‘We zijn te bang geweest om tegengas te geven, omdat we in het kamp van de gekkies geplaatst zouden worden’

Hoe hebben media het ervan afgebracht tijdens deze crisisperiode?

“Ik heb het verhaal natuurlijk vooral in Ierland gevolgd (Vandermeersch leidt de Ierse poot van Mediahuis, MIM), maar in het algemeen denk ik dat media op een goede manier bericht en geanalyseerd hebben. Er zijn geen hele grote uitschuivers geweest. Wat ik wel vaststel, is dat de publieke omroep in Ierland vaak his master’s voice was. Van de redacteur die er elke dag mee aan tafel schoof, dacht ik de eerste weken zelfs oprecht dat het een woordvoerder van de regering was. Die had het voortdurend over ‘wij’ en ons’, niet over ‘de regering die de beslissingen nam.

“Wat meer in eigen boezem kijkend, heeft de pers soms veel te lauw gereageerd op sommige maatregelen. Als ik naar de winkel ging, werd ik aan het einde van mijn straat tegengehouden door een politieman, die vroeg of ik toch zeker geen 5 kilometer van mijn huis zou wandelen. Grondrechten werden op meerdere manieren aangetast. Daar hadden we toch wel wat scherpere vragen bij moeten stellen.”

Die analyse valt makkelijk door te trekken naar België, niet? Grondwetspecialisten moesten bijna smeken om gehoor over de avondklok.

“Ik denk dat we met z’n allen soms te bang waren om tegengas te geven, omdat we dan in het kamp van de gekkies geplaatst zouden worden. Maar het is niet omdat een groep casseurs auto’s in brand steekt tegen de avondklok, of dat er in het Ter Kamerenbos onaanvaardbare samenkomsten zijn, dat je niet in die middenpositie mag gaan staan.

“Aanvankelijk was het standpunt van de overheid: mondmaskers hebben geen nut. Dan schreven we met z’n allen dat het zo was. Even later werden mondmaskers verplicht, en deden we hetzelfde. Dat het nooit meer in vraag is gesteld dat elke Belg, ook op straat in de openlucht, een mondmasker moet dragen, vind ik heel erg raar. Het is in een crisis natuurlijk erg makkelijk om in het kamp te gaan staan van ‘gooi alles dicht en wees heel streng’. Want als je kritiek hebt op het nut van een avondklok, en nadien blijkt de crisis daardoor nog langer te duren, ben je het zwarte schaap.”

Schaapachtig het beleid volgen is nog iets anders dan een bewust akkoordje met de regering, waar gezondheidseconoom Lieven Annemans (UGent) onlangs op alludeerde bij Doorbraak.be.

“Er zijn zeker en vast geen zwarte missen georganiseerd waarin de regering orders heeft gegeven aan hoofdredacteuren, dat zijn complottheorieën. Het gebrek aan vragen kwam er niet door een akkoordje, individuele beslissingen op redacties hebben daartoe geleid. Tegelijk was er trouwens ook een soort ongenade voor het politieke bestel, bijvoorbeeld in het begin van de vaccinatiecampagne. Als vaccins niet geleverd zijn, kan een politici ze niet toveren. Als vaccins in de koelkast liggen kapot te gaan, heb je een ander verhaal. Die nuance moet er zijn.”

Had die zelfreflectie niet al tijdens de crisis moeten plaatsvinden?

“Ik ben er vrij zeker van dat het gesprek daarover op veel redacties dagelijks gevoerd is. Aan de andere kant moet je in het midden van de storm ook niet te vaak nadenken over de juiste zeilen. Maak de uitvoerige analyse als je in de haven bent. Die periode komt er nu aan. Wat hebben we goed en slecht gedaan? Er zijn ook ontzettend veel slimme stukken verschenen in de klassieke media, terwijl de afgelopen maanden het failliet hebben aangetoond van de sociale media. Daar zijn de meest dwaze theorieën verspreid geraakt.”

Kwamen te vaak dezelfde mensen aan bod? Expertise in een pandemie is dun bezaaid.

“Mijn eerlijke antwoord: ik weet het niet. Dat is echt een van de zaken die ik graag wil uitklaren. Waren er stemmen die zinvol waren, maar die we niet aan bod hebben gelaten? De mensen die naast het virus ook de economie, het welzijn van kinderen, onze grondwettelijke vrijheden kunnen aankaarten? Ik hoor bijvoorbeeld dat sommige experts op de RTBF gehoor kregen, maar niet op de VRT.”

“In België hebben we de experts misschien ook te veel politicus laten spelen. Ok, programma’s zoals De Afspraak kregen soms wekenlang geen beleidsmaker aan tafel als het slecht ging en zaten in een lastig parket, maar daarom moet je Marc Van Ranst nog niet uitnodigen om met Jean-Marie Dedecker in gesprek te gaan over de terrasjes in Middelkerke (in Terzake, MIM). Dat is een politieke discussie.”

Maakt u zich zorgen over het vijandige klimaat tegenover media en experts?

“Het vijandbeeld tegenover journalisten is natuurlijk niet nieuw, maar wordt heel erg versterkt door sociale media. In diezelfde stroom worden de experts meegesleurd. Ik maak me daar zeker zorgen over. We lijken te vergeten dat diezelfde experts ons voor een groot stuk door deze crisis hebben geloodst. Ik kreeg onlangs mijn prik, en werd er zowaar ontroerd van. Ook dat is namelijk expertise.

“Sowieso zal deze periode in de geschiedenis van de media een hoofdstuk krijgen. Want de klassieke media hebben eveneens een schouderklopje gekregen, mensen hadden allerlei vragen over dat rare covidbeest en hebben en masse hun vertrouwen in klassieke media uitgesproken. De leescijfers zullen weer afnemen naarmate mensen naar het strand of de zoo gaan. Maar dat vertrouwen moeten we zien te behouden.”