24 inzichten die uw leven veranderen: ‘Op het einde van de rit zal blijken of het liefde was’
Luc Appermont, Dyab Abou Jahjah en Michèle Cuvelier: intussen hebben meer dan 180 Vlaamse academici, schrijvers en acteurs De vragen van Proust beantwoord. Uit al hun uitspraken selecteerden wij 24 inzichten die uw leven misschien wel kunnen veranderen.
1. ‘Een leven zonder hartstocht is gruwelijk. Al leidt het ook vaak tot de afgrond’
‘Ik heb genoeg gelezen om te weten dat een leven zonder hartstocht een gruwelijk leven is. Ik heb ook genoeg gelezen om te weten dat de hartstocht mensen doorgaans naar de afgrond duwt’
Schrijver en journalist Arnon Grunberg (50) verhoudt zich tot hartstocht als een slangenbezweerder tot de slang. Lees het volledige interview: ‘Je kunt liefde niet zien als iets wat alleen maar goed is.’
2. ‘Je moet je partner zichzelf laten zijn’
‘Bart heeft mij ooit drie dagen verlaten. De reden was dat ik hem wilde kneden naar mijn evenbeeld, omdat ik vond dat ik goed in het leven stond. Ik wilde een kopie maken van mezelf, van hoe ik dacht en was, wat natuurlijk een immense fout was. Want hoe meer ik hem naar mij wilde toetrekken, hoe meer afstand hij nam. Hij heeft toen ook letterlijk gezegd: ‘Ik kan mezelf niet zijn bij jou.’ In het begin aanvaardde ik dat niet, was ik zelfs opstandig, maar doordat hij plots weg was heb ik ingezien dat ik verkeerd bezig was. Je moet iemand zichzelf laten zijn. Je kunt iemand wel wijzen op dingen die je niet zinnen en daarover praten, maar altijd met het volste respect voor het individu. Dat was een fantastische levensles die Bart mij heeft gegeven’
Sindsdien heeft televisiepresentator Luc Appermont (70) nooit meer gepoogd om iemand naar zijn hand te zetten. Lees het volledige gesprek.
3. ‘Je denkt: ik overleef dit niet, maar je overleeft het wel’
‘Mocht mijn lief sterven, mocht mijn mama sterven, je kan me bijeenvegen. Ik zou niet meer kunnen ademen. Ik ken dat gevoel. Ik weet wat het is om naar adem te snakken en te denken: ik overleef dit niet, maar je overleeft het wel. Elke mens overleeft dat. Het is heel raar om te zeggen, maar ik weet dat je dat overleeft’
VRT-verslaggever Karine Claassen (30) heeft al veel dierbaren verloren. De dood is niet meer haar grootste angst.
4. ‘Ga tegen de verwachtingen in’
‘Als je je meningen gaat afstemmen op wat politiek correct is of wat in een bepaalde situatie van je verwacht wordt, wordt het leven volgens mij ondraaglijk. En ongelooflijk saai’
Programmamaakster Kat Kerkhofs (32) vindt het heel belangrijk om eerlijk en rechtuit te zijn en apprecieert dat ook van anderen. Lees het volledige gesprek: ‘Aan de mens die dat heeft gefilmd en doorgestuurd: schaam u. Schaam u diep!’
5. ‘Een leven zonder leugens gaat niet’
‘Je moet maar eens proberen een dag zonder leugens te leven; op het einde van de dag ben je je baan kwijt, heeft je geliefde je verlaten, willen je kinderen je nooit meer aankijken. Neen, dat gaat niet’
Een leven zonder leugens gaat niet, zegt schrijver Tommy Wieringa (53). Lees het volledige interview: ‘Ik heb hem neergeslagen. Daar heb ik toen wel duizend euro voor betaald, maar het was het waard.’
6. Moederliefde heeft geen genetische band nodig
‘Moeder worden zonder zwanger te zijn geweest, dat is magisch. Wat je dan denkt en voelt, kan je met niet veel mensen delen omdat maar weinigen dat ooit zelf meemaken. Ik weet nog goed toen mijn vriendin zwanger was, dat ik dacht: o neen, straks heb ik niets met dat kind, straks voel ik geen enkele band. Want één, genetisch is het niet van mij en twee, ik ben ook een vrouw dus ik zou zelf ooit een kind op de wereld kunnen zetten. Maar toen hij geboren werd, was het eerste wat hij deed in mijn ogen kijken en dat was een heel speciaal moment. Ik voelde me heel vereerd, omdat de eerste ogen waarin hij keek, de mijne waren. Ik was meteen verkocht’
Door die ene blik voelde actrice Ilse de Koe (36) dat het klopte. De liefde was wederzijds: “En dat was voor mij een hele opluchting. Ik dacht: gij zijt mijn zoon en ons avontuur samen kan nu beginnen.”
7. ‘Je vertelt soms meer met minder’
‘Muzikaal ben ik hoe langer hoe meer gaan beseffen: less is more. Terwijl ik vroeger de neiging had om toch wel heel ambitieuze muziek te maken, en toch een zekere mate van bewijsdrang had, ben ik er stilaan achtergekomen dat je eigenlijk meer kunt vertellen met minder noten, waardoor je sneller tot de essentie komt. Dat geeft een gevoel van comfort. Je verspilt minder tijd en energie met het opsmukken van dingen. Ik weet beter waar ik naartoe wil’
Met de leeftijd komt ook de ervaring, weet jazzmuzikant Jef Neve (43). Lees het volledige interview: ‘Het ontploft hier af en toe, ja. Gelukkig zijn er ook weer leuke manieren om het goed te maken.’
8. ‘Misschien moeten we allemaal wat meer appreciëren wie we zijn’
‘Ik krijg een beetje het schijt van mensen die denken dat ze van een Peugeot een Ferrari kunnen maken. Je kunt onderdelen van een Ferrari op een Peugeot monteren, maar het blijft een Peugeot en daar is niets mis mee want Peugeots zijn ook schoon. Snap je?’
Acteur Boris Van Severen (31) denkt dat we allemaal wat meer moeten accepteren wie we zijn. Lees het volledige gesprek: ‘We zijn alletwee beginnen bleiten gelijk zot. Het was de eerste keer in mijn leven dat ik zo’n intense liefde heb gevoeld.’
9. ‘Koester je vrienden’
‘Ik heb spijt dat ik te slordig met vrienden ben omgegaan. Ik heb te vaak vrienden laten staan, letterlijk en figuurlijk. Dat ik het te vaak vanzelfsprekend heb gevonden dat mensen een grote affectie voor me hadden, of te bang ben geweest voor dat diepe contact’
Door alcoholmisbruik heeft dichteres Delphine Lecompte (43) op een bepaald moment wild om zich heen geschopt en toch wel venijnige dingen gezegd tegen vrienden en zo ook mensen verloren.
10. ‘Het leven is meer dan voldoende lang’
‘De lengte van het leven (‘De brevitate vitae’, red.) van Seneca heb ik de eerste zes maanden na wat ons is overkomen, zeker honderd keer gelezen en herlezen. Dat was mijn persoonlijke Dirk De Wachter, mijn persoonlijke therapie. In dat essay, dat intussen bijna tweeduizend jaar oud is, geeft Seneca kritiek op mensen die voortdurend klagen dat het leven te druk en te kort is en te snel voorbijgaat. Seneca noemt dat een denkfout. De hamvraag is volgens hem wat je doet met de tijd die je geschonken is. Afhankelijk van hoe je die tijd zelf invult, is het leven meer dan voldoende lang en kun je al je dromen realiseren, of kun je minstens een poging ondernemen om te doen wat je denkt te moeten doen. Het stoïcisme geeft ook raadgevingen over hoe om te gaan met verlies en over hoe bepaalde keuzes te maken. Die literatuur heeft me enorm gesteund en gemotiveerd om mezelf weer recht te trekken.’
Na het verlies van zijn zoontje was literatuur de redding van strafpleiter Omar Souidi (35). Lees het volledige interview.
11. ‘Waarvoor - of voor wie - kies je als je echt vrij bent?’
‘We hebben als koppel heel uitdagende periodes meegemaakt. Dat ik me afvroeg: is dit het nu? Is dit de realiteit waarin ik wil leven? We hebben elkaar gekwetst, er was ontrouw. Maar hoe kon het ook anders? Ontrouw was een logische afspiegeling van hoe ik mij voelde. Ik was al zo lang ontrouw aan mezelf, ik wist niet meer wat mijn prioriteiten waren. Tot we ons afvroegen: wat zou er gebeuren als niets ons nog bindt? Op een bepaald moment hebben we dan ook alles verkocht vanuit het idee: het materiële is geen reden om samen te blijven, waarvoor gaan we kiezen als we echt vrij zijn?’
12. Wees eens wat enthousiaster
‘Mijn grootste ontgoocheling in het leven is dat mensen zo weinig enthousiast zijn’
VRT-correspondent in de VS Björn Soenens (52) denkt dat hij misschien te veel verwacht van anderen. Lees het volledige gesprek: ‘De laatste tijd ben ik bang om dood te gaan.’
13. Liefde of een soort van oppervlakkigheid?
‘Je moet samen een puinhoopje kunnen opruimen, dat is het verschil tussen echte liefde en zomaar een beetje samenzijn.’
Volgens politica en seksuologe Goedele Liekens houdt liefde rust en tegelijk beweging in. Als die beweging er niet is, leef je samen in een soort van oppervlakkigheid.
14. ‘Op het moment zelf zijn het geen fouten’
‘Kijk, als je later terugblikt besef je misschien dat je fouten gemaakt hebt, maar op het moment zelf zijn dat geen fouten. Je bent wie je bent op die leeftijd. De omstandigheden zijn wat ze zijn. En het is altijd een wisselwerking’
Volgens auteur Dyab Abou Jahjah (49) is er een objectieve reden waarom alles gegaan is zoals het gegaan is. Lees het volledige interview: ‘Ik ben drie keer getrouwd, maar het hoeft maar één keer juist te zitten, en dat is nu het geval.’
15. Onderschat een scheiding niet
‘Misschien, maar dit is huis-tuin-en-keukenpsychologie, was het applaus waar ik naar hunkerde een soort surrogaat voor de erkenning die ik naar mijn gevoel niet van mijn papa kreeg’
16. ‘Het verzet tegen eindigheid verdwijnt door te scheppen’
‘Tot mijn veertigste kon ik niet leven met het idee dat er zoiets als de dood was, maar het schrikt mij niet meer af. Ik heb me bij het format neergelegd: we zijn 60, 70, 80 jaar op deze planeet en moeten er het beste van proberen te maken.’
Het verzet tegen de eindigheid is bij muzikant Daan (51) verdwenen. Volgens hem verdwijnt dat door te scheppen: “Door een liedje achter te laten, door een kindje achter te laten.”
17. ‘In de romantische liefde is iedereen veel chantabeler’
‘Gewone liefde is onvoorwaardelijk en impliceert dat je je inleeft in de ander en zonder reserves van iemand houdt, wat hij of zij ook doet. Mocht Carice (van Houten, actrice en hartsvriendin, red.) me morgen bellen vanuit de gevangenis, dan ben ik er voor haar. In de romantische liefde is dat veel moeilijker, omdat je de dingen toch meer tegen elkaar afweegt. Geeft hij mij wel evenveel aandacht als ik hem geef? In de romantische liefde is iedereen veel chantabeler en dat vind ik ook wel ontroerend, maar in die zin zijn vriendschappen en familiebanden rustiger en is de romantische liefde vaak confronterend’
Acteur, regisseur en producent Halina Reijn (45) geeft haar definitie van liefde.
18. ‘We zijn toch een soort dankbaarheid verschuldigd aan het leven’
‘Vroeger vond ik dat ik zo uitgeput mogelijk door het leven moest strompelen, op een soort wrakkige manier. Ik weet eigenlijk niet waar dat idee vandaan kwam. Ik herinner me dat ik soms zelfs te uitgeput was om te gaan slapen. Achteraf bekeken vraag ik me af wat de fun daarvan was. Ik kon daar namelijk helemaal niet tegen, ik had daar ook het gestel niet voor, niet lichamelijk en niet mentaal’
Nu is auteur Christophe Vekeman (48) van mening dat het leven een soort gegeven paard is dat je niet in de bek moet kijken en dat je toch wel een soort van dankbaarheid verschuldigd bent.
19. ‘De mensen die je het hardst pijn doen zijn je grootste leermeesters’
‘Ik geloof dat de mensen die je het hardst pijn doen je grootste leermeesters zijn. Zou je me nu vragen: we gaan terug naar je geboorte, 1992, zou je in dezelfde familie en in dezelfde omstandigheden willen terugkeren? Ik zou waarschijnlijk net hetzelfde kiezen, want ik ben eruit gekomen zoals ik nu ben en ben daar heel blij mee. Mijn ouders zijn nu ook mijn beste vrienden, omdat we samen veel doorstaan hebben en zielsverwanten zijn. Maar het is niet omdat ik hen nu beter begrijp, dat vergeven makkelijk zou zijn.”
Documentairemaker Lidewij Nuitten (28) over de ingewikkelde relatie met je ouders. Lees het volledige gesprek: ‘Vanaf mijn peutertijd herinner ik mij een sfeer van agressie, haat en geweld.’
20. ‘Mensen worden elk op een andere manier oud’
‘Ik had een vriendin die vorig jaar gestorven is op 89-jarige leeftijd. Toen ze al een heel stuk in de zeventig was, heb ik haar nog in Amerika opgezocht en gingen we tot in de late uren samen dansen en cocktails drinken. Zij was eigenlijk een meisje in een ouder lichaam’
Zanger Bart Kaëll (60) vindt leeftijd een heel moeilijke zaak, omdat hij denkt dat mensen elk op een andere manier oud worden. Lees het volledige interview: ‘Ik dacht: een psycholoog? Ik ben toch niet zot?’
21. ‘Op het einde van de rit zal blijken of het liefde was’
‘Ik ben erachter gekomen dat de liefde op het einde van de rit zal moeten uitwijzen of het echte liefde is geweest. Ik ben heel gelukkig met mijn vrouw en zij is de liefde van mijn leven, maar ik ben nu 40+ en heb toch al wat slagen te verduren gekregen. Ik zal dus pas op het einde van de rit op die vraag kunnen antwoorden. Nu is het absurd om te zeggen: de liefde is zus en zo, want misschien is het over een jaar averechts en daar sta ik dan met mijn liefde’
22. Oefenen, oefenen, oefenen loont
‘Ik vond het zo geweldig dat mijn ouders mij vioolles lieten volgen. Tot mijn vijftiende ben ik daar iedere dag heel intensief en op hoog niveau mee bezig geweest. Tijdens de week ging ik naar de muziekschool en in het weekend kreeg ik ook nog eens privéles. Dat betekende alle dagen oefenen, oefenen, oefenen. Ook op woensdagnamiddagen, waardoor ik natuurlijk nauwelijks vriendjes had want ik kon nooit eens gaan spelen of naar een verjaardagsfeestje. Maar het heeft mij wel gehard. Ik heb er enorm veel geduld en doorzettingsvermogen door gekregen, wat mij later serieus geholpen heeft om stand te houden in de modewereld’
Discipline is volgens model en actrice Astrid Coppens (37) een onderschatte eigenschap. Lees het volledige interview: ‘Ik kan de naam ‘Bryan’ niet meer horen.’
23. Denk twee keer na voor je een verliefdheid volgt
‘Ik heb spijt van veel dingen. Veel mensen antwoorden dat ze geen spijt hebben, anders stonden ze niet waar ze nu staan, maar ik zie dat anders. Waar ik bijvoorbeeld spijt van heb, is dat ik een verliefdheid gevolgd heb en daarvoor alles heb laten vallen en ben weggelopen. Dat romantische idee van je verliefdheid te moeten najagen, waarbij alles gepermitteerd is, daar geloof ik niet meer in. Uit mijn eigen ervaring. Ik heb daar iets veel te moois voor opgegeven’
24. ‘Je kunt aan je kijk op het leven werken’
‘Vroeger stond ik veel negatiever in het leven, maar ik heb mezelf ervan kunnen overtuigen dat je daaraan kunt werken. Als je de hele tijd de dingen negatief ziet, dan beland je in een neerwaartse spiraal. Als je positief blijft en de mooie kanten bekijkt, stijgt je geluk vanzelf en wordt het leven gewoon aangenamer’
Auteur Fikry El Azzouzi (42), die MS-patiënt is, op de vraag of het leven voor hem een cadeau is. Lees het volledige interview: ‘Ik voel een soort verval. MS is een heel sluwe ziekte die je langzaam achteruit doet gaan.’