Epidemie van burn-out en depressie op werkvloer nog lang niet uitgeraasd

Wat zeggen de cijfers?

 Op 31 december 2020 waren bijna 112.000 Belgen al meer dan een jaar arbeidsongeschikt door een burn-out of depressie. Vier jaar eerder, in 2016, waren het er slechts 80.252. Dat houdt in dat er jaarlijks dus 10 procent mensen met een depressie of burn-out bijkomen. Het valt bovendien op dat de stijging het sterkst is onder zelfstandigen. Waar het aantal werklozen en werknemers met depressie of burn-out in vier jaar met afgerond 39 procent gestegen is, is dit bij zelfstandigen maar liefst 51 procent. 

Hoe valt die sterke stijging te verklaren? 

Een mogelijke factor is het feit dat in 2015 het pensioenstelsel hervormd is, waardoor het bijvoorbeeld moeilijker geworden is om op brugpensioen te gaan. “Mensen die anders op (brug)pensioen zouden gegaan zijn, komen daardoor nu in het invaliditeitsstelsel terecht”, zegt François Perle, voormalig directeur van het Rijks­in­sti­tuut voor Ziek­te- en In­va­li­di­teits­ver­ze­ke­ring (RIZIV) die nu de studiedienst van de Mutualité Socialiste aanstuurt.

Daarnaast valt zeker de toename van het aantal burn-outs niet los te zien van de veranderingen in ons werk. Uit de Werkbaarheidsmonitor valt bijvoorbeeld op te maken dat werknemers sinds 2017 de werkdruk gevoelig voelden toenemen. “De afgelopen jaren zie je binnen bedrijven vaker herstructureringen of verschuivingen”, zegt Hilde De Man van preventiedienst IDEWE. “Mensen zien hun jobinhoud geregeld wijzigen, of veranderen zelf van job. Daardoor worden hun betrokkenheid bij het bedrijf, hun autonomie en hun competentie uitgedaagd. En dat zijn drie belangrijke factoren die bijdragen aan je goed voelen op je werk.” 

Steeds meer mensen hebben daardoor het gevoel met een job te zitten die niet helemaal op hun lijf geschreven is, of raken in een ‘rollenconflict’ verzeild. “Dat houdt in dat je twee taken moet uitvoeren die in strijd zijn met elkaar”, zegt arbeidspsycholoog Hans De Witte (KU Leuven). “Denk aan een treinconducteur die de veiligheid van iedereen moet garanderen, en er tegelijk moet voor zorgen dat de trein stipt op tijd rijdt.” 

Wat is de invloed van corona hierop?

Aangezien de RIZIV-cijfers slechts tot 31 december 2020 gaan en enkel mensen in kaart brengen die langer dan een jaar arbeidsongeschikt zijn, kun je daar op basis van deze cijfers weinig over zeggen. Bekend is dat mensen tijdens deze periode vaker met depressieve gevoelens kampten.

 Of er ook meer burn-outs zullen zijn dan andere jaren, daar is lang niet iedereen van overtuigd. “De grootste kans op burn-out heb je als de werkdruk hoog is en de autonomie van de werknemer laag”, zegt De Witte, die de impact van corona onderzocht. “Sinds corona is er wel een significante groep die zegt meer werkdruk te ervaren, maar ze hebben daarnaast dan weer meer autonomie gekregen. Bovendien is er een grote groep voor wie de werkdruk door corona net verminderd is. Zij riskeren eerder een bore-out dan een burn-out.” 

Waarom is het aantal zelfstandigen met burn-out of depressie sneller gestegen?

“Zelfstandigen zijn niet alleen verantwoordelijk voor hun eigen inkomsten, maar ook vaak voor dat van hun personeel”, zegt Cedric Tack van het Nationaal Syndicaat voor Zelfstandigen (NSZ). “Hun werkweken bedragen gemakkelijk 60 uren en meer en dat brengt angst en stress met zich mee. Bovendien kunnen ze hun zaak amper loslaten en kunnen ze minder dan werknemers bijvoorbeeld met anderen spreken over problemen op het werk.” 

Dat blijkt ook uit een bevraging van hr-dienstverlener Liantis, waarin één op de drie zelfstandigen aangeeft meestal tot altijd last te hebben van stress, en zeven op de tien zeggen last te hebben om het werk achter zich te laten op vrije momenten. “Aangezien de zaak afhangt van de zelfstandige, wachten die doorgaans langer om hulp te zoeken”, zegt Danny van Assche, CEO van de Unie van Zelfstandige Ondernemers (Unizo). 

“Om dezelfde reden proberen ze ook te snel terug te keren, waardoor ze net langer arbeidsongeschikt blijven.” Samen met Liantis en Integraal vzw lanceerde Unizo daarop het project ‘Burn-outing’, om het onderwerp bespreekbaar te maken onder zelfstandigen. 

Wat heeft dit voor gevolgen?

Behalve de ziektelast voor de individuele werknemers, zorgt het hoge aantal arbeidsongeschikten wegens burn-out of depressie ook voor een ferm economisch kostenplaatje. Securex schat in dat iemand die een jaar thuiszit de werkgever ongeveer 23.000 euro per jaar kost. Volgens het ACV kost het aantal langdurig zieken door psychische aandoeningen ons land in totaal jaarlijks 155 miljoen euro. 

Wat kunnen we hieraan doen?

“Ik denk niet dat er veel nieuwe initiatieven moeten komen”, zegt Hans De Witte. “De afgelopen jaren zijn heel wat stappen in de goede richting gezet. Het is wel zaak om de bestaande wetgeving goed op te volgen. Hoewel elk bedrijf in principe een risicoanalyse moet uitvoeren, kom ik wel eens organisaties tegen waar dat al vijf jaar niet gebeurd is. Daarnaast moet er nog meer aandacht uitgaan naar sensibilisering en controle bij de werkgevers.” 

Het is niet makkelijk om er als leidinggevende zelf naar te vragen, erkent ook Gretel Schrijvers van preventiedienst Mensura. “Het is dus belangrijk om goed op te letten: is een werknemer die anders vrij luid is, plots heel stil bij vergaderingen? Of mist een stipte persoon plots veel deadlines? Dat kunnen signalen zijn.”