‘Ik zou momenteel niet graag in een Braziliaans ziekenhuis belanden. Zeker niet met een coronabesmetting’

Echt spectaculair ogen de vakantieplannen van onze virologen en corona-experten niet. Biostatisticus Geert Molenberghs, lid van de adviesgroep GEMS, heeft zich bijvoorbeeld al neergelegd bij een rustig weekje in eigen land of in Nederland. Viroloog Johan Neyts, een internationale autoriteit op het vlak van vaccins en virusremmers, viert vakantie met zijn schapen in de tuin en trekt misschien nog een weekje naar een vakantiehuisje in Frankrijk, en viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) springt wellicht niet verder dan vorig jaar: toen bestond zijn vakantie uit één dag Bokrijk en één dag in de Efteling – ‘na zwaar aandringen van mijn zoontje’. Alleen viroloog Steven Van Gucht, woordvoerder van Sciensano, is vast van plan een lastminute te boeken en er een maand tussenuit te knijpen, wellicht naar Frankrijk of Oostenrijk.

Van Gucht: “Niet dat ik een maand lang naar het buitenland ga. Het zullen hooguit tien dagen worden, maar ik wil me wel even volledig kunnen loskoppelen van de pers en covid. En vooral: ik wil weer gaan sporten. Ik ben het voorbije jaar toch 10 coronakilo’s bijgekomen. Dat ligt vooral aan alle avondlijke vergaderingen. Vroeger ging ik sporten, maar nu vergader ik en daarna krijg ik een hongerke. Een paar bergwandelingen zouden deugd doen. Ik probeer nu al wat in het weekend te wandelen. Als ik straks naar de bergen zou gaan, wil ik niet zitten hijgen na twee uur wandelen.

“Vorig jaar heb ik tien dagen Tirol gedaan, mijn enige off-time van het jaar. Deze zomer wordt het wellicht weer iets in de natuur. Wordt het goed weer in de Alpen, dan zoek ik me daar een mooie vallei uit. Een hotel erbij en voilà, ik ben weg. Ik ben flexibel.»

Voor Johan Neyts wordt het deze zomer dus vakantie in eigen tuin.

Neyts: “Maar dat is erg leuk. We hebben vlak bij huis een weide en een stal met zes schapen. Er lopen hier nu ook een paar lammetjes rond, dus als ik ’s ochtends om kwart voor zeven in de stal ga kijken, ben ik al even in vakantiestemming. Als alles rustig blijft, gaan we in augustus misschien nog een weekje naar Frankrijk met vrienden, naar een huis tussen de wijnvelden, ver weg van dichte mensenmassa’s. Naar Frankrijk gaan we wellicht met de auto, naar mijn schapen ga ik te voet. (lachje)

“Echt lang kan ik niet wegblijven, zelfs niet na zo’n hectisch jaar. We zijn gewoon nog met te veel dringende zaken bezig. We werken nu heel intensief aan de ontwikkeling van virusremmers. We zijn een soort brandweerman, hè, en de pandemie is nog niet voorbij.”

Marc Van Ranst: “Ik blijf deze zomer sowieso in het land. Ik zou mij opjagen als ik twee weken weg was. Iedereen is misbaar, dat weet ik wel, maar ik zou het moeilijk vinden. Er gebeurt nog altijd veel te veel. Vorige zomer ben ik niet op vakantie geweest. Het plan was om in augustus wel wat verlof te nemen, maar toen begon de regering met haar verregaande versoepelingen en zag je de tweede golf al van ver komen aanrollen. De schoonfamilie is dan maar met mijn zoontje naar Duitsland vertrokken, zonder mij. Deze zomer wordt wellicht ongeveer hetzelfde, met misschien af en toe een snipperdag aan zee.”

‘Vorige zomer is het helemaal misgelopen, en dat kwam onder andere door te veel reizen’, zegt Geert Molenberghs, die in de GEMS mee bezig is aan het advies over het internationale reisbeleid, maar hier in eigen naam spreekt.

Molenberghs: “Het reizen via luchthavens is toen wel teruggevallen tot een vijfde van het normale verkeer – in juli vertrekken in Zaventem normaal 2,5 miljoen reizigers, vorig jaar waren het er maar een half miljoen. Maar vanuit epidemiologisch standpunt is dat een gigantisch aantal. Er is altijd controverse geweest rond de vraag of reizen nu een grote invloed heeft of niet. Als de coronacijfers slecht zijn, dan maakt een klein beetje meer of minder niet zoveel uit. Maar als je cijfers goed zijn, dan is reizen een relatief groot risico.”

Neyts: “In juli vorig jaar zag het er bij ons inderdaad redelijk gunstig uit. We hadden toen zo’n 80 nieuwe gevallen per dag, en dat aantal leek nog te dalen. Maar toen heeft de regering veel te snel losgelaten. Alles kon weer. Ik zag op tv hoe mensen aan de kust in dichte drommen op de dijk wandelden en vreesde voor het ergste. Er is veel gereisd, en zo hebben toeristen bij hun terugkeer varianten binnengesleept.”

Molenberghs: “Italië vaarde een heel voorzichtige koers na de dramatische eerste golf daar, maar Spanje liet alles ontsporen. Binnen de kortste keren hadden ze de slechtste cijfers van Europa, en de Spaanse variant is nadien heel Europa rondgegaan. Dat is genetisch bewezen: een aantal virusstammen die toen circuleerden in Ierland, Nederland en bij ons, waren van Spaanse oorsprong.”

Neyts: “Dat was gelukkig niet zo’n problematische variant, maar het toont wel aan hoe snel de dingen kunnen gaan. Zo was er bijvoorbeeld een uitbraak op een boerderij waar seizoensarbeiders dicht op elkaar leefden, en die hebben een groep Britse toeristen besmet. De Spaanse variant reisde in de neuzen van de Britten terug mee naar Engeland, en daarna reisde hij met andere Britten verder door Europa. Zo snel gaat dat.”

KLEURRIJKE KAART

Kunnen we deze zomer onbekommerd in Europa rondreizen?

Van Ranst: “Ik denk dat reizen binnen Europa steeds makkelijker zal worden naarmate de grote vakantie nadert . Nu kun je ook al reizen, maar veel mensen vinden het nog lastig door de quarantaineregels. Die maatregelen zullen, mede onder druk van de toeristische landen, steeds losser worden. Er zal tegen juli al een pak meer gevaccineerd zijn, en de cijfers zullen dalen.”

Van Gucht: “De Europese landen zijn allemaal ongeveer met dezelfde snelheid aan het vaccineren. België zit nu trouwens in de top drie. We hebben lange tijd kritiek gekregen, maar nu horen we bij de allersnelste landen. En de varianten die in Europa circuleren, zijn zowat overal dezelfde. Dat zijn de dominante Britse variant, en daarnaast ook de Zuid-Afrikaanse en de Braziliaanse variant – die laatste is in België verantwoordelijk voor 8 procent van de besmettingen. Reizen binnen Europa hoeft dus niet zo problematisch zijn, als je voorzichtig bent en de regels volgt zoals je dat thuis doet. Buiten Europa wordt een heel ander verhaal.”

Wordt het weer een zomer met rode, oranje en groene zones?

Van Gucht: “De kleurkaart zal waarschijnlijk overeind blijven, ja. België volgt daarin de criteria van het European Centre of Disease Prevention and Control (ECDC). Zij publiceren wekelijks een kaart met de kleurcodes voor de Europese landen en hun deelgebieden. Dat reisadvies nemen wij in België over. De gevaarlijkste zones zijn de donkerrode, die met verontrustende varianten, maar in Europa hebben we die nu niet. Momenteel is België nog een rode zone, maar ik verwacht dat de Europese kaart de komende weken zal opklaren. Ik hoop dat de kaart van Europa tegen de grote vakantie oranje-groen zal kleuren.”

Ik noteer: we kunnen veilig reizen door Europa.

Van Ranst: “Het hangt natuurlijk af van wat je ter plaatse doet. Met de auto naar een vakantiehuisje in Zwitserland trekken lijkt me geen enkel probleem. Met je camper naar het hartje van Bulgarije reizen ook niet. Het probleem zijn de vakantieoorden waar je bij aankomst een armbandje om krijgt, waar de handdoeken op strandzetels worden gelegd, waar men van grote buffetten eet en ’s avonds de nacht induikt, om ’s anderendaags opnieuw te beginnen.”

Molenberghs: “Je kunt naar een land gaan waar de cijfers relatief gunstig zijn, maar als je daar als Belg in een discotheek kruipt samen met Duitsers, Fransen en Italianen, dan worden dat virale ruilmarkten.”

Van Gucht: “Over het nachtleven in het zuiden maken we ons wel zorgen. Uitgaansgelegenheden zouden het allerlaatste moeten zijn dat je opent, op het einde van een pandemie. Maar sommige landen zullen niet wachten. Ze zullen om economische redenen allerlei hoogrisicoactiviteiten toelaten, waardoor nieuwe broeihaarden kunnen ontstaan.”

In Madrid zijn de discotheken open. En met Pasen werden de terrassen er al overrompeld door weekendtoeristen.

Molenberghs: “(knikt) Vooral uit Frankrijk, want wij mochten toen het land niet uit. Dat was echt vragen om verspreiding, en de Spaanse overheid had niet eens toestemming gegeven. De regionale overheid van Madrid is qua coronabeleid één van de achilleshielen in Europa.”

Van Gucht: “Hoe groot de gevolgen daarvan zijn, zal afhangen van de vaccinatiegraad. Tegen de zomer zullen ook al veel jonge mensen een eerste prik gekregen hebben, maar die werkt pas na twee of drie weken, afhankelijk van het vaccin. De tweede dosis volgt nog eens één of drie maanden later. We zullen dus een groep hebben die nog onvolledig beschermd zal zijn maar wel zal reizen, daar ben ik zeker van. Dan is de vraag: hoe gaan ze zich op reis gedragen?”

In Griekenland zouden bepaalde eilanden al volledig gevaccineerd zijn.

Van Gucht: “Ja, maar dat is zo omdat men versneld toeristen naar die eilanden wil lokken.”

Dat vindt u niet goed?

Van Gucht: “Het neemt de risico’s niet weg. Het probleem is niet de lokale bevolking. Stel dat je een eiland hebt in de Middellandse Zee waar vijf man en een paardenkop woont. Iedereen is gevaccineerd en covid gaat niet meer rond. Maar dan stuur je vliegtuigen vol met Nederlanders, Duitsers en Fransen naar daar. Dan gaat het virus gewoon onder de toeristen circuleren. Het probleem is niet het eiland zelf of de bewoners, maar wel de toeristen, die er een soort ruilmarkt organiseren. Daarvoor is de situatie in onze landen nog niet gunstig genoeg.”

VACCINPRIVILEGES

Europa heeft nu de mond vol over de ‘Green Pass’, een soort vaccinatiepaspoort waarmee je vrij zou kunnen reizen. Komt die er?

Molenberghs: “Wellicht wel, dat debat is volop aan de gang. Israël heeft zo’n beleid al ingevoerd, maar dat land staat op zichzelf en doet natuurlijk wat het wil. Daar is nu ruim 60 procent van de bevolking gevaccineerd. Met zo’n vaccinatiepaspoort kun je op restaurant, naar de fitness, naar concerten… Ze hebben al heel veel maatregelen gelost, maar houden hun landsgrenzen wel op slot. Buitenlanders komen het land amper in en vluchten ernaartoe zijn er nauwelijks. Maar binnen die Israëlische bubbel zijn de coronacijfers bijzonder goed.

“We zouden dat met Europa ook kunnen doen. De Europese landen zitten qua vaccinatie en besmettingscijfers ook allemaal ongeveer op hetzelfde niveau. Er komt een moment dat we allemaal een hogere vaccinatiegraad hebben, en dat zal de situatie veranderen. Als je dan de buitengrenzen voldoende bewaakt, kan er binnen die Europese grenzen heel wat. En er komt waarschijnlijk een moment dat zo’n Green Pass toch zal ingevoerd worden.”

Wanneer zullen we de situatie hier zien kantelen?

Molenberghs: “Dat zal geleidelijk gaan. De Israëli’s hebben bij een vaccinatiegraad van 40 procent al een heel gunstig effect gezien, maar de vaccinatie ging er dan ook razendsnel. Hier duurt het allemaal wat langer, onder meer door het Europese debacle (Molenberghs doelt op de slappe contracten van de EU met vaccinproducenten die zich niet aan de afgesproken levertermijnen hielden, red.).”

Van Ranst: “Israël is wel een speciaal land. Die bekijken het als een oorlogssituatie, en dan is er veel mogelijk. De bevolking aanvaardt dat ook. De mensen daar zijn vrijheidsbeperkende maatregelen en controles gewoon. Dat wil niet zeggen dat je zoiets ook in België georganiseerd krijgt, laat staan in Europa.”

De vraag is of vaccinprivileges niet discriminerend zijn zolang niet alle mensen de kans hebben gekregen om een prik te halen.

Van Gucht: “Wij experten vinden dat je inderdaad een alternatief aan die mensen moet bieden. Het meest logische is een negatieve test, niet ouder dan twee of drie dagen. Zo doen ze het nu al in Denemarken, en andere landen zullen wellicht volgen. Veel Europese landen hebben grote belangen bij het toerisme: Italië, Spanje, Griekenland… Zij willen absoluut toeristen lokken en zullen dus voorwaarden stellen die haalbaar zijn.”

Maar zullen de tests gratis zijn? Echt fair is het niet als jongeren voortdurend geld moeten neertellen om zich te laten testen.

Van Gucht: “Dat vind ik ook. Het vaccin is in principe gratis: het wordt je aangeboden door de overheid. Dan vind ik principieel dat je die tests ook gratis moet maken.”

Molenberghs: “Over zulke vragen buigt ook het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek zich. Er zal een moment komen dat er voordelen aan het vaccin gekoppeld worden. Die trein is niet echt te stoppen. Tegelijk kan dat ook een reden zijn om je te laten vaccineren.”

Neyts: “Ik vind het ergens wel normaal dat je, wanneer iedereen die kans heeft gekregen, maatregelen neemt om de gevaccineerden te beschermen.”

Van Ranst: “(diepe zucht) Ik moet het allemaal nog zien, hoor. Hoe gaat men dat organiseren? Dat vaccinatiepaspoort zou er op 1 juli moeten komen, maar ze zijn er nog altijd over aan het praten. Om daar nu, in zeven weken tijd, één of andere schrandere app voor te ontwikkelen die waterdicht, niet te hacken en niet makkelijk na te maken is? Ik daag u uit: vind iets in deze pandemie dat men in zeven weken heeft kunnen organiseren. Hoelang heeft het niet geduurd voor die tracing-app er was? En nu zouden we dan wél een manier vinden om íédereen in Europa in een systeem te laten noteren dat ze ofwel gevaccineerd zijn, ofwel antistoffen hebben opgebouwd, ofwel een recente negatieve coronatest hebben? Pfoe!

“En hoe moet zo’n certificaat eruitzien? Een groen schermpje op een smartphone, een papiertje? Met het kaartje dat je in je gemeente krijgt als je gevaccineerd bent, denk ik niet dat de Fransen je zullen binnenlaten. Ik ben er nogal pessimistisch over. Zeven weken, hè. De ontwikkeling is één zaak. Maar het dan ook nog eens allemaal controleren? Zo’n paspoort zal er misschien ooit wel komen, maar dan zal het mogelijk al niet meer nodig zijn, omdat er nog maar weinig covid is.”

ZWEMBAD IN DE HEL

De reissector diende een voorstel in bij de regering om corridorreizen te organiseren.

Molenberghs: “Je kunt twee corridorsystemen bedenken. Het eerste bestaat al, in de Indische Oceaan. Daar vormen Australië, Nieuw-Zeeland en Singapore een onderlinge bubbel. Zij vertrouwen elkaar omdat corona er onder controle is, en dus zetten ze de grenzen voor elkaar open. Maar een buitenstaander raakt daar niet binnen. In Europa zijn de cijfers nog te slecht om zoiets te proberen. Maar het zou kunnen als de situatie beter is. Je zou dan voor bepaalde landen je grenzen kunnen openhouden, maar ze naar buiten toe dichthouden.”

Van Gucht: “Het andere idee is dat van de reisbubbel. Momenteel kleuren grote delen van de wereld én van Europa rood. De reissector zegt: ‘Ja, maar er zijn bepaalde gebieden waar de cijfers wel laag zijn. Kunnen we geen geprivilegieerde verbinding maken?’ Dan zouden ze daar toeristen naartoe brengen, volledig gecontroleerd, zonder dat er contact is met de rest van het land.”

Een corridor tussen België en pakweg Italië is niet ondenkbaar?

Molenberghs: “Of een Grieks eiland. Je zou de reisgroepen strikt van elkaar gescheiden kunnen houden. Toeristen kunnen dan bijvoorbeeld wel rondlopen in hun hotel en op het strand, maar niet in hun eentje het binnenland gaan verkennen. Dat zijn voorstellen van de reissector, en ze zijn niet per se onzinnig. Je kunt het ook zo organiseren dat een eiland alleen maar mensen uit België ontvangt, bijvoorbeeld.”

Van Ranst: “Dan kun je toch evengoed naar Blankenberge gaan? Naar Duitsland reizen om daar in een Belgische enclave te gaan zitten, zou ik raar vinden. Maar ik ben er zeker van dat sommige mensen dat fantastisch vinden: (met vet Antwerps accent) ‘Ik ben op vakantie geweest en ze spraken daar allemaal Nederlands!’ Als dat kan gerealiseerd worden, zou ik zeggen: doen! Maar veertien dagen aan een hotelzwembad zitten komt voor mij overeen met de hel.”

Buiten Europa reizen raden jullie sterk af, begrijpen we.

Van Ranst: “Een rondreis boeken in India lijkt me nu niet verstandig. Ook te mijden: landen als Brazilië, en andere coronahotspots.”

Molenberghs: “Het is gewoon geen goed idee om nu naar andere continenten te reizen. Het zijn net de intercontinentale reizigers die het virus de wereld rondbrengen: zakenlui, academici, diplomaten en mensen die voor hun werk de wereld rondreizen.”

Neyts: “Eind februari 2020 was er een biotechcongres in Boston met wetenschappers uit heel Amerika, waar één of meerdere superverspreiders aanwezig waren. Die personen waren uiteindelijk direct of indirect verantwoordelijk voor de besmetting van vele duizenden mensen. Om maar te zeggen dat we ook als wetenschappers onze verantwoordelijkheid nemen en de komende tijd nog geen livecongressen organiseren, zeker niet met mensen uit verschillende continenten.

“Ik maak heel graag verre reizen met mijn gezin, maar deze zomer is dat nog wat vroeg. Ik reis ook veel voor het werk, maar sinds februari 2020 heb ik dat niet meer gedaan, en toch spreek ik dagelijks collega’s van over de hele wereld. Ik denk dat ik ook in 2021 niet meer ga reizen voor het werk, ook uit principe, want het virus zit echt nog overal.”

Uit principe, of ook omdat het gewoon niet veilig is?

Van Gucht: “Ik maak me oprecht zorgen over de veiligheid. Momenteel hoor je de horrorverhalen van India, maar ook andere delen van Zuid-Oost-Azië staan in brand. De rapporten van de WHO staan vol verontrustende berichten over Nepal, Bangladesh, Pakistan, de Filipijnen… Die landen hebben het vorig jaar nochtans opvallend goed gedaan, en we hadden niet echt een verklaring waarom de pandemie daar zo weinig druk zette. Maar nu hebben ze toch te kampen met een zeer zware golf en een overbelasting van hun ziekenhuissysteem.

“Er zijn landen in Afrika en Azië waarvan we totaal niks weten. Onlangs zag ik een rapport over Zambia, redelijk zuidelijk in Afrika. Tot nu toe hoorde je er bijna niks over, maar uit een studie blijkt dat 20 procent van de overlijdens in de periode juni tot september 2020 covidgerelateerd was, waaronder een aanzienlijk deel jonge mensen. Dat was dus een grove onderschatting van het probleem. Er zijn landen waar de surveillance echt niet veel voorstelt en waar we zeer weinig over weten, ook niet over de mogelijkheid van nieuwe varianten. Dat maakt de situatie buiten Europa nog heel penibel.”

De reissector schuift Zuid-Afrika en Namibië naar voren als landen die intussen een oranje zone zijn geworden. Mensen kunnen er naartoe zonder quarantaine.

Molenberghs: “Zo eenvoudig is dat allemaal niet. In Europa hebben we zoiets als een ‘witte lijst’ van landen die in principe veilig zijn om naartoe te reizen. In België nemen we die over. Die lijst wordt nu volop herzien, maar ik denk niet dat Zuid-Afrika er direct op zal belanden. Er staan nu regio’s en landen op als Hongkong, Nieuw-Zeeland en Australië, die zo goed als coronavrij zijn. Maar het is eigenlijk niet meer dan een theoretische oefening: die landen zijn – terecht – zeer voorzichtig en laten ons sowieso niet binnen.”

Een land als Brazilië, waar momenteel erg veel coviddoden vallen, heeft de grenzen dan weer niet gesloten.

Van Gucht: “Onbegrijpelijk is dat. Je wilt die Braziliaanse variant toch liever niet te veel laten circuleren. En stel dat je ziek wordt in Brazilië – het hoeft zelfs geen covid te zijn – dan wil je goed verzorgd worden. Ik zou momenteel niet graag in een Braziliaans ziekenhuis belanden. Zeker niet met een coronabesmetting. Met goede zorgen is het overlevingspercentage hoog, maar als je zuurstof nodig hebt en die is niet voorhanden, heb je een probleem.”

In de Verenigde Staten zijn ze in een razend tempo aan het vaccineren. Zodra dat land de grenzen heropent, zou het weleens kunnen dat mensen daarheen trekken.

Van Gucht: “Als zij hun grenzen openzetten voor ons en wij de onze voor hen, dan zal reizen daar misschien wel kunnen. Maar dan nog is het afwachten welke voorwaarden ze eraan koppelen. Het zou me niet verbazen dat je eerst een week of twee in quarantaine moet en er pas na een negatieve test uit mag. Daar moet je rekening mee houden, net zoals met de eis dat je je opgelegde quarantaine zelf moet betalen.

“Ik zou zelf heel graag nog eens naar de VS gaan, vooral voor de natuurparken. Ik heb vroeger al een keer Colorado en Utah bezocht, met magnifieke westernlandschappen. Zo’n roadtrip zie ik wel zitten, maar deze zomer nog niet. Ik heb geen zin om daar twee weken in quarantaine te zitten.”

HET GOEDE VOORBEELD

Longarts Eva Van Braeckel (39) van het UZ Gent en haar gezin hadden al jaren geleden een reis naar Namibië gepland voor deze zomer, maar die droom heeft ze voor een paar jaar weer opgeborgen.

Na het hectische jaar in de zorg kan ik me nochtans voorstellen dat u aan vakantie toe bent.

Van Braeckel: “Absoluut. Ik heb nog niets concreet durven te plannen, maar de nood is heel hoog, ook bij de rest van het ziekenhuispersoneel. Vorig jaar ben ik met mijn gezin in Limburg op vakantie gegaan om daar fietstochten te maken. Vakantie in eigen land is natuurlijk het veiligst. Misschien huren we deze zomer toch een huisje in de natuur in Frankrijk of Zwitserland, om te gaan wandelen in de bergen. Ik heb er behoefte aan om er eens hélemaal uit te zijn, maar ik vind het ook belangrijk om het goede voorbeeld te geven.

“Namibië is al lang een droom van ons, maar ik vind het niet ethisch om daar nu heen te gaan. Mijn man en ik zijn gevaccineerd, we werken beiden in de zorg, maar onze kinderen nog niet. Dan vind ik het niet kunnen om naar een land te gaan waar nog niet iedereen toegang heeft gekregen tot vaccinatie en waar de gezondheidszorg minder uitgebouwd is. Voor hetzelfde geld nemen wij daar nieuwe varianten mee naar binnen en besmetten we inwoners, of keren we met een nieuwe variant in onze koffer terug naar België.”

Het is een land met een uitgestrekte natuur, code oranje, en je kunt er rondtrekken zonder veel mensen tegen te komen, zegt de reissector.

Van Braeckel: “Ik ga niet oordelen over wat anderen doen, maar zelf zou ik er mij niet goed bij voelen. Ik vind het schrijnend te weten dat zo’n belangrijk deel van de wereld de komende maanden en misschien wel jaren nauwelijks toegang zal hebben tot vaccins. Om daar dan als toerist naartoe te gaan, dat kan ik niet.

“Die helse beelden uit India en Brazilië grijpen iedereen naar de keel, maar ik denk dat het nog anders is als je er, zoals wij in de zorg, elke dag middenin staat. Mij raakt het bijzonder diep. Het contrast tussen Noord en Zuid is nog nooit zo groot geweest.

“Sowieso zien we hier op de covidafdeling in het ziekenhuis hoe de ongelijkheid ervoor zorgt dat bepaalde bevolkingsgroepen harder worden getroffen dan andere. We krijgen patiënten binnen van uitbraken in bepaalde vleesverwerkende bedrijven. Als je hoort in welke omstandigheden die mensen leven, dan kun je daar niet onbewogen bij blijven. Het zijn vaak mensen met een migratieachtergrond die slecht gehuisvest zijn, ze wonen met velen in een klein appartement, ze kunnen niet thuiswerken. Het resultaat van die schrijnende toestanden zien we ook in onze ziekenhuisbedden.”

Neyts: “Ik volg Eva daarin. We bekijken de pandemie te veel met onze Vlaamse of Europese bril. Als we covid onder controle willen krijgen, gaat het over onze hele planeet, hè. Momenteel zijn er wereldwijd 1,1 miljard mensen gevaccineerd. Dat betekent dat er nog bijna 7 miljard mensen aan de beurt moeten komen. In Afrika is in nog maar vier van de 54 landen 2 procent van de bevolking gevaccineerd, in de andere landen staan ze nog nergens.”

Van Gucht: “Dat geldt trouwens ook voor Zuid-Oost-Azië. In India is nauwelijks 5 procent van de bevolking gevaccineerd, in Japan slechts enkele procenten. Hoogst verwonderlijk, als je weet dat ze daar de Olympische Spelen organiseren.”

INDIASE VARIANT

De reissector waarschuwt er nu al voor dat de Britten, die voorlopen wat betreft het aantal vaccins, alle hotelkamers in Europa aan het boeken zijn, terwijl wij maar zitten af te wachten.

Van Gucht: “Daar zou ik me niet door laten opjagen. Het is natuurlijk een beetje een verkoopargument: ‘Bestel nu! Wacht niet langer!’ Als het volgeboekt is, is het misschien eens tijd om iets anders uit te proberen.”

Molenberghs: “In Groot-Brittannië zijn ze trouwens nog heel voorzichtig, hoor. Ze hebben de epidemie meer onder controle, maar ze zijn zeer beducht voor de Indiase variant, die al fel circuleert in de Indiase gemeenschap in Londen en andere Britse steden.”

Bestaat de kans dat de Indiase variant onze zomer alsnog door elkaar schopt?

Van Ranst: “Dat risico bestaat, maar het is onmogelijk te zeggen hoe groot die kans is. Zodra mensen besmet raken die géén contact hebben gehad met Indiërs, wordt het moeilijker.”

Van Gucht: “Controleren wie het land binnenkomt, is in België waanzin. We hebben onze luchthavens, maar reizigers kunnen net zo goed in Schiphol, Charles de Gaulle in Parijs of Frankfurt landen, daar een huurauto nemen, en zo ons land bereiken. In onze buurlanden gaan ze ervan uit: ‘Die reizigers zullen hun quarantaine wel in België uitzitten.’ Zo ontstaan erg complexe situaties, waarbij landen elkaar moeten melden: ‘Pas op, rond tien uur komt een bus Indiërs jullie land binnen en zij moeten in quarantaine.’”

Neyts: “We weten nog niet veel over de Indiase variant. Het is heel moeilijk om goede epidemiologische informatie uit India te krijgen omdat premier Modi en zijn ploeg heel weinig vrijgeven. We weten niet of hij ziekmakender of dodelijker is. We weten nog niet of het vaccin er al dan niet tegen werkt. Maar het lijkt er wel op dat de Indiase variant flink besmettelijk is, misschien zelfs nog meer dan de Britse.”

PRIK À LA CARTE

Moet iedereen wachten op het vaccin vooraleer op vakantie te vertrekken?

Molenberghs: “Mijn standpunt is duidelijk: de vaccinatie gaat voor. Daarin ben ik het volledig eens met Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V). Je kunt nadien nog op vakantie: dit is zó belangrijk voor de toekomst en de volksgezondheid. Mensen verwachten absolute flexibiliteit van het systeem, maar dit is een ongekende logistieke operatie. België zit nu bij de kopgroep van Europa. We moeten dat momentum vasthouden.”

Niet iedereen kan zijn vakantie zomaar omgooien.

Van Ranst: “Daar ben ik me van bewust. Maar als je bij de vaccinatieplanning ook nog rekening moet houden met Joske die veertien dagen op de Canarische Eilanden zit, dan wordt het heel moeilijk. Sommigen zullen redeneren: ‘We wachten de volgende ronde wel af.’ Dat kan, maar hou er rekening mee dat bepaalde landen zullen eisen dat je gevaccineerd bent voor je het land binnenkomt. Plus: je loopt de kans dat je langer moet wachten voor je weer aan de beurt bent.”

Neyts: “In de praktijk zal het voor velen moeilijk worden om volledig gevaccineerd te vertrekken. Veel jonge mensen worden pas in juni of in juli gevaccineerd met AstraZeneca. Bij dat vaccin zitten er twaalf weken tussen de eerste en de tweede dosis. Tel daar nog twee weken bij vóór het vaccin helemaal werkt, en je bent drie maanden verder. Dan is de zomer al voorbij.”

Geeft de eerste prik niet al wat basisveiligheid?

Neyts: “Na de eerste prik duurt het minstens twee weken voor je immuniteit krijgt. Je kunt niet de dag na je eerste prikje op vakantie vertrekken en denken dat je veilig bent.

“Vorige week publiceerde Public Health England een studie waaruit blijkt dat één dosis van het vaccin van Pfizer of AstraZeneca er al binnen de drie weken voor zorgt dat de besmetting binnen het gezin al met ongeveer de helft vermindert als men toch nog geïnfecteerd raakt. Met één shot ben je dus al deels beschermd en ga je het virus minder snel overdragen.”

Van Ranst: “Het huidige systeem laat wel enige flexibiliteit toe om je dosissen te plannen, maar men zal je niet morgen al je tweede dosis geven, gewoon omdat je op vakantie wilt.”

Een paar dagen vroeger of later zal toch niet zoveel uitmaken?

Van Ranst: “Het maakt het allemaal niet eenvoudiger. Dit is een massavaccinatiecampagne. Je kunt daar geen à-la-cartemenu van maken.”

Van Gucht: “Ik ga zeker en vast wachten om te vertrekken tot ik mijn eerste spuit heb gekregen.”

Molenberghs: “Ik ook, maar zo vreselijk lang zal dat niet meer duren: ik ben 56. Het gaat nu enorm snel.”

ZOALS OP DE TITANIC

Inez Germeys, hoogleraar aan de KU Leuven en lid van de werkgroep Psychologie en Corona, is het niet eens met de stelling dat het vaccin prioriteit moet krijgen op vakantie.

Germeys: “Ik ben absoluut voorstander van het vaccin, maar ik begrijp die oproep echt niet. Soms stel ik me de vraag: weten die virologen en vaccinologen wat het is om elke dag tussen dezelfde vier muren te zitten? Ik twijfel er niet aan dat het voor hen een zeer zwaar jaar is geweest, maar ze konden wel gewoon naar hun werk, ze konden collega’s zien… Voor veel mensen is dat niet het geval. Nu vragen ze die ook nog om te wachten met hun vakantie tot ze gevaccineerd zijn, terwijl we pas twee weken op voorhand weten wanneer we aan de beurt zijn. Eigenlijk is dat zeggen: je kunt niet op vakantie, punt.

“Mijn man en ik schelen acht jaar in leeftijd. In Leuven, waar wij wonen, vaccineren ze met Pfizer, AstraZeneca én Moderna, die allemaal een andere termijn hebben. Het wordt héél moeilijk om überhaupt samen iets te plannen. En wij hebben dan nog redelijk wat vrijheid. Anderen zijn gebonden aan het bouwverlof, hun werkgever, de schoolvakantie, de verblijfsregeling voor de kinderen… Stel dat je een gezin hebt met ook nog eens kinderen van 16 en 19, dan wordt het helemaal onmogelijk om de vakantiepuzzel te leggen. Ik snap de wens van de overheid om mensen zo snel mogelijk te prikken, maar ik weet niet of dit de beste manier is.”

Wat dan wel?

Germeys: “Waarom werken we niet met een reservatiesysteem? Dan kunnen mensen zelf kiezen wanneer ze hun prik komen halen. In Duitsland en Frankrijk gebruiken ze zo’n systeem van inschrijvingen. Ook in sommige van onze vaccinatiecentra gebeurt het zo. In Leuven, bijvoorbeeld. Daar schijnt het heel goed te werken. Het zou mensen wat van hun autonomie en vrijheid teruggeven. Want dat zien we op de motivatiebarometer: mensen voelen zich even beknot in hun vrijheid als gevangenen.

“Ik ben ook bang dat velen zullen afhaken: ‘Als het zo zit, dan maar géén tweede prik.’ Terwijl veel Vlamingen momenteel heel gemotiveerd zijn om zich te laten vaccineren.”

Hoe belangrijk is reizen voor ons mentale welzijn?

Germeys: “Het is nodig rustmomenten in te bouwen. Met vakanties maken wij ons stressvolle bestaan draaglijk.”

Hebt u al een rustmoment gepland voor deze zomer?

Germeys: “Ik ga op fietsvakantie naar Frankrijk. Bedoeling is om van hier helemaal naar de Middellandse Zee te fietsen.”

Is die keuze door corona geïnspireerd?

Germeys: “Deels wel. Het leek ons een haalbare optie, onafhankelijk van hoe het virus de komende maanden zal evolueren. Ik plan in juli vier weken weg te zijn.”

Hoe moet dat dan met uw vaccin?

Germeys: “Ik woon gelukkig in Leuven, waar ze dus wél met zo’n reservatiesysteem werken. Ik hoop op die manier mijn twee prikken rond mijn vakantie te kunnen inpassen. Mocht mijn tweede prik er toch in vallen, dan overweeg ik om even terug te komen.”

Marc Noppen, CEO van het UZ Brussel, hoeft zich geen zorgen te maken of zijn vaccin zijn vakantieplannen zal doorkruisen.

Noppen: “Ik heb het geluk in de zorg te werken. Ik ben als laatste van het ziekenhuis geprikt, een beetje zoals op de Titanic: de directie helemaal op het eind. Maar voor deze zomer plan ik nog geen verre reis. Waarschijnlijk wordt het de Belgische kust.”

Wordt het daar niet over de koppen lopen?

Noppen: “De kans zit erin. Misschien is het tegen die tijd wat makkelijker om een weekje Spanje te doen. Dat zie ik dan wel. Ik sta wel te popelen om nog eens naar de VS te gaan, maar dat zit er nog niet meteen in. Onbekommerd de wereld rondreizen zoals vroeger, dat zie ik ons de eerstkomende jaren niet doen.”

Vorig jaar zag u de bui al vroeg hangen. Eind maart 2020 tweette u: ‘Dit jaar geen vakantie.’

Noppen: “Mijn voorspelling van vorig jaar was gebaseerd op de informatie van onze statistici. Vandaag heb ik dat bericht nog niet gekregen van hen. Ze zien nog steeds een dalende curve, waar ik heel blij om ben. Op dat vlak ben ik er vrij gerust in, maar het kan snel veranderen.”

U plant deze zomer dus wel wat vrijaf?

Noppen: “Ja. Ik durf te hopen dat het deze zomer niet meer de grote overrompeling zal zijn in het UZ. In pre-covidtijden liep Brussel altijd wat leeg in de eerste twee weken van augustus. Dan hebben we traditioneel een rustperiode. Ik hoop dat we die dit jaar opnieuw mogen beleven, al moeten er wel heel wat uitgestelde ingrepen ingehaald worden. Misschien blijft het dus toch wat drukker.”

Een andere reden waarom het in Brussel deze zomer toch nog druk en heet kan worden, zijn de La Boum-bijeenkomsten in het Ter Kamerenbos.

Professor Neyts, zag u het onzichtbare beestje daar van neus naar neus springen?

Neyts: “Ik zag het niet, maar het gebeurde wel. Als viroloog vind ik die La Boums pure waanzin. Ik begrijp dat mensen het moe zijn, dat ze willen samenkomen, maar laten we nog een maand of twee wachten tot de vaccinatie uitgerold is. We kunnen intussen al terrasjes doen in kleinere groepen. Die grote bijeenkomsten, dat is vragen om problemen. Het vertraagt de boel en dan stijgen de cijfers weer. Dat wil je toch niet?”

IN JE KAJUIT

Als we erin slagen onze prikken op het juiste moment te plannen en niet platgewalst te worden door een politiepaard in het Ter Kamerenbos, hoe gaan we dan best op vakantie? Te land, ter zee, of toch maar door de lucht?

Van Gucht: “Ik maak me geen zorgen over vliegreizen. Een vliegtuig is een gecontroleerde omgeving, met meestal een vrij goede ventilatie. Al wil dat niet zeggen dat er nooit uitbraken zijn. Ik heb een rapport gezien over een vlucht van India naar Hongkong, waarvan 50 van de 150 passagiers waarschijnlijk tijdens de vlucht besmet zijn. Een superverspreiding, dus.”

Noppen: “Een voordeel: binnen Europa duren vliegreizen nooit lang. Op twee uur sta je in het zuiden.”

Van Ranst: “Voor mij hangt het af van de vliegtuigmaatschappij. Wanneer je verwacht dat je voor 39 euro van hier naar Barcelona kunt vliegen, dan zit in die prijs vaak geen goede ventilatie inbegrepen. Plus: als er op de vlucht gegeten wordt, gaan alle mondkapjes ongeveer tegelijk af. Dan is het geen vliegtuig meer, maar een café.”

Zijn bussen een veilige manier om te reizen?

Van Gucht: “Bussen zijn uitgelezen plaatsen voor een superverspreiding. Als je tien uur op een bus zit, moet je kunnen rekenen op een zeer goed ventilatiesysteem. De stelregel is: alles wat je kunt doen met je vaste bubbel, is veilig. Zit je met je bubbel in de auto, dan is dat veilig. Ga je een auto delen met iemand van buiten je bubbel, dan wordt het riskant.”

Hoe zit het met de trein?

Van Ranst: “Ik kan enkel spreken over Belgische treinen. Ik neem elke dag de trein Mechelen-Leuven, met mijn CO₂-metertje op zak. Het CO₂-gehalte tijdens die ritten is zeer goed, al ga ik wel niet op een overvolle trein zitten.”

Vallen cruiseschepen nog altijd te mijden als de pest?

Van Ranst: “Ze gaan in ieder geval heel voorzichtig moeten zijn. Eén van de grote uitbraken in het begin van de pandemie was op het cruiseschip Diamond Princess. Zodra er besmettingen waren vastgesteld, moesten alle passagiers in hun kajuit blijven en kregen ze hun eten aan de deur. En toch bleven de besmettingscijfers stijgen. Dat was het moment waarop ik voor het eerst dacht: hm, aerosolen zullen toch ook een rol spelen.”

Meneer Van Gucht, u zei eerder al dat u niet gaat kamperen: ‘Ik ga niet buiten op een dun matteke slapen.’

Van Gucht: “Als ik reis, ga ik op hotel. Ik kies altijd voor de combinatie van ruige natuur en actieve vakantie, met ’s avonds lekker eten en een zacht bed.”

Houdt op hotel gaan een groter risico in dan kamperen?

Van Gucht: “Hotels vallen goed mee. Vorig jaar droegen de obers in Tirol zelfs nog geen mondmaskers, terwijl het horecapersoneel hier dat al wel deed. ’s Ochtends was er ook een buffet, maar iedereen hield afstand en ontsmette z’n handen voor en na. Ik heb me daar niet onveilig gevoeld.”

Voor de mensen die liever gaan kamperen: vormt gedeeld sanitair een risico?

Van Gucht: “Denk ook daar aan je handhygiëne, maar zolang je afstand houdt en de ruimtes goed verlucht zijn, zijn er weinig problemen. Er zijn steeds meer indicaties dat besmettingen via oppervlaktes één van de minst waarschijnlijke wegen zijn. Het gebeurt toch vooral via dicht contact met mensen.”

Kunnen we nog bepaalde voorzorgen nemen?

Van Gucht: “Ik zou opletten met het nachtleven of indoorevenementen. Buitenactiviteiten vallen het meest aan te raden. En mondmaskers zou ik zeker meenemen. Ga er maar van uit dat veel landen die nog altijd zullen vragen.”

Neyts: “Als je rondloopt in drukke steegjes in een pittoresk Frans of Italiaans dorpje, zou ik dat mondmasker zeker opzetten. Ik zou ook een sneltest of twee meenemen. Als je begint te hoesten of andere symptomen krijgt, is het belangrijk om snel te weten of je positief bent. Als je dan eerst ter plekke nog een testcentrum moet zoeken en moet wachten op je uitslag, ben je al snel 48 uur verder.”

Van Ranst: “Mijn voorspelling is dat iedereen uiteindelijk heel vrij zal kunnen reizen naar overal. Een paar maanden later zullen we allemaal zeggen: ‘Hadden we dat maar niet gedaan.’ Zo is het vorig jaar ook gegaan.”

Noppen: “Tja, de wereld draait. Ik durf te hopen dat we na de zomer niet weer in de moeilijkheden komen. Ik ben vrij positief over de vaccinatiecampagne, die een sleutelrol zal spelen. Voor de varianten die nu bij ons circuleren, werken de vaccins. We zien vandaag al heel duidelijk de effecten daarvan in het ziekenhuis. Er worden geen oude mensen meer gehospitaliseerd, dat is een grote opluchting. Het houdt ons moreel hoog.”