelt.”

De rode draad de voorbije maanden was steeds dezelfde: allen tegen Vandenbroucke, die al dan niet steun kreeg van De Croo. Maar die framing kwam sommigen misschien ook goed uit?

“Ik denk dat de analyse ten gronde klopt: Vandenbroucke predikte de grootste voorzichtigheid. Maar het is wel enigszins hypocriet hoe anderen soms veel kritiek uiten op hem voor de beslissingen die ze zelf mee goedgekeurd hebben.

“Ik wil gerust aanvaarden dat Vandenbroucke veel overtuigingskracht heeft. Maar heeft al de rest dan geen enkel politiek gewicht? Een deel van het verhaal is ook dat hij een handige zondebok is. Voor politici die achteraf aan Horeca Vlaanderen moeten uitleggen dat de terrassen nog niet open kunnen, is het makkelijk om zich te verschuilen achter de strenge Vandenbroucke. Terwijl diezelfde politici vaak ook bang waren om veel te versoepelen.”

Voor versoepelingen pleiten is makkelijk als je weet dat ze toch niet voorbij De Croo en Vandenbroucke komen?

“Zo is dat. Die dynamiek heeft absoluut meegespeeld. Herinner je de tweet van MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez over de paaspauze: ‘Een drievoudige mislukking.’ Had hij het dan over zijn drie MR-vertegenwoordigers in het Overlegcomité? Of had hij het over de drie regeringen waarin MR zit en die alledrie rond de tafel zaten?

“Als je eerst een belangrijke rol hebt in de beslissingen, moet je achteraf niet doen alsof je er geen enkele impact op hebt gehad. Dan is het niet echt geloofwaardig om naar Vandenbroucke te wijzen als boeman. Dat zijn politieke spelletjes.”

Versoepelingen zijn voor veel ministers dan weer een uitgelezen kans om te scoren?

“Vanzelfsprekend. Al is het bij de meesten wel een kwestie van rijden en omzien. Maar vorig weekend zag je echt een wedloop ontstaan tussen premier De Croo en Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA), om als eerste de vrijheid af te kondigen en zich daarop te profileren. De Croo wil niet enkel de premier van het strenge beleid zijn. En voor een liberale partij is het natuurlijk belangrijk om op een bepaald moment die vrijheidsbonus op te willen strijken.”

Ook buiten de Wetstraat zien politici electorale kansen in de afwikkeling van de pandemie. In Sint-Truiden lag het hoofd van burgemeester Veerle Heeren (CD&V) op het kapblok, omdat ze familie en kennissen sneller aan een vaccin had geholpen. Was de heisa daarover terecht?

“Ze heeft een voorbeeldfunctie, en wat ze gedaan heeft, is problematisch: een politica die zichzelf en haar entourage een bepaald voordeel toe-eigent vanuit de machtspositie die ze heeft. Je kan het vergelijken met financiële zelfverrijking. Geld is een gegeerd goed, maar vandaag zijn vaccins dat ook.

“Anderzijds: ik vind het altijd lastig wanneer politici individueel in opspraak komen terwijl het gaat om een uiting van een breder probleem in de politieke cultuur. In hoeverre was dit beperkt tot Sint-Truiden? Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat bij wel wat meer politici de schrik hen om het hart sloeg, omdat ook in hun gemeente zulke praktijken naar boven zouden kunnen komen.”

Ze heeft het zichzelf misschien ook niet makkelijker gemaakt met haar communicatie?

“Neen. Eerst heeft ze het ontkend, dan geminimaliseerd. Pas op het einde, toen ze voelde dat haar positie onder druk kwam te staan, heeft ze berouw getoond. Dat komt niet erg geloofwaardig over. Als politicus moet je toch beseffen dat dit niet zomaar kan, en dat je misbruik hebt gemaakt van je positie.”

Is dit machtsmisbruik?

“Er zijn nog altijd verschillende versies van het verhaal. Maar als zij effectief haar positie als burgemeester heeft gebruikt om zichzelf en haar entourage een bepaald voordeel op te leveren dat ze anders niet gehad zouden hebben, namelijk een snelle vaccinatie: ja, dan valt dit onder de definitie van machtsmisbruik.” 

Is dit niet gewoon wat vroeger vergoelijkt werd als ‘dienstbetoon’? Een telefoontje van een politicus om iets een duwtje in de rug te geven, dat is niet nieuw.

“Het is inderdaad vergelijkbaar. Maar dat lijkt me niet het beste argument om de zaak te minimaliseren. Ik dacht dat we het erover eens waren dat dienstbetoon óók een problematische praktijk is.”

Opvallend was ook het grote contrast tussen de publieke verontwaardiging en de politieke reactie. Haar partij viel haar niet af, haar belangrijkste coalitiepartner leek vooral blij dat ze een politieke deal uit de brand konden slepen: N-VA neemt tijdelijk de sjerp over.

“Hier komen we opnieuw bij een groter probleem in ons land. Het concept ‘politieke verantwoordelijkheid’ stelt bij ons weinig voor. Ik doe zeker niet mee aan de Oranje-idolatrie van sommige anderen, maar op vlak van politieke deontologie kunnen we toch nog wel wat leren van Nederland.

“Politieke verantwoordelijkheid komt bij ons neer op de vraag: schaadt die persoon de partij? CD&V oordeelt blijkbaar dat dat niet het geval is – nochtans lijkt mij dit CD&V wel degelijk te schaden. Maar klaarblijkelijk kan of wil de partij haar niet dwingen een stap opzij te zetten.”

Zegt de affaire rond Tony Coonen, de voorzitter van het socialistische ziekenfonds in Limburg, ook iets over de politieke cultuur?

“Daar gaat het veeleer om macht die corrumpeert – en absolute macht corrumpeert absoluut. In Limburg heeft het socialisme altijd heel sterk gestaan. Op dat vlak kan je het vergelijken met bepaalde delen van Wallonië waar de PS dominant is. Machtsconcentratie durft dan wel eens leiden tot machtsmisbruik en een gevoel van onaantastbaarheid. Sommigen menen zich op den duur alles te kunnen permitteren. Het toont ook aan dat het niet zo gezond is als bepaalde bewegingen in bepaalde regio’s te almachtig zijn.”

Bij de socialisten werd de zaak snel afgedaan als een geïsoleerd geval, en Tony Coonen als iemand die weinig met de partij te maken had. Maar alvast dat laatste is niet waar: Coonen had veel touwtjes in handen bij de Limburgse socialisten.

“Die reactie van Vooruit is natuurlijk een logische verdediging. Zeker omdat Coonen iemand is van achter de schermen, is het makkelijk om hem buiten de partij te situeren. De zaak is een duidelijke uiting van oude demonen die nog rondwaren, problemen die er nog altijd zijn. De jongere generatie in de partij zal zich daar wel tegen afzetten, maar het is toch allemaal in een recent verleden gebeurd. Het is te makkelijk om te zeggen dat het niets met de partij te maken heeft.”

Waarom is het zo moeilijk om die oude demonen uit te bannen? Ook bij de PS zijn de lokale baronieën nog steeds erg machtig, ondanks vele schandalen.

“Als je het op lange termijn bekijkt, zal je zien dat er wel heel veel geëvolueerd is. Bijvoorbeeld het dienstbetoon waar we het over hadden: die praktijk bestaat nog wel, maar veel minder structureel dan vroeger. Bij de PS is de situatie in Charleroi verbeterd, en ook in Brussel is er voor een stuk schoon schip gemaakt. Luik is nog wel een ander verhaal. Het probleem is dat de nationale partijleiding niet altijd veel grip heeft op die lokale federaties. Net zoals bij Vooruit de Limburgse afdeling bijna een partij op zichzelf is.

“Maar als men dat écht zou willen, zou men toch makkelijker de stal kunnen uitmesten. Het is zeker ook een kwestie van oogluikend dingen toestaan vanuit een electorale logica. Partijen houden vaak de band met bepaalde figuren aan omdat die electoraal iets opbrengen. De socialistische mutualiteiten in Limburg zijn bij verkiezingen nog altijd belangrijk om mensen te mobiliseren, om kandidaten aan te leveren voor de lijsten, of om militanten aan te sturen.”

Dat Tony Coonen op grote voet leefde, ook met de fondsen van de ziekenkas, bleek al snel een publiek geheim in Limburg. Bij Vlaams Parlementslid Sihame El Kaouakibi (Open Vld) bleek ook iedereen in het wereldje al lang te weten dat er iets niet klopte. Waarom sijpelen die signalen niet vroeger door?

“Goede vraag. Wat El Kaouakibi betreft, is de kracht van die politieke marketing toch wel zeer opvallend. Let’s Go Urban heeft zeker goede dingen gedaan, maar ook ik had al enkele jaren de indruk dat er een grote kloof was tussen het imago en wat er dan effectief gerealiseerd werd. Het is fascinerend dat je met goeie personal branding dan toch blijkbaar alle politieke deuren kan openen. Misschien ook weer niet verwonderlijk, want in de politieke wereld zelf heerst die marketinglogica ook.

“Zo slaagde ze er toch in talloze subsidies binnen te rijven. Dat is ook weer een kwestie van voordelen verwerven waar anderen niet aan kunnen. Er zijn duidelijke regels en duidelijke procedures, maar voor sommigen met een goed netwerk gelden die dan blijkbaar minder.”

Leert het politiek bedrijf iets uit die schandalen, of hopen ze vooral dat ze zo snel mogelijk overwaaien?

“Ik heb toch vaak het gevoel dat het veeleer dat laatste is.  Er is wel een zekere evolutie. Vergelijk het systeem met dertig à veertig jaar geleden: er zijn wel degelijk uitwassen en wanpraktijken weggewerkt. Maar als je dat afmeet tegen de vele grote verklaringen die in dezelfde periode zijn afgelegd over politieke vernieuwing, is de evolutie wel zeer traag.  Er is altijd een individueel schandaal nodig om een kleine stap vooruit te zetten. Het gaat traag, en de politiek lijkt niet altijd evenveel lessen te trekken.”