Brussel overweegt zware brexitsancties tegen Verenigd Koninkrijk: ‘Het vertrouwen is compleet zoek’

Boris Johnson en Ursula von der Leyen
Kamiel Vermeylen

De betrekkingen tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk staan alweer op een dieptepunt. Hoe lang houdt Brussel de sancties nog op zak?

Nee, goed gaat het niet tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie. Een klein half jaar nadat de twee definitief uit elkaar zijn gegaan, staan de betrekkingen alweer op een dieptepunt. Oorzaak van het probleem is hetgeen de regering-Johnson en de Europese Commissie reeds eind 2019 overeen zijn gekomen in het terugtrekkingsakkoord: het zogenaamde Noord-Ierse Protocol.

Die tekst, goedgekeurd door zowel Brussel als Londen, voorziet dat Noord-Ierland deel blijft uitmaken van de Europese interne markt voor goederen. De regeling voorkomt ongewenste grenscontroles tussen Noord-Ierland en Ierland, maar installeert er wel tussen Groot-Brittannië en Noord-Ierland. Zulke controles moeten garanderen dat de producten die vanuit Groot-Brittannië en via Noord-Ierland in Ierland terechtkomen voldoen aan de regels van de Europese interne markt. Voor de eenheid van het Verenigd Koninkrijk echter een pijnlijke zaak.

Gratie

Nadat het Verenigd Koninkrijk in februari 2020 formeel de Unie verliet, begon er een transitieperiode van elf maanden. Die overgangsfase moest beide partijen de tijd geven om de toekomstige (handels)relaties te bespreken en om de afspraken uit het terugtrekkingsakkoord te implementeren. Reeds tijdens de onderhandelingen maakte de Europese Unie zich meermaals zorgen over het gebrek aan voortgang aan Britse zijde. Bovendien weigerde Brits premier Boris Johnson tijd te kopen door de transitieperiode eenmaal te verlengen. Gezien de overeenkomst over de nieuwe betrekkingen pas enkele dagen voor de deadline beklonken werd, was het voor heel wat bedrijven geen evidentie om zich op enkele dagen tijd naar het nieuwe regime te schikken. Daarom kwamen het Verenigd Koninkrijk voor enkele domeinen gratieperiodes overeen waarin de afspraken nog even niet van toepassing zijn.

De Britten blijven een blame game spelen. Ze komen bewust met onwerkbare en onduidelijke voorstellen om vervolgens met de vinger naar Brussel te kunnen wijzen.

Een Europese diplomaat

Goede afspraken maken goede vrienden, luidt het devies. Dat bleek wel even anders. In de eerste maanden van dit jaar werd duidelijk namelijk dat de Britten zich niet al te best hadden voorbereid. Lege winkelrekken, lange wachtrijen en stapels papierwerk waren het gevolg. Erger nog: de spanningen in Noord-Ierland bereikten in april een nieuw triest hoogtepunt. Daarop besloot de regering-Johnson om op eigen houtje enkele gratieperiodes te verlengen. En niet in de daarvoor voorziene Partnership Council, een overlegorgaan dat met Handels- en Samenwerkingsakkoord in het leven werd geroepen. In een reactie op dat unilaterale manoeuvre startte Brussel twee inbreukprocedures die er uiteindelijk toe kunnen leiden dat het Verenigd Koninkrijk door het Europees Hof van Justitie veroordeeld wordt.

Blame game

De Britse brexitminister David Frost liet reeds in mei optekenen dat het Verenigd Koninkrijk de gevolgen van de uitstap en het akkoord heeft onderschat. Een opvallende toegeving van een regering die die overeenkomst aan het thuispubliek verkocht als ‘de beste deal ooit’. In de Britse zakenkrant Financial Times legde Frost de schuld echter bij de Europese Unie. Die stelt zich volgens Frost onvoldoende flexibel op. Britse diplomaten zeggen dat het Verenigd Koninkrijk de afgelopen weken twaalf brieven heeft gestuurd met concrete voorstellen om de huidige moeilijkheden op te lossen. Daarop zou Brussel tot op heden niet op hebben gereageerd.

Rellen in Belfast, Noord-Ierland, op 8 april 2021.
Rellen in Belfast, Noord-Ierland, op 8 april 2021.© Getty

De Commissie reageert echter vol ongeloof op die aantijgingen en meent dat het zich tijdens de onderhandelingen net erg flexibel heeft opgesteld. Het verschil zit ‘m in de interpretatie. Het Verenigd Koninkrijk wil heel het Noord-Ierse Protocol herbekijken terwijl de Unie zich enkel flexibel wil opstellen binnen het raamwerk van dat Protocol. Bovendien zijn de voorstellen per brief ’totaal onbegrijpelijk’, aldus een goedgeplaatste Europese diplomaat op vooraarde van anonimiteit. ‘Wanneer we om bijkomende uitleg vragen, krijgen we nauwelijks inhoudelijke uitleg. De Britten blijven een blame game spelen. Ze komen bewust met onwerkbare en onduidelijke voorstellen om vervolgens met de vinger naar Brussel te kunnen wijzen’, klinkt het.

‘Vertrouwen compleet zoek’

Woensdag steken het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie de koppen in Londen bij elkaar om de kwestie uit te klaren. Volgens zowel Europese als Britse diplomaten een erg belangrijke vergadering in het samenwerkingsproces. Langs beide kanten van het Kanaal leeft er echter weinig hoop op snelle beterschap. ‘Het vertrouwen is compleet zoek’, zegt de diplomaat. Brussel vreest voor een scenario waarin het Verenigd Koninkrijk het beruchte artikel 16 van het Noord-Ierse Protocol activeert.

Die ‘nucleaire optie’ is toegelaten wanneer het protocol serieuze schade aan de maatschappij, de economie of het milieu toebrengt. De andere partij mag in dat geval proportionele tegenmaatregelen – lees: sancties – nemen, een scenario waarop de Unie zich volop voorbereidt. Het feit dat de handels- en terugtrekkingsakkoorden met elkaar gelinkt zijn, biedt Brussel een flinke stok achter de deur. Daardoor kan de Commissie het Verenigd Koninkrijk raken daar waar het pijn doet indien Londen de afspraken rond de terugtrekking niet respecteert.

Vermoedelijk zullen commissievoorzitter Ursula von der Leyen en Johnson de kwestie in de marge van de G7 of de NAVO-bijeenkomst informeel aankaarten.

Brussel en Londen willen dat scenario natuurlijk liever vermijden. Daarom zullen beide partijen over onder meer verbeterde afspraken rond medicijnen, sanitaire en fytosanitaire producten, en btw-tarieven voor tweedehandswagens praten. ‘Het zou niet de eerste keer zijn dat de Britse regering zich plots flexibeler opstelt wanneer het haar erg warm onder de voeten wordt. Maar vermoedelijk moet het eerst nog slechter worden vooraleer het beter gaat’, aldus de diplomaat. Aan Britse zijde zegt men dan weer dat er woensdag schuurpapier nodig zal zijn om het protocol bij te schaven en vraagt men aan de Unie om ‘verder te kijken dan louter de belangen die samenhangen met de interne markt.’

Joe Biden

De Europese Commissie rekent op de hulp vanuit de Verenigde Staten. Amerikaans president Biden, met Ierse roots, heeft steeds benadrukt dat een vrijhandelsakkoord met de Britten enkel mogelijk is wanneer het Verenigd Koninkrijk het akkoord met de Europese Unie nakomt. Daarom staat het kabinet van bevoegd eurocommissaris Maros Sefcovic in nauw contact met zowel Washington als de Amerikaanse ambassade in het Verenigd Koninkrijk.

Ook Richard Neal, voorzitter van het invloedrijke Ways and Means-comité in het Huis van Afgevaardigden, kleinzoon van Ierse nationalisten en groot pleitbezorger van een prominente Amerikaanse rol in het Noord-Ierse vredesproces, wordt aangesproken. Tot op heden heeft de regering-Biden zich nog niet formeel uitgesproken, volgens Europese diplomaten omdat de G7-top in het Verenigd Koninkrijk nog voor de deur staat. ‘Hou Biden de komende weken in het oog’, klinkt het. Vermoedelijk zullen commissievoorzitter Ursula von der Leyen en Johnson de kwestie in de marge van de topontmoeting of de NAVO-bijeenkomst informeel aankaarten.

De Unie werkt intussen aan een soort van gedragscode om de Europese omgang met het Verenigd Koninkrijk te stroomlijnen. ‘Zolang de Britse regering de gemaakte afspraken niet nakomt, moeten we ze ook geen geschenken geven’, klinkt het. Daarvan zijn de eerste resultaten intussen al aan het opborrelen. Tot op heden wil geen enkele Europese lidstaat migranten terugnemen die in het Verenigd Koninkrijk geen recht hebben op internationale bescherming. Dat is een doorn in het oog van de regering-Johnson en bevoegd minister Priti Patel, die tijdens de brexitcampagne en doorheen de onderhandelingen steeds hebben beweerd dat het Verenigd Koninkrijk opnieuw volledige controle over zijn grenzen zou krijgen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content