Mishandeld bij Europese buitengrenzen: VRT NWS sprak met migranten die slachtoffer zijn van illegale terugdrijvingen

Fatma uit Iran duwt een kinderwagen voort. In de buggy zit geen peuter, maar een tienjarig, zwaar gehandicapt kind. Fatma is al meer dan 3 jaar in de Balkan, ze woont nu in een opvangkamp voor gezinnen en kwetsbare mensen in de buurt van Sarajevo, de hoofdstad van Bosnië en Herzegovina. 

Al veertien keer probeerde Fatma met haar zwaar gehandicapte zoon in een draagzak over de grens met Kroatië te geraken. Telkens is ze opgepakt en opnieuw over de grens gezet. "The game", wordt dat hier genoemd. Als in een computerspel, waarbij je telkens als je een grens over kunt steken, een niveau hoger bereikt in het spel.

Beluister hier de podcast en lees daarna verder:

Ook Ali uit Irak, en zijn gezin, hebben al verschillende pogingen in dat spel ondernomen, zowel vanuit Servië als vanuit Bosnië. Bij één van hun pogingen sloeg hun boot lek op de rivier de Donau, tussen Servië en Kroatië. De zus van Ali verdronk, en ook hun zoon Sarmed van 12. Het lichaam van de jongen is nooit teruggevonden.

Bekijk hier de getuigenis van de familie van Ali Alazawi  (en lees verder onder de video):

Eén keer raakte Ali met zijn gezin tot in Slovenië, verstopt onder een lading zand in een goederentrein. Ze werden onderschept door de Sloveense politie en naar Kroatië gebracht, ondanks hun expliciete vraag om bescherming. In Kroatië werden ze ondervraagd. Een politieman trapte daarbij verschillende keren hard - en volgens Ali met opzet - op zijn tenen.

We horen wel meer verhalen in het kamp over een hardhandige aanpak door de Kroatische politie. We besluiten naar het grensgebied te trekken om meer te weten te komen.

Bosnië en Herzegovina is een land dat niet echt goed functioneert. Sommigen gewagen zelfs van een "failed state", een land waar de overheid nauwelijks controle heeft over het terrein. 

In 2018, twee-drie jaar na de grote toestroom op de Balkanroute, begonnen migranten steeds meer de route via Bosnië te kiezen, omdat het almaar moeilijker werd om via Hongarije te reizen. Sindsdien zijn zowat 70.000 mensen in Bosnië aangekomen, maar toch zijn er nooit meer dan 5 à 10.000 tegelijk in het land aanwezig.

VRT-journalisten Majd Khalifeh en Mieke Strynckx luisteren naar getuigenissen over de pushbacks door de Kroatische politie (klik op de pijlen om alle foto’s te bekijken).

De opvang van die migranten in Bosnië wordt vooral verzorgd door de Internationale Organisatie voor de Migratie, een onderdeel van de Verenigde Naties. Maar er zijn te weinig opvangplaatsen. Veel migranten en vluchtelingen kamperen daarom in vervallen gebouwen, in zelfgemaakte tenten of andere geïmproviseerde kampen in het grensgebied.

De Deense hulporganisatie Danish Refugee Council biedt medische zorg in de officiële kampen en in de rest van het grensgebied. Hun teams hoorden steeds meer verhalen over illegale terugdrijvingen of pushbacks door de Kroatische politie, ze stelden ook de verwondingen vast die daar het gevolg van waren. Ze begonnen rapporten op te maken.

Onze ploeg spreekt met een groepje migranten die net door de Kroatische politie de grens met Bosnië zijn overgezet: "Ze hebben alles afgepakt": 

We mogen mee met de teams van de Danish Refugee Council naar het grensgebied. In het dorp Velika Kladusa, pal op de grens, vinden we op een heuvel in het bos een kampje met 40 mannen uit Bangladesh. Ze hebben zelf tenten gebouwd met plastic zeilen en takken uit het bos. Ze koken op vuurtjes die ze aansteken met piepschuim.

Elk van de mannen heeft al talloze keren proberen over te steken. Telkens pakt de Kroatische politie hen op, neemt al hun bezittingen af, en zet hen weer de grens over. De laatste keer werden ze vastgehouden, vertellen ze, ze moesten op de grond liggen en zwijgen, als ze een kik gaven werden ze hard op het hoofd gestampt en geslagen.

Eén man toont foto’s: zijn rug is bont en blauw geslagen, zijn oor bloedt. Nog een andere heeft een gekloven lip en een hondenbeet in zijn schouder.

Bekijk hier de getuigenis van een asielzoeker die hard aangepakt is door de Kroatische politie (en lees verder onder de video):

In een leegstaand huis verderop bivakkeren veertien families uit Afghanistan en Iran. Twee Iraanse jongens van 16 voeren het woord. Eén van hen probeerde al vijftien keer met zijn gezin de grens over te steken. Telkens zijn ze opgepakt in Kroatië, en opnieuw de grens overgezet, ook al vroegen ze elke keer asiel aan.

De laatste keer bedreigde de Kroatische politie hen met geweren, vertelt de 16-jarige Sharam. "Als ik je hier nog één keer zie, schiet ik je dood", zei de politieman. Ook de andere jongen kreeg al eens een geweer op zich gericht.

Gelijkaardige verhalen horen we bij een groepje mannen die kamperen in een vervallen, leegstaande fabriek. Mohammed, een Syrische Palestijn, is één keer opgepakt bij een busstation in de Kroatische hoofdstad Zagreb, door de lokale politie.

Hij vroeg asiel aan, zei dat hij een vluchteling was en geen migrant, maar toen vroeg de politie bewijzen. "Jullie hebben mijn originele documenten al een vorige keer afgepakt", zei Mohammed. "Hoe moet ik dan bewijzen wie ik ben?" Hij vroeg een advocaat, maar werd in de plaats daarvan de grens overgezet naar Bosnië.

Bekijk hier de getuigenis van Mohammed (en lees verder na de video):

We ontmoeten ook Mina, een jonge Afghaanse vrouw van 19. Samen met haar man is ze net teruggedreven door de Kroatische politie, ook zij zijn alles kwijt. Vier maanden geleden hadden ze een erg traumatische ervaring. Ze was toen 15 weken zwanger. Ze werd zo hard geslagen door Kroatische agenten, zegt ze, dat ze bloed en vocht begon te verliezen. Uiteindelijk raakte ze de baby kwijt, vertelt ze.

Het ergste geweld komt volgens de migranten van gemaskerde agenten in zwarte uniformen. Selim uit Algerije vertelt hoe die alle bezittingen afpakken van de migranten, soms moeten ze zich tot op hun ondergoed uitkleden. Hun bezittingen worden vaak verbrand of vernietigd.

Politiemannen steken geld dat ze vinden in hun eigen zakken, de telefoons van de migranten worden kapotgeslagen, en ze worden zelf ook geslagen, gestampt of erger, vertellen ze. "Het zijn criminelen, het is maffia", zegt Selim.

Of wat de migranten vertellen tot in alle details klopt, kunnen we onmogelijk verifiëren. Maar de verhalen zijn opvallend gelijklopend, en wijd verspreid. Iedereen die we tegenkomen heeft wel al eens iets dergelijks meegemaakt.

Bekijk hier de getuigenis van 'Selim' (en lees verder na de video):

Ook de Bosnische politie bevestigt dat ze geregeld migranten tegenkomt die vanuit het grensgebied komen, soms in ondergoed, soms zelfs ernstig gewond. In hun verklaringen zeggen ze dat ze mishandeld zijn door politie, die soms ook duidelijk te herkennen is als Kroatische politie.

Nicola Bay is directeur Bosnië bij de hulporganisatie Danish Refugee Council. Zijn teams verzamelden dit jaar al zeker 1.200 getuigenissen over illegale pushbacks. Vorige zomer - toevallig of niet in volle coronacrisis, toen de wereld met de pandemie bezig was - waren het er zelfs nog een pak meer, tot 1.500 of zelfs 2.000 per maand.

In zowat de helft van de gevallen is er sprake van geweld, zegt Bay. Meestal veel blauwe plekken, maar soms ook erger: breuken in armen en benen, ribben, gezicht.

Nicola Bay van de Danish Refugee Council legt uit welke getuigenissen ze op het terrein verzamelen (we willen waarschuwen dat enkele beelden hard kunnen zijn):

Maar niet alleen de Kroatische politie maakt zich schuldig aan pushbacks. Hier en daar horen we ook verhalen van mensen die verderop in Europa geraakt zijn. Zoals het gezin van Ali uit Irak, dat tot in Slovenië raakte en toch weer teruggedreven werd naar Bosnië.

We trekken naar de Italiaanse stad Triëst, vlak bij de Sloveense grens. Advocaat Gianfranco Schiavone van het Italiaanse juridische onderzoekscollectief ASGI ontvangt ons in zijn kantoor. Hij doet onderzoek naar zogenaamde "chain pushbacks", terugdrijvingen waarbij de migranten telkens overgeleverd worden aan de grenspolitie van het buurland, telkens verder, tot ze weer buiten de Europese Unie staan.

Schiavone heeft Ali uitgenodigd. Ali komt uit Pakistan, en zit nu in Italië in een asielprocedure. Maar dat ging niet zonder slag of stoot. De eerste keer dat hij tot in Italië raakte, werd hij 's ochtends vroeg opgepakt door Italiaanse militairen. Hij vroeg asiel aan, maar een paar uur later werd hij overgedragen aan de Sloveense grenspolitie.

In Slovenië vroeg hij opnieuw asiel aan. Maar twee dagen later werd hij naar de Kroatische grens gebracht. Daar bracht de politie hem naar de grens met Bosnië, en werd hij gedwongen om de grensrivier de Una over te zwemmen, ook al was er een brug wat verderop, vertelt hij.

Bekijk hier de getuigenis van 'Ali' over zijn pushback-ervaring van het ene EU-land naar het ander (en lees verder na de video):

Het is geen alleenstaand geval, zegt advocaat Schiavone. Volgens hem gaf de Italiaanse regering in de lente van vorig jaar, alweer toevallig of niet bij het begin van de coronapandemie, een bevel aan de grenspolitie om migranten die het land binnenkwamen weer over te dragen aan de Sloveense grenspolitie. Op vragen om asiel moesten ze niet ingaan, zegt Schiavone.

De Italiaanse regering gebruikte daarvoor een oud akkoord met Slovenië. In het parlement gaf ze vorige zomer toe dat op die manier zeker 1.600 mensen de grens weer waren overgezet. Een rechtbank in Rome heeft dat intussen verboden.

"Het ergste was dat er niets op papier stond", zegt Schiavone, "zelfs áls de asielzoekers een document kregen, werd dat later bij een volgende grens weer afgepakt. Op die manier was het alsof ze nooit in de Europese Unie waren geweest."

In Triëst, op de Piazza Libertà bij het station, waar migranten vaak verzamelen, vinden we Umar. Ook hij komt uit Pakistan, en zit nu in Italië in een asielprocedure. Vrijwilligers verzorgen zijn been, dat ernstig verbrand raakte op zijn tocht over de Balkan.

Volgens hem gebeurde dat tot twee keer toe op dezelfde plaats, een politiekantoor in Korenica in Kroatië, dicht bij de Bosnische grens. Hij werd daar naar eigen zeggen bewerkt met een gloeiende ijzeren staaf, door politiemannen met maskers in zwarte uniformen. "Speciale commando's", noemt hij ze.

We trekken naar de Kroatische hoofdstad Zagreb, en vragen een interview met de grenspolitie. Gilio Toic-Sintic is de tweede in rang en is ook de man die naar Brussel komt voor gesprekken met de Europese Unie over grensbewaking. Hij ontkent dat de Kroatische grenspolitie zich misdraagt.

"De meeste migranten worden onderschept voor ze de Kroatische grens bereiken", zegt hij. "Wie toch op ons grondgebied komt, krijgt altijd de kans om bescherming te vragen. We hebben onze agenten goed getraind."

Ook het gebruik van geweld ontkent hij. "Migranten verwonden elkaar, en beschuldigen ons dan, in de hoop dat ze zo makkelijker ons land in zullen raken. Alle klachten worden onderzocht, en in 99% van de gevallen was er geen enkel bewijs."

Bekijk hier de reactie van de Kroatische grenspolitie op de aantijgingen van de migranten (en lees voort verder de video):

Twee agenten zijn intussen wel geschorst omdat ze een asielzoeker mishandeld zouden hebben. Het onderzoek kwam er pas nadat een collega-agent hen aangaf toen ze met de gewonde asielzoeker zijn politiekantoor binnenkwamen, en tegenstrijdige verklaringen aflegden over hoe de asielzoeker zijn verwondingen had opgelopen.

Ook de Kroatische ombudsdienst sloeg al alarm, en vraagt een ernstig onderzoek van de Kroatische regering. In het rapport van de ombudsvrouw staat een brief afgedrukt van een politieman die vertelt hoe hij door zijn oversten verplicht wordt migranten terug te drijven, hij getuigt ook dat daar vaak geweld bij komt kijken.

Ook de Europese ombudsdienst onderzoekt de zaak. Verschillende mensenrechtenorganisaties, onder wie de VN, hebben de pushbacks en het geweld al herhaaldelijk veroordeeld. Intussen loopt er ook een zaak voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg.