Waarom zijn autoritaire regimes zo benauwd voor Telegram?

Het Wit-Russische regime had er een valse bommelding en een kaping van een EU-vlucht voor over om de 26-jarige Telegrammer Roman Protasevitsj te pakken te krijgen. Waarom zijn autoritaire regimes zo benauwd voor Telegram?

De amper 26-jarige journalist Roman Protasevitsj werkte niet voor een krant of een televisiekanaal. Hij woonde al twee jaar in Polen en was nagenoeg onbekend buiten Wit-Rusland. Zijn enige bezigheid was het hoofdredacteurschap van een populair kanaal op de berichtenapplicatie Telegram. Wat bezielde het Wit-Russische regime om een vlucht tussen twee EU-hoofdsteden te kapen, enkel om hem te arresteren?

Protasevitsj is al even een doorn in het oog van het Wit-Russische regime. Zijn Telegramkanaal Nexta (spreek uit als ‘Nechta’, wat in het Wit-Russisch ‘iemand’ betekent) speelde een cruciale rol tijdens de grootschalige protesten tegen president Aleksandr Loekasjenko die sinds vorig jaar plaatsvinden. Nexta verspreidt beelden van betogingen, en vooral van politiegeweld. Naarmate het kanaal aan belang won, begonnen Protasevitsj en de zijnen de protesten ook op afstand te coördineren, door mensen aan te moedigen om zich te verplaatsen en tips te geven om aan traangas en politiegeweld te ontkomen.

Privacy

Telegram is het geesteskind van Pavel Doerov, Ruslands bekendste dotcomondernemer. In 2013 ontwikkelde hij een app waarmee gebruikers onderling berichten kunnen uitwisselen, maar die tegelijk als een soort blog gebruikt kan worden om op grote schaal boodschappen rond te sturen. Met Telegram beloofde de zelfverklaarde libertair zijn gebruikers privacy, veiligheid en absolute vrijheid van meningsuiting.

Dat maakt Telegram populair bij mensen die de overheid graag op een afstand houden. In Iran gaat bij benadering de helft van de nationale bandbreedte naar het gebruik van Telegram. De app was lange tijd een van de favoriete propagandakanalen van de IS. Ook in België werd Telegram druk gebruikt door sympathisanten van Jürgen Conings, nadat Facebook een steungroep offline had gehaald.

In april 2018 krijgt Telegram de best denkbare reclame, wanneer de Russische overheid besluit de app offline te halen. Twee jaar lang probeert Roskomnadzor, de Russische internetwaakhond, tevergeefs om Telegram af te sluiten. Roskomnadzor gaat daarbij zodanig driest te werk dat zowat de helft van het Russische internet platgaat, waaronder de Roskomnadzor-website zelf. Maar Telegram blijft al die tijd functioneren. Na een strijd van meer dan twee jaar geeft Rusland het eind 2020 op.

In zekere zin plukt Telegram de vruchten van die strijd tegen de Russische overheid. ‘Telegram heeft het enorme voordeel dat het in bijna alle omstandigheden blijft functioneren’, zegt Mariëlle Wijermars, die als professor cybersecurity en politiek aan de Universiteit van Maastricht specialiseert in Rusland. ‘Tijdens de protesten in Wit-Rusland werd het internet platgelegd. Het was bijna onmogelijk om gelijk welke app te gebruiken, maar Telegram bleef al die tijd beschikbaar.’

Propaganda

De voorbije jaren is het klimaat tegenover online media niet verbeterd. In Rusland werden gedegen journalistieke platformen als Meduza en VTimes als ‘buitenlandse agenten’ bestempeld, en in Wit-Rusland werd het populaire Tyt.by geblokkeerd. Maar in tegenstelling tot China hebben Rusland en Wit-Rusland niet de gewoonte om het internet in zijn geheel af te grendelen. Russen en Wit-Russen zijn ondertussen gewoon geraakt aan vrijwel onbeperkte internettoegang.

De houding tegenover apps als Telegram is dan ook zeer dubbelzinnig. Zelfs toen Telegram geblokkeerd werd, bleven officiële instanties de app gewoon gebruiken. ‘Aan de ene kant proberen ze wel degelijk informatie te controleren en te blokkeren’, zegt Wijermars. ‘Maar tegelijk weten ze waar hun publiek zit. Er zijn tegenwoordig heel wat Telegramkanalen die propaganda maken voor de overheid. Zelfs als ze het eigenlijk misschien niet willen, beseffen ze dat ze apps als Telegram niet links kunnen laten liggen.