Direct naar artikelinhoud
ReportageVervuiling

‘Ik ben in tranen uitgebarsten’: ernstige vervuiling verrast inwoners Zwijndrecht

Jeroen Van Reeth en Caroline Van der Cruyssen wonen al tien jaar in Zwijndrecht.Beeld © Eric de Mildt

Toxicologen, overheden en chemiebedrijf 3M weten het al jaren. Maar voor veel inwoners van Zwijndrecht komt de ernstige omgevingsvervuiling met de stof PFOS als een complete verrassing. ‘Ik ben in tranen uitgebarsten. Maak ik mijn kinderen ziek?’

Wanneer je het rijhuis van Jeroen Van Reeth (44) en Caroline Van der Cruyssen (38) in Zwijndrecht binnenstapt, wandel je op een hete dag automatisch rechtdoor de tuin in. Een geweldig uitzicht lonkt. Een knotwilg en daarachter groene weilanden. Het is even ideaal als het lijkt, vertelt het koppel, dat hier tien jaar woont. Vlak bij de stad en het werk maar toch in het groen. Een droom.

Tot nu. “Ik ben in tranen uitgebarsten”, zegt Caroline. Want burgemeester André Van de Vyver (Groen) moest zonet zijn ruim 44.000 inwoners melden dat ze op een berg gif leven. 

PFOS is jarenlang vervaardigd door 3M, een Amerikaanse fabriek op een boogscheut van deze tuin. Het stoot water en vuil af maar is mogelijk kankerverwekkend en hormoon- en immuunverstorend. De productie is in 2002 stilgelegd, maar het goedje is onverwoestbaar en belandt via bodem en water in gewassen en dierlijke voeding.

Hier stelde eerder onderzoek al de allerhoogste PFOS-concentraties ooit vast bij lokale pissebedden, mezen, eieren van koolmezen en wormen. Naar aanleiding van recente ongerustheid over de graafwerken op de 3M-site voor de Oosterweelverbinding gaf Van de Vyver opdracht om nieuwe stalen uit Zwijndrecht te analyseren.

Het zijn die resultaten die Jeroen en Caroline onthutsen. De waarden hier overschrijden zo’n vijf keer de normale waarden. Als je in hun idyllische tuin een kwartslag draait, zie je niet meer alleen de knotwilg en weilanden maar ook de 3M-fabriek, bron van hun ongerustheid nu. 

“We wisten dat hier industrie was”, zegt Jeroen. “Maar je neemt aan dat als er iets ernstig mis is, je dat te horen krijgt voor je een huis koopt. Nu is de vraag of we ons huis nog verkocht zouden krijgen.” 

En is dit gazon veilig als speelplek? En het leidingwater? Het Sint-Annabos waar Jeroen gaat mountainbiken en de kinderen ravotten? Wat is de impact op de menselijke gezondheid? Hoe riskant zijn de grote graafwerken in de gifberg van 3M voor de Oosterweelverbinding? 

Weiland met erachter de Oosterweel-werken.Beeld © Eric de Mildt

En vooral: wat met de kinderen? “Zij zijn nog gevoeliger voor de schadelijke effecten”, zegt Jeroen, die zich nu verdiept in PFOS. “Ik wil zo snel mogelijk weten of wij hen ziek maken door hier te blijven.”

Anderen reageren relativerend. Ze wonen hier al generaties en werden nooit ziek, klinkt het. Of: ‘Er is overal wel vervuiling.’ Bij landbouwers ligt het net heel gevoelig. Ook zij vallen uit de lucht en riskeren nu imagoschade of erger.

“Ik ben bezorgd”, zegt een bioboer. “Groenten van de bioboer die met zo weinig mogelijk pesticiden werkt, maar die vol gif zitten. Hoe pijnlijk zou dat niet zijn? Ik laat nu zelf stalen nemen en klamp me vast aan het feit dat PFOS zich vooral opstapelt in dierlijke producten en minder in groenten. Ook ligt mijn bedrijf op 2 kilometer van 3M. Misschien ver genoeg?”

Een collega krijgt net te horen dat er verhoogde PFOS-waarden in zijn bodem zijn gevonden. “Wat nu?”, prevelt hij aangeslagen. “Wij gaan al generaties mee en waren hier lang voor 3M. Wanneer je nieuwe buur de boel komt vervuilen, moet jij daar toch niet voor boeten?”

Buurtbewoonster en biologe Wendy D’Hollander kent het probleem wel al jaren. Ze haalt er haar doctoraat uit 2015 bij. Daarin onderzocht ze de PFOS-concentraties in Vlaanderen.

“De concentraties die ik in kippeneieren vond, lagen drie keer hoger dan de toelaatbare waarden en die waren toen nog veel hoger dan nu”, zegt ze. “Mijn eigen bloedwaarden toonden PFOS-concentraties vergelijkbaar met die van iemand die erg veel vis eet, terwijl ik al jaren vegetariër ben. Ik ben door mijn doctoraat gestopt met kippeneieren uit eigen tuin te eten en heb mijn buren en de toenmalige burgemeester op de risico’s gewezen.”

Maar er is niet naar geluisterd. “Je hebt hier die ‘je moet ergens aan doodgaan’-mentaliteit”, zegt D’Hollander. “En ik vraag me af of de gemeente het toen wilde horen. Een academicus die voor 3M-werkte en mee moest oordelen over een beurs voor mijn onderzoek kafferde mij uit in die juryzitting. Dat vond ik veelzeggend.”

Buurtbewoonster en biologe Wendy D’Hollander, met haar doctoraat uit 2015 waarin ze de PFOS-concentraties in de buurt onderzocht.Beeld © Eric de Mildt

Dat de PFOS-kwestie nu opnieuw geruisloos in de archieven belandt, is minder waarschijnlijk. Er is een actiecomité, de gemeente laat nog meer stalen nemen en vraagt van de ministers van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) en Volksgezondheid Wouter Beke (CD&V) en Frank Vandenbroucke (Vooruit) informatie over waar hoeveel PFOS zit en wat de gezondheidsimpact is. 

“We willen van hen ook dringend weten wat we burgers moeten zeggen”, zegt schepen van Leefmilieu van Zwijndrecht Steven Vervaet (Groen). “Mogen ze die eieren of groenten uit eigen tuin nog eten? En wat met getroffen landbouwers?”

Groen eist dat 3M, net zoals in de VS, ook in Zwijndrecht voor de schade opdraait. Daarnaast wil de gemeente van Lantis, de bouwheer van de Oosterweelwerf, spijkerharde garanties dat er geen extra risico’s ontstaan bij de graafwerken in de zwaar vervuilde 3M-grond.

“Daar zie je een stuk van de nieuwe berm gemaakt met vervuilde grond”, zegt Caroline Van der Cruyssen daarover. “Wij hopen dat ze zich haasten maar vrezen dat het dossier nu in trage politieke papiermolens terechtkomt waarbij de reus 3M aan het langste eind zal trekken. Terwijl wij elke dag moeten hopen dat de wind niet uit de verkeerde richting waait en stof met PFOS erin naar onze kinderen blaast.”