Nooit eerder zoveel Vlamingen gedwongen opgenomen in de psychiatrie. En corona is niet dé verklaring

De eerste lockdown was nog maar net bezig toen Nadia Mahjoub psychisch onderuitging. De 48-jarige moeder is al jaren psychosegevoelig en werkte tijdens corona mee aan de opstart van een luisterlijn voor lotgenoten. “Uit puur enthousiasme raakte ik zelf overprikkeld.” Mahjoub kon ’s nachts de slaap niet meer vatten en werd steeds verwarder. Toen haar echtgenoot niet meer tot haar kon doordringen, riep hij hulp in.

Omdat ook de psychiater en de psycholoog de situatie niet gekeerd kregen, leek er maar één oplossing: een gedwongen opname. Op 3 april 2020 brachten twee agenten Mahjoub geboeid naar een ziekenhuis. “Het was mijn zevende collocatie. Maar het was anders. Ik voelde me geholpen, vertrouwde de hulpverleners. Dat is vaak niet zo geweest. Vroeger reageerde ik erg agressief. Ik verzette me, waardoor ik geïsoleerd en gefixeerd werd.”

Mahjoub is een van de 4.735 mensen die afgelopen jaar met dwang zijn opgenomen op een psychiatrische afdeling. Zulke opnames staat de wet toe voor mensen die ‘geestesziek’ zijn en  een ernstig gevaar vormen voor zichzelf of anderen. Een vrederechter of procureur beslist over de duur.

Eén op de acht opnames is onvrijwillig

Het aantal gedwongen opnames is in Vlaanderen in de voorbije tien jaar fors toegenomen. In 2010 waren het er nog 3.043. Sindsdien zijn ze met gemiddeld 4,6 procent per jaar gestegen. In 2020 gebeurde één op de acht opnames in de psychiatrie onvrijwillig. 

Bij Zorgnet-Icuro, dat de cijfers verzamelt, reageert gedelegeerd bestuurder Margot Cloet bezorgd. “Dwang moet zoveel mogelijk vermeden worden. Het veroorzaakt trauma en stigma. En het bemoeilijkt de reïntegratie van patiënten.”

Corona is niet dé verklaring. Het virus en de strikte maatregelen leidden vooral in de eerste golf, van april tot juni, tot meer collocaties. Tijdens de tweede golf, van september tot november, was die trend afwezig.

Cloet linkt de stijging aan het feit dat er, vooral bij jongeren en jongvolwassenen, meer alcohol- en drugsverslavingen, problemen met agressie en eetstoornissen voorkomen. “Onze maatschappij tolereert dat soort gedrag steeds minder. Er wordt sneller aan de alarmbel getrokken.”

Wachttijden omzeilen

Het systeem van gedwongen opnames wordt ook toegepast om wachttijden voor een gewone psychiatrische opname te omzeilen. Cloet merkt ook op dat er niet altijd sprake is van een psychiatrische stoornis én een gevaarlijke situatie. Dat oneigenlijk gebruik erkent ook psychiater Chris Bervoets (KU Leuven). “Het is een piste geworden om met acute agitatie om te gaan.” 

De cijfers tonen volgens hem dat de toegang tot zorg niet op punt staat. Hij wijst naar een beperkt aanbod in de sector, zeker wat betreft langdurige begeleiding van patiënten. Maar sommige patiënten zijn zelf ook terughoudend en stellen zorg te lang uit. “Hierdoor kunnen situaties escaleren.”

Zorgnet-Icuro dringt aan op een hervorming van de wet op gedwongen opnames. Een federale en multidisciplinaire werkgroep vroegen in 2019 al een klinische evaluatieperiode van maximum 48 uur en uitgebreider medisch verslag. Voorzitter Raf De Rycke (Broeders van Liefde) blijft daarachter staan. “Al zijn er ook op andere domeinen aanpassingen nodig. Zo moet er een betere dataregistratie komen om het beleid te ondersteunen en bijkomend personeel.”

Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) laat weten dat hij, net als de minister van Volksgezondheid, het rapport van de werkgroep bekijkt. Het is de bedoeling om deze legislatuur met een wetsontwerp te komen. 

Mahjoub vraagt zich af het veel verschil zal maken. Met het Netwerk Alternatieven voor Dwang en Afzondering (NADA) reikt ze zelf nieuwe ideeën aan. Ze denkt onder meer aan een kleinschalig huis waar mensen tijdens een psychotische crisis samenleven. “Het huidige aanbod om mensen met psychose te behandelen, volstaat gewoon niet.”