Wit-Rusland leidt Ryanair-vlucht om: Europa overweegt sancties

Een Ryanair-vlucht van Athene naar Vilnius werd door Wit-Russische autoriteiten gedwongen een noodlanding te maken in Minsk, waar opposant Roman Protasevitsj werd aangehouden. Maandag wordt het voorval en eventuele sanctie tegen Wit-Rusland op de Europese top besproken.

Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, zal de kwestie aankaarten, zo deelde zijn woordvoerder zondagavond op Twitter mee. ‘Gevolgen en mogelijke sancties zullen bij deze gelegenheid worden besproken’, luidt het.

Wegens de aanhoudende onderdrukking van de democratische beweging in Wit-Rusland heeft de EU vorig jaar al sancties uitgevaardigd tegen onder meer de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko. Er staan zo’n 60 personen uit de voormalige Sovjetrepubliek op de EU-sanctielijst. De strafmaatregelen betreffen inreisverboden en maken het mogelijk om vermogens te bevriezen.

Ryanair-vlucht

Loekasjenko zou naar verluidt zondag persoonlijk het bevel hebben gegeven om de Ryanair-vlucht aan de grond te zetten. Aan boord van de Boeing 737-800 was volgens de mensenrechtenorganisatie Wesna de door de Wit-Russische president internationaal gezochte blogger en opposant Roman Protasevitsj. Nadat de vlucht tot landen was gedwongen, werd Protasevitsj opgepakt.

Vroeger cultuurminister Pavel Latoesjko, die als opposant in ballingschap leeft in de EU, zegt dat behalve de in Minsk in de boeien geslagen Protasevitsj nog andere passagiers niet zijn doorgereisd naar Vilnius. Volgens hem gaat het onder meer om een Wit-Rus en vier Russen. Officiële bevestiging daarvoor is er niet.

Op basis van zijn contacten stelt Latoesjko dat de vluchtleiding in Minsk er bij de piloten van de Ryanair-vlucht mee dreigde om het toestel uit de lucht te schieten, als ze niet in de Wit-Russische hoofdstad zouden landen. Er was ook een met raketten bewapend gevechtsvliegtuig MiG-29 opgestegen om de Boeing te dwingen te landen. De Wit-Russische autoriteiten hadden eerder bevestigd dat een gevechtstoestel was uitgestuurd, maar de dreigementen aan het adres van de piloten bevestigden ze niet.

Het lijnvliegtuig van Ryanair is uiteindelijk zondagavond om 21.25 uur plaatselijke tijd (20.25 uur in België) met meer dan 8 uur vertraging geland in de Litouwse hoofdstad Vilnius. Oorspronkelijk had de Boeing 737-800 om 13 uur plaatselijke tijd voet aan de grond moeten zetten.

Verscheidene staats- en regeringsleiders van de Europese lidstaten eisten zondag om de kwestie op de dagorde van de Europese top te zetten. De buitengewone EU-top vindt maandag en dinsdag plaats. Maandag staan eigenlijk de relaties met Rusland en met Groot-Brittannië op de agenda.

Litouwen stelt onderzoek in

Nadat het Ryanair-vliegtuig zondagavond in Vilnius was geland, hebben de Litouwse autoriteiten een onderzoek ingesteld. Volgens de procureur-generaal in Vilnius is een voorlopig onderzoek geopend naar de gedwongen landing. Het wordt uitgevoerd door de gerechtelijke politie van de EU-lidstaat, tevens lid van de NAVO. De passagiers en de bemanning van het vliegtuig zullen worden ondervraagd.

‘We verwachten ook dat ze meewerken met de wetshandhavers en onze ambtenaren alle informatie geven die ze hebben’, zei premier Ingrida Simonyte volgens het Baltische persagentschap BNS na een ontmoeting met passagiers op de luchthaven van Vilnius. ‘We hopen dat de mensen vanavond zo snel mogelijk naar huis mogen, want we begrijpen dat iedereen moe is.’

De Litouwse regering heeft de omleiding van het vliegtuig scherp veroordeeld en het een ‘daad van staatsterrorisme’ genoemd, gericht tegen de veiligheid van burgers van de EU en andere landen. Vilnius zei met internationale partners te zullen samenwerken om het luchtruim van Wit-Rusland te sluiten voor internationale vluchten.

‘Hij panikeerde’: medepassagiers getuigen over angst van opgepakte Wit-Russische opposant

De Wit-Russische opposant Roman Protasevitsj (26) heeft minutenlange angst moeten doorstaan toen hij besefte dat de Ryanair-vlucht waarop hij zat, zou worden omgeleid naar Minsk, waar hij kort daarna zou worden gearresteerd. Dat hebben zijn medepassagiers getuigd.

‘Hij begon in paniek te raken en te zeggen dat het door hem kwam,’ vertelde Monika Simkiene, een 40-jarige Litouwse vrouw aan het Franse persagentschap AFP, toen de vlucht eindelijk landde in Vilnius zoals oorspronkelijk gepland. ‘Hij richtte zich tot de mensen en zei dat hem de doodstraf te wachten stond’, vertelde ze. Toch leek hij ‘zeer kalm’ toen hij eenmaal zeker was van zijn arrestatie na aankomst in Minsk, aldus nog de vrouw. Hij was ‘nerveus in het begin, maar toen hij zich realiseerde dat hij er niets aan kon doen, kalmeerde hij en accepteerde het,’ zei een andere passagier, die zich alleen voorstelde als Mantas.

De Litouwse premier Ingrida Simonyte ging naar de luchthaven van Vilnius om het vliegtuig te verwelkomen, net als enkele tientallen activisten van de Wit-Russische oppositie. Sommigen droegen vlaggen in de kleuren van de Wit-Russische oppositie op hun schouders en anderen droegen borden met de tekst ‘Ik ben/wij zijn Roman Protasevitsj,’ of ‘Ryanair, waar is Roman?’

‘We moeten onze solidariteit tonen om niet één voor één gebroken te worden,’ zei één van hen, Aleksandr Glachkov (36). Hij zei dat de arrestatie van Protasevitsj een ‘misdaad’ was.

VS eist vrijlating opposant

De regering van de Verenigde Staten heeft de gedwongen landing en de daaropvolgende arrestatie van opposant door de autoriteiten in Wit-Rusland streng veroordeeld.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken schreef zondagavond (lokale tijd) op Twitter dat het een ‘brutale en schokkende daad van het Loekasjenko-regime’ was. ‘Het leven van meer dan 120 passagiers, onder wie Amerikaanse burgers, werd in gevaar gebracht. Wij roepen op tot een internationaal onderzoek en coördineren met onze partners de volgende stappen. De Verenigde Staten staan achter het volk van Wit-Rusland.’

De VS eist ook ‘de onmiddelijke vrijlating’ van de opgepakte journalist en blogger Roman Protasevitsj. ‘De eerste berichten wijzen op de betrokkenheid van de Wit-Russische veiligheidsdiensten en het gebruik van Wit-Russische militaire vliegtuigen om het vliegtuig te begeleiden’, aldus Blinken. ‘Dat is zeer verontrustend en vereist een grondig onderzoek.’

Blinken zei in ook dat de VS de ‘vroegst mogelijke bijeenkomst van de Raad van de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie steunt om deze gebeurtenissen tegen het licht te houden’.

AirBaltic en Wizz Air mijden Wit-Russische luchtruim

Na de gedwongen afleiding van een Ryanair-vlucht zondag door de Wit-Russische autoriteiten naar de luchthaven van Minsk mijden de Letse luchtvaartmaatschappij AirBaltic en de Hongaarse lagekostenmaatschappij Wizz Air voorlopig het Wit-Russische luchtruim. Dat hebben de luchtvaartmaatschappijen maandag laten weten. Er wordt tot nader order omgevlogen.

Een vlucht van Wizz Air van Kiev naar Tallinn werd omgeleid. Bij AirBaltic werden vluchten van Riga naar respectievelijk Odessa en Tbilisi omgeleid.