Van grote tekorten tot het verbranden van duizenden coronavaccins: hoe verloopt het vaccinatieprogramma in Afrika? 

"In Afrika arriveerden de eerste coronavaccins op 24 februari in Ghana en Ivoorkust, sindsdien is er veel vooruitgang geboekt", vat dokter Richard Mihigo van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) samen. "Maar er is nog een lange weg af te leggen."

"Het aantal toegediende vaccins op het continent ligt veel te laag als je dit vergelijkt met het gemiddelde wereldwijd", vertelt de WHO-arts vanuit Congo-Brazzaville. "In Afrika heeft slechts zo’n 2 procent van de bevolking een vaccin ontvangen binnen het COVAX-programma. Wereldwijd heeft zo’n 20 procent een vaccin ontvangen", aldus Mihigo.

In Afrika hebben 49 landen zich opgegeven voor het COVAX-programma. Het is duidelijk dat niet iedereen op het continent aan hetzelfde zeel trekt. Landen als Tanzania, Burundi, Eritrea en Tsjaad hebben geen vaccins aangevraagd binnen het programma. 

"We weten dat er veel onderrapportage is van besmettingen en coronadoden in Afrika", zegt de WHO-arts daarover. "Bij sommigen leeft er de valse perceptie dat het virus hier niet zo’n grote rol speelt als in andere regio’s in de wereld. De WHO probeert daarom alle landen te mobiliseren om toch het vaccin te introduceren aan hun inwoners."

(Lees verder onder de foto)

De WHO-dokter Mihigo somt met enig enthousiasme verschillende landen op. "Landen als Swaziland, Lesotho, Rwanda, Marokko, Tunesië , Botswana, Ivoorkust, ... hebben bijna hun volledige voorraad aan vaccins opgebruikt. Deze landen moeten nu leveringen krijgen om hun vaccinatiecampagne uit te breiden." De campagne is er goed verlopen. 

Bekijk het interview met dokter Richard Mihigo over het positieve verloop van de campagne en lees hieronder verder:

Volgens dokter Mihigo spelen verschillende factoren een rol bij het vlotte verloop van de vaccinverdeling. Eén aspect ervan is een tijdige en grondige voorbereiding, een goede "microplanning" noemt hij het. Deze landen hebben op voorhand de risicogroepen, zoals gezondheidswerkers en ouderen, goed geïdentificeerd. Ze hebben de juiste logistieke middelen ingezet en voldoende financiële middelen voorzien om de uitrol van het vaccin te ondersteunen.

Daarnaast is een goede communicatiestrategie nodig om de waarde van het vaccin te benadrukken. Ook het inzetten van onder anderen influencers om mensen te overtuigen om zich te laten vaccineren, ziet de arts als een belangrijke meerwaarde. 

(Lees verder onder de foto)

Niet overal is het COVAX-programma zo succesvol. De meerderheid van de Afrikaanse landen, die ingetekend hebben op het programma, heeft niet eens de helft van hun voorraad vaccins toegediend. Het trage tempo waarmee de vaccins toegediend worden, komt onder meer door problemen met de distributie.

In Congo dragen de slechte wegen bij aan de trage uitrol. In een land als Malawi was de overheid minder goed voorbereid, zowel op vlak van logistiek, als op vlak van communicatie. In een aantal landen is er ook te weinig gezondheidspersoneel aanwezig. "We kunnen niet alles wijten aan het aanbod aan vaccins", vertelt de WHO-arts daarover. 

Bekijk het interview waarin WHO-dokter Richard Mihigo vertelt waarom de campagne in sommige lander minder goed loopt en lees hieronder verder:

Het COVAX-programma heeft voornamelijk AstraZeneca-vaccins over het continent verdeeld. Volgens Mihigo heeft het nieuws over de bijwerkingen van het AstraZeneca-vaccin een grote negatieve invloed gehad. De bereidheid van de Afrikanen om zich te laten vaccineren is daardoor sterk afgenomen.

Bovendien circuleert er ook heel wat nepnieuws over het vaccin op het internet. "Vooral in de grotere steden waar het internet en sociale media makkelijk toegankelijk zijn, zien we dat dit soort nepnieuws een negatieve invloed heeft", aldus Mihigo.

Sommige Afrikanen hebben ook weinig vertrouwen in hun regering, daardoor wordt ook het vaccin sceptisch onthaald. Een combinatie van deze factoren maakt dat het vaccinatieprogramma in een aantal landen, zoals Congo, Zuid-Soedan en Kameroen, niet goed loopt. 

(Lees verder onder de foto)

Ondanks het grote tekort aan dosissen werden er in een land als Malawi vaccins verbrand. Ook hier spelen verschillende elementen mee. Zo hebben een aantal Afrikaanse landen zelf overeenkomsten afgesloten om vaccins te bekomen, buiten het COVAX-programma.

Zuid-Afrika had op eigen houtje het AstraZeneca-vaccin ingekocht. Maar na een eigen onderzoek zei het land dat deze vaccins onvoldoende bescherming boden tegen de varianten die in Zuid-Afrika circuleerden. Het land wou af van de vaccins. De Afrikaanse Unie heeft daarop de vaccins overgekocht en herverdeeld onder andere Afrikaanse landen. Het ging om zo’n miljoen dosissen, maar deze dosissen kenden een vervaldatum van midden april. Volgens de arts kan een AstraZeneca-vaccin in goede omstandigheden zo'n zes maanden bewaard worden. 

Landen zoals Malawi en Zuid-Soedan ontvingen de vaccins laat in maart. De termijn was te kort om alle duizenden dosissen op tijd aan de bevolking toe de dienen. De landen beweren ook dat ze niet op de hoogte waren van de vervaldatum. "De tijd tussen de levering van de vaccins en de vervaldatum was kort", erkent dokter Mihigo.

Malawi heeft de vaccins naar eigen zeggen verbrand omdat het land niet wil dat inwoners denken dat ze vervallen vaccins toegediend krijgen. De WHO-arts benadrukt dat Malawi de meerderheid van de ontvangen vaccins wel heeft kunnen toedienen. 

Bekijk de video van de verbranding van vaccins in Malawi en lees hieronder verder:

Maar er werd geleerd uit deze situatie, weet dokter Mihigo te vertellen. Andere landen die merken dat ze hun voorraad niet toegediend krijgen, gaan deze vaccins sneller herverdelen. Ondertussen wordt er ook meer rekening gehouden met de vervaldatum, geeft de arts nog mee. 

Achteraf klonk het bij Zuid-Afrikaanse artsen dat de verkoop een verkeerde beslissing was. Het AstraZeneca-vaccin biedt toch nog steeds voldoende bescherming tegen de verschillende varianten in hun land, dat ontdekte Zuid-Afrika na verder onderzoek. De verkoop heeft ook een enorme terugval betekend voor het vaccinatietempo van het land. 

(Lees verder onder de foto)

In Afrika worden geen coronavaccins geproduceerd. "Het continent heeft in het COVAX-programma vooral het AstraZeneca-vaccin uit India ontvangen", vertelt dokter Mihigo. "Maar sinds de situatie in India zeer kritiek is, heeft de Indiase overheid beslist om alle vaccins te houden voor eigen gebruik", vervolgt de dokter. "Het heeft al tot veel spanningen geleid voor de bevoorrading in deze regio."

De WHO-arts vertelt dat ze nu met andere producenten proberen samen te werken, "maar dat is geen evident verhaal". De mensen die in maart hun vaccin kregen, hebben nu hun tweede dosis nodig. Ze bekijken verder of rijkere landen hun overschotten kunnen doneren om toch aan die dringende nood tegemoet te komen.

(Lees verder onder de foto)

"We hebben een aantal landen op het continent die vaccins kunnen produceren zoals Zuid-Afrika, Senegal, Egypte, Tunesië, Marokko. Senegal produceert nu al het vaccin tegen gele koorts", vertelt Mihigo.

Volgens de WHO-arts is het voor deze landen op korte termijn haalbaar om zelf te produceren, al zijn er nog extra investeringen nodig. "Nu is Afrika  volledig afhankelijk van vaccins die buiten het continent geproduceerd worden." Deze situatie kunnen we voorkomen door plaatselijk te produceren, klinkt het nog.  

Bekijk het interview met  WHO-dokter Richard Mihigo over het voordeel van het vrijgeven van coronapatenten en lees hieronder verder:

De Amerikaanse president Joe Biden maakte begin mei bekend dat hij het (tijdelijk) opheffen van patenten op coronavaccins niet langer tegenhoudt. Ontwikkelingslanden vragen immers al langer om de kennis achter de vaccins niet te beschermen, zodat ook minder rijke landen snel hun bevolking kunnen vaccineren.

Maar de EU geeft nog geen groen licht. Medicijnfabrikanten vinden het geen goed idee. De fabrikanten hebben het recht de eerste jaren zelfontwikkelde vaccins te maken en te verkopen. Ze willen het recht niet afstaan, omdat ze zeer veel geld in de ontwikkeling steken, klinkt het. Bovendien vrezen ze dat het vaccin niet aan dezelfde veiligheidsnormen zal voldoen.

(Lees verder onder de foto)

Volgens de WHO-arts is het vooral belangrijk om eerst de risicopatiënten te vaccineren. "Zo kunnen we ziekte en dood voorkomen. We moeten hiervoor minstens 20 procent van de populatie vaccineren", duidt de dokter.

"Maar om de pandemie te stoppen, is een veel hoger percentage nodig en moeten we groepsimmuniteit bekomen." De WHO-arts schat dat daarvoor 60 tot 80 procent van de populatie gevaccineerd moet zijn. "Het doel is om 60 procent te bereiken tegen midden volgend jaar en om het percentage te maximaliseren tegen eind 2022."

Om deze hoge vaccinatiegraad te bekomen, moeten er meer vaccins zijn en moet er meer gevaccineerd worden op het Afrikaanse continent. "De landen moeten ondersteund worden met de nodige middelen, in het bijzonder financiële middelen", gaat de arts verder.

De vaccinatiebereidheid vergroten is volgens Mihigo een derde zeer belangrijk punt. "Ook de misinformatie rond het vaccin moet tegengegaan worden", vult de dokter aan. "Als laatste zijn een goede samenwerking en een goed detectiesysteem essentieel." 

Bekijk het interview met dokter Richard Mihigo over groepsimmuniteit en lees hieronder verder:

"Zolang niet iedereen beschermd is, is niemand veilig", vervolgt Mihigo. "Als lage-inkomenslanden niet genoeg vaccins hebben, gaat het niet enkel een invloed hebben op deze landen maar de globale gemeenschap."

"Als we toelaten dat het virus blijft circuleren, zullen nieuwe varianten gecreëerd worden die aan het vaccin ontsnappen. Deze varianten kunnen terugkeren naar plaatsen waar iedereen al gevaccineerd is", vertelt dokter Mihigo nog.

"Het is erg belangrijk om overal tegelijkertijd het vaccin toe te dienen. Het is de enige manier om zeker te zijn dat de wereld een veiligere plaats wordt", besluit de WHO-arts.