Binnen extreemrechts in Vlaanderen krioelt het van de veteranen. Hoe komt dat?
Is de voortvluchtige militair Jürgen Conings een alleenstaand geval, of het symptoom van een breder probleem? Het leger lijkt vruchtbare grond voor extreemrechts.
Al drie dagen kammen speciale eenheden van de Belgische politie de bossen rond Dilsen-Stokkem uit, daarin bijgestaan door buitenlandse collega’s en defensie, op zoek naar Jürgen Conings, een getrainde militair die wellicht zwaarbewapend is en uit op een confrontatie. Gisteravond werden zijn tent en slaapzak vermoedelijk gevonden, maar van de man was op dat moment nog geen spoor.
Conings stond in het verleden in contact met minstens twee ex-militairen die actief zijn bij extreemrechts in ons land: M.V. van Vlaams Legioen en Tomas Boutens van Bloed, Bodem, Eer & Trouw. Beiden betuigden al hun steun aan hun ‘wapenbroeder’. Binnen de extreemrechtse scene in Vlaanderen krioelt het van veteranen.
E.H. van Nation sloot zich na zijn tijd bij de paracommando’s aan bij de Vlaamse Militanten Orde (VMO). De 33-jarige W.B. diende vier jaar in het Belgische leger, waarna hij zich aanbood bij Russisch-gezinde separatisten om te vechten in Oekraïne. W.B. toont zich op sociale media een fan van Vlaams Belang en van nazi’s en nazisymboliek.
Defensie kan moeilijk verantwoordelijk gesteld worden voor ex-militairen, maar het zegt eventueel iets over bepaalde types die zich aangetrokken voelen tot het leger. Opmerkelijk ook, want net die types keren zich uiteindelijk tegen het land.
“Sommige personen zoeken bij de politie of het leger het respect voor autoriteit, voor elkaar en voor uw meerdere, die ze in de bredere samenleving niet meer vinden”, zegt professor Kenneth Lasoen (UAntwerpen), expert inlichtingendiensten en veiligheid. “Maar wie als agent of militair voortdurend geconfronteerd wordt met de uitwassen van de samenleving, kan een gevoel van straffeloosheid en normvervaging krijgen.”
De militaire inlichtingendienst ADIV volgt momenteel 30 militairen op wegens hun extreemrechtse gedachtegoed, op in totaal circa 20.000 militairen. De vraag is of ADIV voldoende zicht heeft daarop. Jürgen Conings is de enige militair in de gedeelde OCAD-databank, en dat gebeurde niet na een melding van ADIV, maar van de Staatsveiligheid. Hoewel ADIV de man al sinds 2019 in het vizier had, duurde het dus tot augustus 2020 voor alle diensten konden zien dat hij een potentieel gevaarlijke extremist is.
Lasoen wijst op het belang van het detecteren van ‘insider threats’, of ‘interne dreigingen’. “De gedachten zijn vrij, ook in het leger, dus de vraag is: vanaf wanneer worden die gedachten gevaarlijk”, zegt hij. “Dat kan plots gebeuren door stressfactoren van binnen de organisatie, bijvoorbeeld omdat iemand is benadeeld bij een promotie, of van buitenaf door persoonlijke problemen thuis.”
Niet nieuw
Extreemrechtse invloeden in militaire rangen is geen uniek Belgisch fenomeen en het is evenmin nieuw. Het bekendste voorbeeld is Timothy McVeigh, de pleger van een bomaanslag in Oklahoma City in 1995. McVeigh was enkele jaren daarvoor “’eerbaar’ vertrokken bij het Amerikaans leger, hoewel hij eerder een berisping kreeg binnen defensie voor het kopen van een White Power-T-shirt op een Ku Klux Klan-protest.
Ook nu nog worstelt het Amerikaans leger met extreemrechtse invloeden. Onder de 190 mensen die zijn aangeklaagd voor de bestorming van het Capitool in Washington op 6 januari zaten minstens 30 veteranen. Drie personen bleken reservisten of leden van de Nationale Garde.
In Duitsland staat op dit moment een legerofficier terecht die vermomd als Syrische vluchteling een aanslag wou plegen tegen een of meerdere politici, om de publieke opinie op te jutten tegen asielzoekers. Hij zou munitie hebben gestolen van het Duitse leger en bij een huiszoeking zijn swastika’s en nazimemorabilia teruggevonden.
In de Duitse elite-eenheid Kommando Spezialkräfte (KSK) zijn sinds 2017 vijftig soldaten verdacht van rechts-extremistische activiteiten.
Recent was er in Frankrijk ongerustheid over een staatsgreep na een brief aan president Macron, getekend door een vijftigtal ex-generaals, uit (extreem)rechtse kringen. In Nederland hebben in de afgelopen vijf jaar vier militairen de krijgsmacht verlaten na extreemrechtse uitingen of gedragingen.
Onderschat
Ondanks die bekende gevallen concludeert een beleidsbrief uit 2019 van het internationaal centrum voor counterterrorisme in Den Haag dat legers over het algemeen ver achter lopen op het vlak van counterextremisme. Het Radical Awareness Network (RAN) van de Europese Commissie bracht in december een expertenpanel samen rond dit thema. “Data ontbreken, dus het is moeilijk om een duidelijk beeld te hebben van radicalisering bij cipiers, politie en militairen”, concludeerde de RAN. “Het risico is dat het onderschat is.”
Een van de experts in het panel was Kenneth Lasoen, die denkt dat het in België niet anders is. “Ik denk niet dat defensie een concreet mechanisme heeft om hiermee om te gaan, behalve dan onder de mat vegen. Is dat wat hier is gebeurd, door hem over te plaatsen naar een andere dienst?”
In 2013 al gaf toenmalig minister van Defensie Pieter De Crem (CD&V) aan dat hij geen juridische basis had om extremisten uit het leger te zetten. Toen ging de discussie over moslimextremisme.