Raman Pratasevitsj was van jongs af aan tegen onrecht. Nu riskeert hij 15 jaar strafkolonie

Zijn ogen kijken in de camera, zijn stem klinkt kalm. In een halve minuut vertelt Raman Pratasevitsj dat hij correct wordt behandeld in de gevangenis en dat hij schuldig zal pleiten aan het organiseren van rellen. Maar net als bij de meeste video’s van gegijzelden schrikken kijkers niet van wat ze zien, maar van wat ze niet zagen toen de camera uitstond.

“Mijn zoon kan niet toegeven dat hij de massale rellen heeft georganiseerd, want hij heeft dat gewoon niet gedaan”, zei Dmitry Pratasevitsj na het zien van de video tegen persbureau Reuters. Hij denkt dat zijn zoon is gemarteld.

Zelf houdt Pratasevitsj rekening met het ergste. Vlak voordat agenten van het regime van Aleksandr Loekasjenko hem zondag uit een gekaapt Ryanair-toestel haalden, zei hij tegen medepassagiers: “Ze zullen me hier executeren.”

Hij staat immers op een lijst met terroristen van de Wit-Russische veiligheidsdienst, die nog gewoon KGB heet zoals in de Sovjet-Unie. En de doodstraf is ook nooit afgeschaft in Wit-Rusland: veroordeelde terroristen kunnen geëxecuteerd worden door een vuurpeloton. Sinds de onafhankelijkheid in 1991 zijn er volgens mensenrechtenorganisaties enkele honderden mensen omgebracht door de staat.

Massale rellen

Maar zover bekend is Pratasevitsj niet voor terrorisme aangeklaagd bij een Wit-Russische rechtbank. Wel is hij officieel beschuldigd van het organiseren van massale rellen. Daarvoor kan hij worden veroordeeld tot vijftien jaar strafkolonie.

Het is sinds de massale protesten een standaardbeschuldiging tegen critici van Loekasjenko’s regime. Gisterenochtend werd nog een hele groep Wit-Russen veroordeeld voor hetzelfde vergrijp: zeven activisten en journalisten kregen gevangenisstraffen opgelegd van vier tot zeven jaar.

“Dit is geen rechtszaak”, zei activist Paval Sevjarynets vanuit de verdachtenkooi vlak nadat hem zeven jaar cel was opgelegd. “Wit-Rusland zal vrij worden.” En de zes andere veroordeelden in de kooi scandeerden handenklappend mee: “We geloven, we kunnen, wij zullen winnen!” 

Nog eens 414 critici van Loekasjenko zijn veroordeeld tot jarenlange celstraffen of zitten vast in afwachting van een vonnis. Raman Pratasevitsj vluchtte naar het buitenland, maar is nu toch een van hen. Sinds zondag is hij de eerste journalist ter wereld die is opgepakt met behulp van een gevechtsvliegtuig.

Impulsief en creatief 

Familieleden en oud-collega’s omschrijven hem als iemand die van jongs af aan vastberaden was zich te verzetten tegen de onrechtvaardigheid onder dictator Loekasjenko. Na zijn eerste aanhoudingen bij demonstraties in 2011 richtte hij zich op de journalistiek om meer teweeg te kunnen brengen tegen het regime dan enkel met activisme.

Zijn vader tegen de Financial Times: “Mijn zoon was altijd iemand die heftig reageerde op leugens, daarom werd hij journalist.” Een adviseur van oppositieleider Svetlana Tichanovskaja: “Hij is impulsief. Hij is creatief. Hij kan onrecht niet accepteren.”

Pratasevitsj trotseerde de risico’s die horen bij een baan in de Wit-Russische journalistiek. Wegens zijn kritiek op Loekasjenko werd hij weggestuurd bij de opleiding journalistiek aan een staatsuniversiteit, maar Pratasevitsj gaf niet op. Hij werkte als freelancer bij verschillende nieuwsorganisaties en werd in de oppositie vooral bekend door de oprichting van Nexta, een onafhankelijk nieuwskanaal op berichtenapp Telegram met inmiddels meer dan 1,2 miljoen volgers (Wit-Rusland telt 9,5 miljoen inwoners).

Bij de oprichting was hij al uitgeweken naar het buitenland. Toen een naaste collega in de gevangenis belandde, werd de grond in Wit-Rusland hem te warm onder de voeten. Hij vluchtte eerst naar Polen, toen naar Litouwen – sinds de vervalste verkiezingen van augustus het belangrijkste ballingsoord voor de Wit-Russische oppositie. Pratasevitsj wisselde zijn functie bij Nexta in voor het hoofdredacteurschap van een ander kritisch nieuwskanaal en onderhield in Vilnius nauw contact met gevluchte oppositiepolitici.

Vriendin

Zondag keerde hij terug van een economisch forum in Griekenland waar oppositieleider Svetlana Tichanovskaja ook aan had deelgenomen. Pratasevitsj was nog een week gebleven voor vakantie met zijn Russische vriendin Sofia Sapega, een 23-jarige student van een universiteit in Vilnius. Ook zij is opgepakt door de Wit-Russische veiligheidsdiensten, ook al heeft ze volgens haar ouders niets te maken met de politieke situatie in Wit-Rusland. Dinsdagavond besloot een rechter dat ze twee maanden in voorarrest moet blijven, zo berichtten Russischtalige media.

Voorafgaand aan zijn arrestatie overtuigde Pratasevitsj zijn ouders om naar Polen te vluchten. Ze ontvingen in Wit-Rusland bedreigingen en kregen huisbezoek van KGB-agenten. Zijn vader, die tot zijn pensionering 29 jaar in het Wit-Russische leger had gediend, werd door Loekasjenko met nog 80 anderen bestempeld als ‘een verrader’. De moeder van Pratasevitsj was al twee keer ontslagen wegens de activiteiten van haar zoon.

“Ik ben trots op mijn zoon. Hij is een held”, zei ze maandag tegen de nieuwsbrief Meduza, een onafhankelijke Russische nieuwssite vanuit Letland. “Hij is een man die altijd voor gerechtigheid heeft gestaan.”

Raman Pratasevitsj is sinds zijn arrestatie op zondag alleen gezien in de gijzelingsvideo. Zijn advocaat werd dinsdag niet toegelaten tot de gevangenis die Pratasevitsj in de video noemde – het is onbekend of hij zich daar werkelijk bevindt.