Haaien waren 19 miljoen jaar geleden bijna uitgestorven, en daar zijn ze nooit van bekomen

Elizabeth Sibert, paleo-oceanografe verbonden aan Yale University, wou met haar team het vis- en haaienbestand over een periode van 85 miljoen jaar in kaart brengen, “gewoon om een idee te krijgen van hoe de normale variabiliteit van die populatie er op de lange termijn uitzag”. Ze botste op een tot nu toe onbekende massa-extinctie zo’n 19 miljoen jaar geleden. De haaiendiversiteit liep met 70 procent terug en het totale haaienbestand met meer dan 90 procent. De haai was dus bijna compleet verdwenen. Volgens de auteurs van de studie, die in Science is verschenen, zijn de roofvissen daar nooit helemaal van bekomen.

Haaien hebben huidtandjes, kleine V-vormige schubben op hun huid die eigenlijk meer op tanden lijken. Uit de verhouding van zulke huidtanden van oude haaien in vergelijking met die van andere vistanden die tot 5,7 km diep in de zeebodem begraven zijn, bleek een duidelijke verschuiving in het zeeleven te hebben plaatsgevonden, nu ongeveer 19 miljoen jaar geleden. Na die periode bleek nog maar een derde van de stalen enig bewijs te leveren voor huidtandjes van haaien.

In het vroege Mioceen, tussen 16 en 20 miljoen jaar geleden, ging het in oceaansedimenten van één haaifossiel op de vijf visfossielen plots naar één op de honderd. Een onverwachte daling, twee keer zo groot als bij de massa-uitsterving van het Krijt-Paleogeen, waarbij ongeveer 66 miljoen jaar geleden driekwart van alle planten- en dierenleven stierf.

De aanwezigheid van huidtanden van oude haaien in oceaansediment is slechts een indicatie voor het aantal haaien dat ooit in onze oceanen zwom, maar dezelfde plotselinge omslag werd waargenomen in verschillende regio’s over de hele wereld. Zowel in de Noordelijke als in de Zuidelijke Grote Oceaan vonden wetenschappers het bewijs voor een forse afname van het haaienbestand van naar schatting meer dan 90 procent. De diversiteit ging met meer dan 70 procent achteruit en zou nooit meer op hetzelfde niveau van voorheen komen.

De haaien die voornamelijk overleefden, waren de soorten die aan de kust en niet in open zee leefden. Het is van die overlevers dat de haaien die vandaag rondzwemmen afkomstig zijn. Na de massa-extinctie zijn volgens de onderzoekers nog maar weinig nieuwe soorten opgedoken.

Moderne haaien doen het niet goed. Sinds de jaren 70 is hun aantal afgenomen met 70 procent, vooral door overbevissing. Wetenschappers vrezen dat de verloren diversiteit nooit meer terugkomt. Ze trekken een parallellen tussen het uitsterven 19 miljoen jaar geleden en de huidige crisis. “Alleen weten we dat ditmaal de achteruitgang van de haaien sneller gebeurt dan ooit in de geschiedenis van de planeet”, schrijven de auteurs van de studie. Volgens hen zijn de haaien in open zee de massale uitsterving, waarvan de oorzaak een mysterie is, nooit te boven gekomen. “Het ecologische lot van wat overblijft ligt nu in onze handen”, besluiten ze. De klimaatverandering, die 19 miljoen jaar geleden geen rol speelde, vormt vandaag nog een extra risico voor de haaien.

Een van de redenen waarom de haaien in open zee nooit meer op hetzelfde niveau konden terugkeren, is dat na hun verdwijning hun plek werd ingenomen door tonijnen, zeevogels, spitssnuitdolfijnen en baleinwalvissen.

Het verlies van de haai als toproofdier kan nazinderen door de voedselketen en onomkeerbare veranderingen in het ecosysteem veroorzaken. Sommige wetenschappers spreken nu al over een “gapend, groeiend gat” in het zeeleven.