Jens Stoltenberg: ‘China en Rusland zijn bezig met een autoritair tegenoffensief, de NAVO moet dit serieus nemen’
China bouwt zijn leger op en ‘onze relaties met Rusland, maar ook met Wit-Rusland, zijn op een dieptepunt’. NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg ziet een wereld die onveiliger is geworden. De NAVO moet schaken op alle borden tegelijk.
Diplomatiek laveert Jens Stoltenberg, de Noorse oud-premier die sinds 2014 secretaris-generaal van de NAVO is, langs oude en nieuwe ‘dreigingen en uitdagingen’ – maar bij de vraag waarom China in het blikveld is gekomen, komt er emotie in zijn stem. “Ik was premier toen de Nobelprijs voor de Vrede werd uitgereikt aan een Chinese dissident (Liu Xiaobo, in 2010, red.). China kondigde meteen sancties af en probeerde Noorwegen te isoleren op een absoluut onaanvaardbare manier. Dit is intimiderend gedrag en de enige manier om je daartegen te verweren is door samen te blijven. Zelfs de VS hebben bondgenoten nodig als het gaat om de opkomst van China.”
De missie in Afghanistan, die na de aanslagen van 11 september 2001 jarenlang de raison d’être leek van de alliantie, loopt af. President Biden hakte de knoop door. Bij de tactische wijsheid van dat besluit – dat toch weer uit het Witte Huis kwam – worden vraagtekens geplaatst. Maar het onderstreept wel dat de NAVO weer midden in een strategische wending zit – richting nieuwe cyber- en hybride dreigingen, en China. Dat betekent schaken op al die borden tegelijk, is Stoltenbergs boodschap in een videogesprek met Europese media, waarvan hier een verkorte weergave.
U heeft gezegd moeilijk te kunnen geloven dat er geen coördinatie met Rusland was toen Wit-Rusland een Europese vlucht dwong te landen in Minsk om er een opponent uit te halen.
“Ik ben voorzichtig met commentaar over inlichtingen, maar we weten dat Rusland en Wit-Rusland heel nauw militair samenwerken. En we zien dat Rusland naar excuses zoekt en het absoluut onaanvaardbare gedrag van Wit-Rusland niet heeft veroordeeld. De actie was gevaarlijk voor burgers aan boord, maar ook een directe aanval op de democratische oppositie en de vrijheid van meningsuiting.
“Onze relaties met Rusland, maar ook met Wit-Rusland, zijn op een dieptepunt sinds de Koude Oorlog. Het patroon van gedrag dat we zien in Rusland, en nu ook Wit-Rusland, toont dat. Het heeft de afgelopen jaren geleid tot de belangwekkende opbouw van NAVO’s aanwezigheid, op een defensieve manier, in het oostelijk deel van de alliantie.”
U heeft ambitieuze voorstellen gedaan voor meer gezamenlijke financiering. Klopt het dat daar veel weerstand tegen is?
“Gezamenlijke financiering gaat niet over meer uitgeven, maar béter uitgeven. Alle bondgenoten zijn het erover eens dat we in een wereld van meer competitie leven. We zien een assertiever Rusland en de opkomst van China die het mondiale machtsevenwicht veranderen. We zien nieuwe dreigingen, inclusief cyber- en hybride aanvallen, naast zeer gewelddadig terrorisme en de proliferatie van kernwapens. Er is het besef dat geen land of continent alleen met deze uitdagingen kan omgaan. Dus ik verwacht een krachtig signaal op de top van 14 juni. We hebben een unieke kans een nieuw hoofdstuk te openen. We hebben de NAVO 2030-agenda, een onveiliger wereld én de nieuwe Biden-regering die sterk betrokken is bij de alliantie.”
De meningen over China liepen lang uiteen binnen de alliantie. Hoe zit dat nu?
“We zijn met dertig bondgenoten en natuurlijk zijn er verschillen. Maar sinds China voor het eerst besproken werd op de Top van Londen in 2019, naderen de standpunten elkaar. Er liggen in China kansen voor onze economieën en voor samenwerking op het gebied van wapenbeheersing en klimaatverandering. Maar er is groeiend besef van de risico’s en uitdagingen. China heeft binnenkort de grootste economie ter wereld, ze hebben al het tweede defensiebudget ter wereld, de grootste marine. En ze bouwen steeds geavanceerdere wapens met gebruik van kunstmatige intelligentie en autonome systemen.
“China deelt onze waarden niet. We zien niet alleen wat China doet met Oeigoeren en in Hongkong, maar ook hoe ze buurlanden onder grote druk zetten en Taiwan bedreigen. China en Rusland zijn bezig met een autoritair tegenoffensief, vaak in samenwerking. Dus de NAVO moet dit wel serieus nemen. Ook omdat China dichterbij komt: in het noordpoolgebied, in Afrika, en met investeringen in kritieke infrastructuur in onze landen.
“Daarom gaat het ook over weerbaarheid, zorgen dat we een betrouwbare infrastructuur hebben. Neem 5G-netwerken: bondgenoten nemen dit nu veel serieuzer. Hoe zorgen we dat we veilige netwerken hebben, veilige zeekabels, veilige energiesystemen? China is leidend in een aantal nieuwe technologieën – wat enorme militaire implicaties heeft. Bondgenoten moeten hun technologische voorsprong behouden en tegelijk zorgen dat er geen (technologische, red.) kloof tussen bondgenoten komt, dat Noord-Amerika en Europa nog samen kunnen optreden.”
Bent u bezorgd over militaire escalatie langs de oostgrens? Er staat weer een grote Russische ‘Zapad’-oefening gepland.
“De NAVO is aanwezig in oostelijke bondgenoten, er kan dus geen ruimte voor misrekening zijn over het vermogen en de intentie van de NAVO om alle bondgenoten te beschermen. We zijn wel heel bezorgd over de situatie in Wit-Rusland, en over Ruslands gebrek aan respect voor de territoriale integriteit van buurlanden. Dat hebben we gezien in Moldavië, in Georgië en natuurlijk in Oekraïne. Rusland gebruikt militaire oefeningen soms als dekmantel voor de schending van de territoriale integriteit van buurlanden. We houden dat goed in de gaten, net als de opbouw van militaire capaciteit langs de grens met Oekraïne. Sommige troepen zijn teruggetrokken, maar veel militairen en materieel zijn achtergebleven.”