‘De rechercheur vroeg me waarom ik de daders beschermde’: slachtoffers getuigen over seksueel geweld

Ayke Gubbels was 17 toen ze met een jongen op een eindejaarsfeest afsprak. Er kwamen, net als bij het 14-jarige meisje uit Gavere dat op 15 mei in Gent met een jongen had afgesproken, andere jongens bij en ze werd het slachtoffer van een groepsverkrachting. Ook zij werd gefilmd. 

Toen ze thuiskwam, hadden haar ouders meteen in de gaten dat er iets scheelde: ze gingen met haar naar de politie. Maar net als thuis kreeg ze haar verhaal ook daar niet over haar lippen. “Ik kende een van de jongens, die wilde ik niet schaden. Bovendien zat ik met schuldgevoelens, omdat ik dronken was toen het gebeurde. Terwijl ik bijvoorbeeld weet dat de daders mij wodka in plaats van water gegeven hadden. De rechercheur vroeg me waarom ik de daders beschermde.” De zaak werd geseponeerd. 

“Veel slachtoffers van seksueel geweld zoeken de schuld eerst bij zichzelf, hoe vreemd dat ook is”, zegt Gubbels. “Want zolang je voor jezelf het idee hebt dat je iets anders kon hebben gedaan, behoud je een gevoel van controle. Het besef dat jou iets overkomen is wat totaal buiten jouw macht was, komt meestal pas veel later.”

In 2019 startte ze met PUNT.vzw, een eerstelijnsorganisatie voor slachtoffers van seksueel geweld. “Via de hulplijnen werd ik doorverwezen naar de ziekenhuizen, waar ze me opnieuw doorverwezen. Eigenlijk werd ik van de kast naar de muur gestuurd.” Vandaag bestaan er drie zorgcentra na seksueel geweld en worden bij politie-eenheden gespecialiseerde zedeninspecteurs opgeleid. Maar dat is, zo stelt Gubbels, nog niet genoeg. “Er zijn zoveel sites en meldpunten, maar vaak weten ze van elkaar niet wie wat precies doet. We hebben nood aan meer structureel overleg.”

Ook de langdurige begeleiding laat te wensen over. “Een trauma blijft bij je voor je leven.” Dat er op die bewuste avond beelden werden gemaakt, maakt het nog lastiger om het los te laten. “Ik heb lang in angst rondgelopen dat die beelden opeens zouden opduiken. Soms overvalt die schrik me nog steeds, ook nu weer.”

Sekstape zonder medeweten

Opvallend: zedenfeiten worden steeds vaker gefilmd, wat grote gevolgen heeft. Onderzoeken wijzen uit dat één op de twee slachtoffers van ongewild verspreide naaktfoto’s zelfmoordgedachten heeft. 

Dat overkwam de 14-jarige Afya*. Een jaar geleden waren haar broers gestoten op intieme beelden van hun zus, die haar toenmalig vriendje zonder haar medeweten had gemaakt. “In no time gingen die beelden rond op Snapchat-accounts, die heel populair zijn in hartje Borgerhout. Mijn broer werd er zelfs op zijn school over aangesproken. Dan denk je dat iedereen die te zien krijgt. Anderhalve maand heb ik mijn gsm niet aangeraakt, buitenkomen durfde ik al helemaal niet. Ik had het gevoel dat mijn leven voorbij was.”

In lokale expose-groepen op Snapchat ziet Afya nog steeds naaktbeelden van minderjarige meisjes opduiken. Jongeren vragen er naar extra beelden of contactgegevens van de gefilmden. Ook de verkrachtingsbeelden van het 14-jarig meisje worden in zulke groepen opgevraagd. “Toen ik die accounts zag opduiken, hield ik mijn hart weer vast.”

Victim blaming

In de zaak rond het 14-jarig meisje ziet het parket een duidelijk verband tussen de verkrachting, het verspreiden van de beelden en haar zelfdoding. Dat die link gelegd wordt, heeft veel te maken met een eerdere uitspraak uit de rechtszaak over wat de 15-jarige Glenn De Cooman overkwam, die uit het leven stapte nadat naaktbeelden van hem op Instagram werden verspreid. Die zaak heeft er mee voor gezorgd dat er in de nieuwe wet rond wraakporno strengere straffen staan opgenomen.

“Het zal mijn zoon nooit terugbrengen, maar ik zou blij zijn als er toch íéts goeds van gekomen is”, zegt zijn moeder Sandra Spitaels. Aan de definitieve uitspraak ging een lange strijd vooraf. In eerste aanleg oordeelde de rechter dat de beelden niet bepalend waren geweest voor de zelfmoord van haar zoon.

Net als het 14-jarig meisje in Gent had haar zoon het alleen aan een vriendin durven vertellen. “Daar heb ik het nog steeds lastig mee. Ik heb mijn kinderen altijd gezegd: als er iets is, vertel het me. Maar als je zo vernederd wordt, wil je gewoon dat het stopt.”

Pas na zijn dood leerde ze wat termen als sexting, grooming of sextortion inhouden. “Ik ging naar elke info-avond op school, maar nooit heb ik er iets over gehoord.” Ook Afya vindt dat de seksuele opvoeding op school te wensen overlaat. “Over instemming, hoe om te gaan met sexting of beelden, heb ik nooit iets gezien. Terwijl we daar allemaal mee te maken krijgen.”

Die leemte probeert Spitaels nu zelf te vullen, door filmpjes op te nemen of met Sensoa spreekbeurten te geven. Nog steeds verneemt ze hoe leerkrachten zeggen ‘dat het toch niet slim is om zulke beelden naar iemand te sturen’. “We moeten omstanders te sensibiliseren. Want zolang mensen negatief blijven reageren, gaan slachtoffers bang zijn om hun verhaal te doen.” 

Vooroordelen

Het gaat erom dat de gevoelens van het slachtoffer genormaliseerd worden, zegt Gubbels. “Als er beelden van je circuleren, weet dan dat het oké is om je sociale media te verwijderen of van school te veranderen. Weet dat het normaal is om je boos of apathisch te voelen. Weet ook dat de storm na een tijd wel weer gaat liggen.”

Voor het meisje in Gent kwam die boodschap te laat. “Het is tragisch, maar absoluut niet nieuw”, zegt Gubbels. “Bij PUNT.vzw krijgen we, alleen in Antwerpen, vier aanmeldingen per week. Ik verschiet wekelijks nog hoe gruwelijk sommige zijn. Ik hoop vooral dat de verontwaardiging ons ertoe zal aanzetten om seksueel geweld meer bespreekbaar te maken.”

*Afya is een schuilnaam