‘Een slachtoffer zei me: elke keer dat ik die beelden zie voelt opnieuw aan als een verkrachting’

Op 15 mei werd een 14-jarig meisje slachtoffer van ernstige zedenfeiten op de Westerbegraafplaats in Gent, berichtten de Mediahuis-kranten dinsdag. Het meisje, dat in Gavere woonde, had er afgesproken met een vriend. Die kreeg het gezelschap van vier andere tieners, waarna ze haar aanrandden en verkrachtten. De daders maakten ook beelden en verspreidden die via sociale media. Vier dagen later stapte het meisje uit het leven.

Pas na haar overlijden werd voor de familie duidelijk wat er gebeurd was, toen haar broer via haar inloggegevens op beelden stootte. Daarop kon de politie drie minderjarigen en twee meerderjarigen identificeren en oppakken. Er loopt nu een onderzoek naar verkrachting, aanranding van de eerbaarheid en het maken en verspreiden van foto’s die de persoonlijke integriteit in gevaar kunnen brengen. Met de verzwarende omstandigheid dat de feiten tot de dood van het slachtoffer hebben geleid.

Het parket onderzoekt met andere woorden de link tussen zelfdoding en zedenfeiten. In een reactie aan Het Nieuwsblad zegt de vader van het meisje: “Die feiten en die beelden zijn voor haar de druppel geweest. Een meisje van 14 jaar kan zoiets niet plaatsen.”

Steeds jonger

Het drama doet denken aan twee recente verhalen die de media haalden. Ook een 13-jarig meisje uit Amsterdam en een 14-jarig meisje uit Charleroi stapten uit het leven nadat naaktbeelden van hen waren verspreid via sociale media. In april was er een groepsverkrachting van een 17-jarige meisje in Mechelen, die volgens de parketwoordvoerder “grote gelijkenissen” vertoont met het Gentse verhaal, behalve dan de fatale afloop.

Over achterliggende zedenfeiten kan Child Focus zich niet uitspreken. Wel meldt de organisatie dat alle vormen van seksuele uitbuiting online in de lift zitten – dat kan ook gaan om zelfgemaakte beelden die zonder toestemming verspreid worden. Sinds de coronacrisis noteert Child Focus een stijging van 65 procent. In 2020 opende de organisatie 465 dossiers, tegenover 276 dossiers in 2019. In vier op de vijf dossiers is het slachtoffer minderjarig. Ook professor Catherine Van de Heyning (UAntwerpen) ziet een ‘covidpiek’, zowel in de Belgische als internationale cijfers. “En de slachtoffers worden steeds jonger.”

In het gros van de gevallen, zo'n 90 procent, gaat het om vrouwen. Onderzoeken wijzen uit dat de helft van de slachtoffers met suïcidale gedachten kampt. “Een slachtoffer zei me ooit: elke keer als ik die beelden zie, voelt dat opnieuw aan als een verkrachting”, zegt Van de Heyning. “Ook de medische literatuur toont dat. De psychische impact van circulerende beelden is dezelfde als die van fysieke misdrijven.”

Wat met de daders, vaak jonge mannen? “Er is een serieuze drempel weggevallen door de end-to-endencryptie waarmee veel chatapplicaties werken”, zegt beleidsmedewerker Niels Van Paemel. “Vroeger moest je naar het darkweb om dit soort beelden te verspreiden. Vandaag hebben jonge mannen zelfs op WhatsApp het gevoel dat ze heel veilig zijn, dat ze ermee zullen wegkomen.”

Ernstige zedenfeiten filmen en verspreiden lijkt daar een extreme uitloper van. “Soms ontbreekt het simpelweg aan schuldbesef of maken ze de beelden om het slachtoffer af te persen: ‘Als je naar de politie gaat, gooien we de beelden online’”, zegt Van de Heyning. “Maar veel vaker is het te kaderen in de daderpsychologie. Door iets te delen met de groep, zoals bij een groepsverkrachting, minimaliseert iemand zijn eigen rol. Het filmen en verspreiden versterkt dat idee nog verder. Bepaalde apps creëren daarvoor de perfecte storm.”

Pestgedrag

Het Gentse verhaal lokt op sociale media de discussie uit: zwaarder straffen of niet? Door de herziening van de wet op wraakporno vorig jaar is de strafmaat al verdubbeld als feiten gekoppeld zijn aan de niet-consensuele verspreiding van intieme beelden. “Een duidelijk signaal, ook naar slachtoffers toe, dat we dit niet tolereren”, zegt een topmagistraat. “Maar nog zwaarder straffen is volgens mij niet de oplossing.”

Volgens Child Focus is vooral ‘bespreekbaarheid’ een horde waar we met zijn allen voor staan. Vaak is de schaamte te groot om naar ouders of een vertrouwenspersoon te stappen. “Politie, gerecht of het leerkrachtenkorps moeten echt een vertrouwensrol opnemen. Het is net het gevoel dat je nergens terecht kunt, dat leidt tot een zelfmoordpoging”, zegt Van Paemel. Dat het Gentse parket nu al vrij snel de link uitspreekt tussen feiten en wanhoopsdaad, is volgens hem een stap vooruit.

Sowieso merkt Van de Heyning dat er, zeker bij jonge kinderen, een soort uitzichtloosheid in de verhalen blijft sluipen. “Via WhatsApp of Telegram raken beelden snel verspreid, ook naar omliggende scholen. Dat gaat vaak gepaard met extreem pestgedrag, zelfs als zo’n kind van school verandert.” Wat duidelijk het manco aantoont: niet de verspreiders van de beelden worden terechtgewezen, wel het slachtoffer. “Soms zie je dan dat scholen raad geven aan een slachtoffer om zoiets in de toekomst te voorkomen. Het is wellicht goedbedoeld, maar op die manier kruipt die persoon alleen maar verder in een zwarte tunnel.”