‘Kankerverwekkend’ PFOS in grond voor werken Oosterweel: ‘Wat in het water zit, raakt ook in de voedselketen’

Sinds enkele weken is de ongerustheid in Zwijndrecht torenhoog. Grond uit de buurt rond technologiebedrijf 3M zal gebruikt worden bij de werken voor de Oosterweelverbinding. Klein probleem: die grond zit tjokvol PFOS. “In Antwerpen is PFOS massaal geproduceerd door het bedrijf 3M. Maar rond het jaar 2000 is de productie van PFOS bij ons ingeperkt en in sommige landen zelfs verboden”, zegt expert Nicolas Van Larebeke.

Waarom zijn deze stoffen een probleem?

“Deze stoffen zijn verdacht om drie redenen: ze zijn kankerverwekkend, hormoonverstorend, en schadelijk voor ons DNA.”

‘Verdacht.’ Het is dus niet zeker dat ze zo gevaarlijk zijn?

“Het gevaar van PFOS is lange tijd ontkend door de industrie. Ik heb gelezen dat de concentraties in Zwijndrecht 26 keer hoger liggen dan de toegelaten normen. Dan zeg ik u: ik vertrouw die normen niet eens. Anderhalf jaar geleden was ik op een lezing waar mensen van de Nederlandse gezondheidsdiensten beweerden dat perfluoderivaten – de familie waartoe PFOS behoort – enkel milieuproblemen veroorzaken en geen problemen voor de menselijke gezondheid. Dat is gewoon onzin, en het geeft u een idee van de mate van ontkenning die er nog bestaat.

“Zelfs het IARC, het International Agency for Research on Cancer, heeft PFOS erkend als een mogelijk kankerverwekkende stof. Die voorzichtigheid is helaas naast de kwestie.”

Hoezo?

“Het is niet bewezen dat die stoffen kankerverwekkend zijn voor mensen. Maar dat komt gewoon omdat het nu eenmaal heel moeilijk is om dat wetenschappelijk te bewijzen. Je hebt een blootgestelde groep én een controlegroep nodig. Maar daarnaast moeten die ook nog eens in vergelijkbare mate blootgesteld zijn aan de talloze andere kankerverwekkende stoffen waarmee we in contact komen. Dat is verre van eenvoudig.”

Hoe weten we dan dat ze kankerverwekkend zouden zijn voor de mens?

“PFOS heeft een bewezen kankerverwekkend effect op dieren. Dat proces, de carcinogenese, is in de biologie een heel fundamenteel proces. Een van de belangrijkste genen die betrokken zijn bij de carcinogenese is ouder dan zoogdieren. Om het eenvoudig uit te drukken: men mag in het algemeen stellen dat wat kankerverwekkend is bij dieren, dat ook zal zijn bij de mensen. Er is op dat vlak zeer weinig verschil. En het zeldzame verschil dat er wel is, speelt volgens mij geen rol bij PFOS.”

Wat met de andere effecten?

“De hormoonverstoring kan talloze gevolgen hebben, bijvoorbeeld op de groei, op de seksuele ontwikkeling, of de ontwikkeling van de hersenen. En we hebben ook onderzoek gedaan op pasgeborenen, door metingen in het navelstrengbloed: daar zagen we dat baby’s met hogere concentraties van deze stoffen ook meer DNA-schade hadden. Dat is natuurlijk niet goed.

“Maar wat wel opvallend is: niet alle effecten zijn negatief. Het immuunstelsel wordt lichtjes gesaboteerd door die perfluoderivaten. Dat wil zeggen dat vaccinatie iets minder goed werkt bij mensen met een hogere blootstelling. Maar in ons onderzoek hebben we gemerkt dat deze mensen ook minder last hebben van allergieën en astmaklachten. Dat komt óók doorat de immunologische reacties verzwakt zijn.”

Je moet daarvoor natuurlijk wel met die stoffen in contact komen. Waar zit het grootste risico voor de buurtbewoners in Zwijndrecht?

“PFOS kan in het water terechtkomen. En wat in het water zit, raakt ook in de voedselketen. Voor de mensen uit de buurt kan ook PFOS zitten in het stof dat ze in huis hebben, of kinderen kunnen blootgesteld worden als ze in de tuin spelen. Ik heb daar geen precieze gegevens over, dus ik spreek hier in algemene termen.

“Maar vergis u niet: PFOS, en de familie van zogenaamde perfluoderivaten, is alomtegenwoordig. Ze zijn overal verspreid omdat ze in zulke massale hoeveelheden geproduceerd werden. En het probleem is niet van de baan. PFOS en het aanverwante PFOA zijn wel ingeperkt of verboden, maar sommige andere perfluoderivaten worden nog altijd massaal geproduceerd. Ze worden gebruikt in van alles en nog wat: tefalpannen, vuilafstotende oppervlakten, in regenjassen, voor de behandeling van textiel, enzovoort. Dat is dus een probleem.”

Zijn die even schadelijk?

“Of ze in dezelfde mate effect hebben, daar durf ik me niet over uit te spreken. Maar de kans bestaat wel degelijk dat ze toxische eigenschappen vertonen. Het zou eigenlijk een beetje verwonderlijk zijn als dat niet het geval zou zijn.”

Raken we ooit nog van die stoffen af?

“Het is bijna onmogelijk om daar nog van af te raken. PFOS is zeer resistent, het breekt dus niet gemakkelijk af. We hebben allemaal die stoffen in ons bloed. Een mens zonder die stoffen bestaat wellicht niet meer.”

Ondervinden we daar dan allemaal schadelijke effecten van?

“Vermits we weten dat die stoffen over de hele wereld verspreid zijn, zal de problematiek niet tot Zwijndrecht beperkt blijven. U mag ervan uitgaan dat zowel u als ik de effecten van die stoffen ondervindt. Maar hoe meer je blootgesteld wordt, hoe groter de kans dat er problemen ontstaan.”