Toen De Standaard, de Universiteit Antwerpen en de VMM in september 2018 de resultaten van het burgeronderzoek CurieuzeNeuzen Vlaanderen publiceerden, zat er op de plaats van Brussel een grote witte vlek op de stippenkaart. Dat gat wordt nu ingevuld. Met CurieuzenAir krijgen 3.000 gezinnen, scholen, bedrijven en verenigingen in Brussel de kans om de concentratie stikstofdioxide (NO₂) in hun straat te meten. NO₂ is een goede parameter voor verkeersvervuiling.

Brussel wordt zo de eerste hoofdstad die een burgeronderzoek van die omvang op poten zet. Met 3.000 simultane metingen is het mogelijk de luchtkwaliteit in het gewest met ongeziene nauwkeurigheid in kaart te brengen. Het is bovendien een testcase om dit onderzoek ook in andere Europese steden uit te rollen.

Unieke dataset

Met dit project kunnen burgers helpen om de wetenschap een grote stap vooruit te zetten. ‘Luchtkwaliteit verschilt van plek tot plek door het zogenaamde straatcanyoneffect’, zegt Filip Meysman, professor biologie aan de Universiteit Antwerpen, die het project wetenschappelijk leidt. ‘In een drukke straat, geflankeerd door hoge gebouwen, blijven vervuilende stoffen langer hangen, terwijl in een park of open ruimte de luchtkwaliteit opmerkelijk beter is. Om dat complexe vraagstuk beter te kunnen vatten, hebben we duizenden meetpunten nodig.’

Daarom is het belangrijk dat op verschillende plaatsen gemeten wordt: van het Ter Kamerenbos tot de Wetstraat, in drukke én in rustige straten. Dat zal een internationaal unieke dataset opleveren, die inzicht verschaft in de blootstelling en gezondheidsimpact van luchtvervuiling en het mogelijk maakt een gerichter beleid te voeren. Ook Leefmilieu Brussel zal de data gebruiken om luchtkwaliteitsmodellen te verbeteren.

Nieuw momentum

Luchtverontreiniging blijft een ernstig gezondheidsprobleem in Europa, en ook in Brussel gaan regelmatig alarmbellen af. In sommige meetstations worden de Europese grenswaarden voor NO₂ structureel overschreden. Het leverde ons land al verschillende waarschuwingen op van Europa.

Dat Brusselaars op grote schaal betrokken worden bij de metingen, is essentieel om het bewustzijn te vergroten, zegt Florence Lepoudre van de Brusselse stadsbeweging Bral, een van de partners in het project. ‘We werkten al vaker met Brusselaars rond dit thema. Dit is een nieuwe grote stap. Door de omvang en de wetenschappelijke robuustheid kunnen de data niet worden genegeerd. We hopen dat dit onderzoek een nieuw momentum creëert en de urgentie van de problematiek in de verf zet.’

Om alle Brusselaars te betrekken, zal Bral samenwerken met wijkgezondheidscentra, buurthuizen, wijkcomités en armoedeorganisaties in dichtbevolkte wijken die hard te lijden hebben onder een slechte luchtkwaliteit. ‘We hopen zo kansarme groepen mee te trekken’, zegt Lepoudre. ‘Dit mag niet alleen een project zijn van de hoogopgeleide middenklasse.’

Afrekenen met luchtvervuiling

Het project is een initiatief van de Universiteit Antwerpen (wetenschappelijke begeleiding), de Université Libre de Bruxelles (sociaaleconomische analyse) en stadsbeweging Bral, in samenwerking met Le Soir, Bruzz en De Standaard (communicatie en duiding).

CurieuzenAir maakt deel uit van het Clean Air Partnership, een ambitieuze samenwerking tussen de Brusselse regering, Leefmilieu Brussel en Bloomberg Philanthropies om de luchtkwaliteit in Brussel te verbeteren. Andere projecten binnen het partnerschap focussen zich op de emissies van voertuigen, de impact op de gezondheid van kinderen en de betrokkenheid van scholen. De liefdadigheidsorganisatie van de voormalige burgemeester van New York Michael Bloomberg financiert het geheel met anderhalf miljoen euro.

Met dit grootschalige offensief wil het gewest voorgoed afrekenen met luchtvervuiling, zegt de Brusselse minister van Leefmilieu, Klimaattransitie en Gezondheid Alain Maron (Ecolo). ‘Een studie van de ULB die het gewest bestelde en die deze week verscheen, stelt dat 11 procent van alle overlijdens in Brussel te wijten zijn aan luchtverontreiniging. De impact op onze gezondheid is duidelijk. De situatie in Brussel is niet goed, we lopen achter op andere Europese steden. We willen een voorbeeldstad worden en onszelf naar de voorhoede katapulteren.’

Eenvoudige meetopstelling

Deelnemen aan het onderzoek is niet moeilijk. Iedereen die woont of werkt in Brussel, en een raam heeft aan de straatkant, kan zich tot 13 juni kandidaat stellen. Deelnemers krijgen een eenvoudige meetopstelling om aan hun raam te bevestigen. De metingen starten op zaterdag 25 september en duren vier weken. De deelnemers betalen een vrije bijdrage van minimum 5 euro, met een richtprijs van 15 euro. Daarmee dragen ze bij voor ongeveer 10 procent van de kosten.

Wilt u een van de 3.000 CurieuzenAirs worden? Schrijf u dan in via standaard.be/curieuzenair