"Rechter begeeft zich op juridisch glad ijs, maar Trump zal niet meteen winnen"

Het is een opmerkelijk oordeel van de federale rechter in de staat Washington. Hij besliste in eerste aanleg om het inreisverbod tijdelijk op te schorten, in afwachting van nader onderzoek of de executive order van president Trump al dan niet grondwettelijk is. Maar de opschorting geldt wel degelijk voor de hele VS.

Een "nationwide injunction", heet dat. "Het is een fenomeen dat vrij recent aan een opmars bezig is. Ook Obama en zijn administratie zijn zo een paar keer teruggefloten door federale rechters", schetst Jurgen Goossens (zie foto in tekst), docent staatsrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en postdoc aan de UGent met een diploma van Yale Law School.

Volgens Goossens begeeft de rechter zich hiermee wel op juridisch glad ijs. "Zo'n nationwide injunction staat namelijk ter discussie. De rechters zoeken hier duidelijk de grenzen van hun bevoegdheid op, want eigenlijk wordt van hen verwacht dat ze zich terughoudend opstellen bij zulke uitspraken met verstrekkende werking."

Er is dan wel discussie, maar op dit moment mag een Amerikaanse lagere federale rechter zo'n uitspraak wel degelijk doen. "Het Supreme Court (het Amerikaanse Hooggerechtshof, nvdr.) heeft een federale rechtbank uit Texas in een andere zaak met een nationwide injunction namelijk niet teruggefloten vorig jaar. De lagere rechters voelen zich hierdoor gesterkt."

In de eerste plaats kan Donald Trump beroep aantekenen tegen de beslissing van de lagere rechter. Dat heeft de Amerikaanse president overigens al aangekondigd te zullen doen. "Dat kan allemaal lang duren. Mogelijk komt de zaak zelfs tot bij het Supreme Court. Maar dat hof kiest zelf welke zaken het aanneemt en dat zijn er maar zo'n 80 per jaar. Bovendien kunnen we verwachten dat er ook in andere staten processen komen bij lagere federale rechtbanken. Het staat buiten kijf dat Trump ook de komende weken en maanden zijn executive orders, zoals het inreisverbod, zal moeten gaan verdedigen voor de rechtbanken."

Trump zal dus niet meteen winnen. De Amerikaanse overheid staat voor een procedureslag die weken tot maanden kan aanslepen. Die tijd heeft de president niet, en in de tussentijd moet hij het vonnis van de rechter naleven. "In theorie kan Trump zijn administratie wel ook de opdracht geven om zijn order toch uit te voeren, ondanks de rechterlijke uitspraak. Maar dan miskent hij het vonnis en dat zou verregaand zijn. Mensen kunnen in dat geval naar de rechter stappen om de overheid te laten sanctioneren", legt Jurgen Goossens uit. 

Goossens verwacht overigens dat er de komende jaren nog heel wat beleidsbeslissingen in de VS zullen worden aangevochten, met het risico op procedureslagen. "Het Witte Huis is namelijk Republikeins en in het Congres is er een Republikeinse meerderheid. Dat terwijl de federale rechters meer Democratisch gezind zijn, aangezien velen ten tijde van president Obama zijn benoemd. Een beroep bij de rechtbanken is op dit moment dan ook de meest efficiënte manier om iets te ondernemen tegen het nieuwe beleid."

Op zich is dat een positieve zaak, aldus Goossens. Een kwestie van checks and balances. "Ik kan dat alleen maar toejuichen, want de president heeft een verregaande macht, zeker als hij wordt gesteund door het parlement. Gelukkig is er de rechterlijke macht, die - binnen de regels van het rechtssysteem - de uitvoerende macht kan terugroepen."

Maar zoiets kan ook leiden tot een open conflict tussen de rechterlijke en uitvoerende macht, vreest Goossens. "We zien dat bepaalde rechters net iets meer activistisch worden en de uitvoerende macht durven terugroepen. Dat is een wereldwijd fenomeen. Denk maar aan de juridische discussies in het Verenigd Koninkrijk over de brexit of bij ons de rel tussen Theo Francken en de rechterlijke macht. We zien een evolutie van een strikte scheiding der machten naar een openlijke confrontatie tussen de uitvoerende en rechterlijke macht."