‘Doe het niet, ze zullen me vermoorden’, smeekte journalist Raman toen het vliegtuig landde

Zondag 23 mei, 08.30 uur

Op de luchthaven van Athene verzamelen 171 mensen bij de gate voor een Ryanair-vlucht naar de Litouwse hoofdstad Vilnius. Terwijl ze in de rij staan, heeft een van de passagiers het gevoel dat hij in de gaten wordt gehouden. De 26-jarige Raman Pratasevitsj merkt dat hij wordt gefotografeerd door een kale man met een leren tas. De Russisch sprekende man lijkt zijn telefooncamera vooral te richten op de instapkaart van Pratasevitsj. Als de man aan de beurt is om zijn eigen instapkaart te laten zien, verlaat hij plots de rij en loopt weg.

Pratasevitsj besluit een vriend op de hoogte te stellen van het voorval. “LOL, (laughing out loud, red.) het lijkt erop dat ze me schaduwden op het vliegveld”, berichtte hij een vriend. Met ‘ze’ bedoelt hij geheim agenten. Hij weet als geen ander hoe die werken. Al op zijn 16de werd Pratasevitsj voor het eerst opgepakt door agenten in burger toen hij in zijn geboorteland Wit-Rusland meedeed aan een demonstratie tegen het bewind van Aleksandr Loekasjenko. Hij werd uit zijn universiteit gezet, werd als journalist gevolgd door de veiligheidsdiensten en vluchtte in 2020 naar Polen nadat een naaste collega door agenten uit een trein was gehaald en in de gevangenis gegooid.

Na zijn vlucht naar Polen is de belangstelling van de Wit-Russische veiligheidsdienst KGB alleen maar toegenomen. Pratasevitsj richtte in het buitenland Nexta op, een nieuwskanaal op berichtenapp Telegram dat sinds de vervalste presidentsverkiezingen van afgelopen augustus beelden deelt van geweld en martelingen door Loekasjenko’s regime. De beelden op Nexta bereiken meer dan een miljoen volgers van het kanaal.

Als Pratasevitsj de fotograferende man opmerkt op het vliegveld van Athene, staat hij al een halfjaar op een KGB-lijst met gezochte terroristen – en terroristen kunnen de doodstraf krijgen in Wit-Rusland. Maar Pratasevitsj ziet geen reden om niet in te stappen: hij vliegt immers met een grote Europese luchtvaartmaatschappij tussen twee EU-hoofdsteden. Dus loopt hij samen met zijn vriendin de Boeing 737 in.

11.46 uur

Het cabinepersoneel maakt zich klaar voor de landing in Vilnius als het toestel plots naar rechts zwenkt en een bocht van 180 graden maakt. Volgens Ryanair zijn de piloten door de Wit-Russische luchtverkeersleiding ingelicht over ‘een potentieel veiligheidsgevaar’: een bom aan boord van het toestel. De luchtverkeersleiding beveelt de piloten een noodlanding te maken in Minsk, een luchthaven die op dat moment veel verder (183 kilometer) verwijderd is van het toestel dan de dichtstbijzijnde luchthaven: die van Vilnius (72 kilometer).

Maar veel keus lijken de piloten niet te hebben. In de buurt van het passagierstoestel is een Mig-29-straaljager verschenen. De persdienst van Aleksandr Loekasjenko stelt dat de Wit-Russische leider hoogstpersoonlijk opdracht gegeven voor de gewapende escorte richting Minsk. Uit latere beelden die volgens vliegtuigspotters de betreffende Mig-29 tonen, blijkt dat de straaljager gewapend was: onder de vleugels hangen twee R27-raketten en vier R73-raketten. Wapens om vliegtuigen mee uit de lucht te schieten.

In de cabine breekt paniek uit als de piloten omroepen dat er sprake is van een noodsituatie en een abrupte duik inzetten richting Minsk. Sommige passagiers denken dat ze neerstorten, vertellen ze later aan nieuwsorganisaties. Raman Pratasevitsj niet. Hij staat op om zijn computer uit zijn tas te halen en aan zijn vriendin te geven. De angst in zijn ogen is zo groot dat een Litouwse passagier denkt dat hij liever uit het raam was gesprongen als dat mogelijk was geweest.

De journalist smeekt een lid van het cabinepersoneel om niet in Minsk te landen. “Doe het niet, ze zullen me vermoorden, ik ben een vluchteling”, zegt hij volgens een passagier. Maar de steward antwoordt: “We moeten, we hebben geen keus.”

12.16 uur

De Boeing maakt een geslaagde noodlanding, maar een van de passagiers oogt allerminst opgelucht. Pratasevitsj vertelt aan medepassagiers wie hij is en zegt: “Ik zal hier geëxecuteerd worden”. Maandenlang heeft hij video’s verspreid over wat er kan gebeuren met critici van Loekasjenko. De video’s op zijn Telegram-kanalen tonen niet alleen talloze bewijzen van geweld en marteling, maar ook van moord door de Wit-Russische veiligheidsdiensten. In een video is te zien hoe een ongewapende demonstrant wordt doodgeschoten door oproeragenten, in een andere hoe een demonstrant wordt mishandeld door agenten in burger vlak voordat hij overlijdt. Meer dan 400 mensen zitten op politieke gronden in de gevangenis. Vorige week meldde een kritische website dat er weer een demonstrant is overleden in een strafkolonie.

Een staatssecretaris uit Loekasjenko’s regime maakte in april duidelijk dat de veiligheidsdiensten het ook hebben gemunt op gevluchte critici. “We weten waar ze zijn en waar ze wonen”, zei staatssecretaris van Binnenlandse Zaken Nikolaj Karpenkov. “We zullen ze vinden en opruimen.”

Agenten met honden lopen de cabine in en doen alsof ze op zoek zijn naar een explosief. Pratasevitsj wordt afgevoerd. Volgens een medepassagier trilt hij van angst. Ook zijn vriendin Sofia Sapega, een 23-jarige Russin die in Litouwen studeert, wordt gearresteerd. Ze probeert haar moeder via WhatsApp nog snel een bericht te sturen, maar slaagt er alleen in om het woord ‘mama’ te versturen.

19.47 uur

De andere passagiers zijn ruim 7 uur vastgehouden op het vliegveld van Minsk. Ze zijn uitgebreid gefouilleerd. Niemand heeft ze verteld wat er aan de hand is. Daar proberen ze via internet achter te komen. Als ze ’s avonds eindelijk weer terugkeren naar hun vliegtuigstoelen voor de vlucht naar eindbestemming Vilnius, ontbreken volgens een van de passagiers niet alleen Pratasevitsj en zijn vriendin. Vier andere passagiers zouden ook zijn achtergebleven in Minsk. Dit lijkt te bevestigen dat Pratasevitsj in Griekenland al werd gevolgd door geheim agenten die met hem meevlogen.

Ook de Wit-Russische oppositie zegt te beschikken over informatie dat er geen twee, maar zes passagiers zijn achtergebleven in Minsk, onder wie vier mensen met de Russische nationaliteit. De woordvoerder van de Russische president Poetin – een cruciale bondgenoot van Loekasjenko – wil niet reageren op informatie over Russische passagiers.

De moeder van Sofia Sapega zei maandag tegen journalisten dat haar dochter in Minsk vastzit in de Okrestina-gevangenis, berucht wegens massale martelingen van vreedzame demonstranten afgelopen najaar. Over de locatie en toestand van Raman Pratasevitsj was maandagmiddag nog niets bekend.