Marc Van Ranst laat ook onze noorderburen niet onberoerd: ‘Ik denk dat we wat jaloers zijn op hem’

“Laten we een kat een kat noemen, Willem: je bent een mafkees. Je kan al je kennis van virologie, immunologie en epidemiologie op de achterkant van een postzegeltje schrijven en zelfs nog plaats over hebben.” Ondergedoken of niet: het belette viroloog Marc Van Ranst vorige week niet om Nederlander Willem Engel stevig op zijn nummer te zetten. Dat deed hij nadat het boegbeeld van de coronasceptische actiegroep Viruswaarheid hem een aandeel in “de angstpandemie” had verweten. 

Die discussie ging ook bij onze noorderburen niet onopgemerkt voorbij. Alexander Klöpping, oprichter van onlinekiosk Blendle en bekend van zijn passages in het tv-programma ‘De Wereld Draait Door’, vond dat de verbale bolwassing “het grootst mogelijke publiek verdiende”. Hij besloot een crowdfundingcampagne op poten te zetten om een screenshot op billboards in bushokjes en stations over heel het land te plaatsen. Een dag later verschenen de tweets op meer dan 2.000 locaties.

In België verbaast de uitgesproken stijl van Marc Van Ranst nog weinig mensen, maar in Nederland staan ze er wel van te kijken. “Ik denk dat we wat jaloers zijn op hem”, vertelt Hans Nijenhuis, hoofdredacteur van het ‘Algemeen Dagblad’. “Hij is uitgesproken, uit klare taal en staat voor zijn zaak. Daar houden wij van.”

Dat de viroloog zich ook vanuit een safehouse niet inhoudt, deed bij sommige mensen de wenkbrauwen fronsen. Nijenhuis ziet het daarentegen als een goede zaak. “De Coördinator Terrorismebestrijding zal misschien vinden van niet, maar als voorvechter van de vrijheid van meningsuiting kan ik alleen maar zeggen dat we hem daarom bewonderen.”

Morele opdracht

Lang niet elke viroloog is online zo actief als Van Ranst. Nederlands topviroloog Ab Osterhaus, bijvoorbeeld, houdt zich in tegenstelling tot zijn Belgische collega liefst ver weg van zulke discussies. “Marc investeert meer in het publieke debat, en dat is zijn goed recht, maar ik hou me liever afzijdig van sociale media. Ik heb er de tijd niet voor en zie er het nut niet van in”, klinkt het.

De houding van Osterhaus hoeft niet helemaal te verbazen: in Nederland zijn verbale bedreigingen voor experten niks nieuws. “Het is een nieuwe vorm van communiceren geworden”, zegt Nijenhuis cynisch. Ook de intimidatie aan het adres van Van Ranst komt niet langer enkel uit België: maandag werd het DPG Media-gebouw in Antwerpen ontruimd nadat een extreemrechtse groepering uit het Noord-Brabantse Bergen op Zoom bedreigingen had geuit om zijn schuiladres te weten te komen, in de veronderstelling dat redacties daarover beschikten.

“De zaak-Jürgen Conings spreekt ook bij ons tot de verbeelding”, beaamt Nijenhuis. “Volgens mij hangt de steun die mensen aan hem geven samen met de Rambo-connotatie die bij veel mensen speelt. Bovendien is er in Nederland een groep mensen die gelooft in complottheorieën. Dat zijn niet stuk voor stuk wappies (scheldwoord voor corona-ontkenners, red.):  een deel gelooft oprecht wat ze online tegenkomen. Tel daarbij op dat veel ondernemers kwaad zijn omdat hun café of boekenwinkel al een tijdlang dicht is: die authentieke woede in combinatie met foutieve informatie vormt vaak de aanleiding.”

Ook radicaliseringsexpert Kees van den Bos (Universiteit Utrecht) is niet verbaasd dat Conings ook in Nederland aanhang vindt. “Hij heeft, net zoals Trump dat hier even goed had, voor sommige mensen een soort symbolische waarde. Bovendien mag je de rol van sociale media in een crisis die al lang duurt en onrechtvaardig aanvoelt niet onderschatten: een bepaalde uitspraak kan voor sommige mensen opeens een concreet handelingsperspectief vormen. ‘Ik zie wat er fout loopt, en ik moet hier wat aan doen’: die instelling. Dat zag je terug in de brief van Conings, waar ook een soort morele opdracht inzat.”

Nepmedia

Aan de oorsprong van de wildgroei aan bedreigingen ligt volgens Nijenhuis een tweedeling: een deel van de bevolking informeert zich bij nieuwsmerken en een andere groep keert zich ervan af en komt in een eigen mediawereld terecht, inclusief sappige complottheorieën. “Die evolutie baart me veel zorgen”, zegt hij. “Vroeger waren meningen vrij en feiten heilig, maar nu verschillen we van mening over de feiten.”

In dat verdeelde medialandschap ligt er volgens de hoofdredacteur een grote verantwoordelijkheid bij zowel de media als politici. “In de politieke wereld beseft het overgrote deel welke impact hun woorden hebben, maar een minderheid pookt bewust het vuur op. Dat doen ze door te schrijven over nepmedia, politieke rechters of een linkse publieke omroep.”

Van den Bos deelt die conclusie. “We moeten niet naïef zijn wat betreft het gewicht dat aan bepaalde uitspraken hangt”, klinkt het. “Wat politici uitdragen - links of rechts - is niet te onderschatten. Los van de effectieve bedoeling van hun boodschappen, vullen mensen die namelijk vaak voor zichzelf in.”