Wat is PFOS, hoe schadelijk is dit chemische product en wie is getroffen door vervuiling? Mogelijk perimeter van 15 kilometer op komst

Bij de werken rond de Oosterweelverbinding kwam de vervuiling met PFOS, veroorzaakt door Post it-bedrijf 3M, aan het licht. Maar de gemeente Zwijndrecht weet al sinds 2004 dat de site naast het bedrijf vervuild is. Vlaams minister van Omgeving, Zuhal Demir (N-VA) gaf gisteren een voorzet in het Vlaams Parlement voor een onderzoekscommissie die de oppositie graag binnenkopte. Van de meerderheidspartijen ging Open Vld overstag, waardoor een onderzoekscommissie dichterbij komt. Wat die precies zal moeten onderzoeken, is nog niet bepaald. Maar feit is dat de bewuste gronden in Zwijndrecht zwaar vervuild zijn met PFOS. 

Het gemeentebestuur van Zwijndrecht wil “zo snel mogelijk” aanbevelingen kunnen formuleren aan zijn inwoners over het gebruik van gewassen en producten zoals eieren uit de omgeving van de fabriekssite van 3M. Volgende week woensdag - op 16 juni - wordt er een gemeentelijke raadscommissie georganiseerd waar onder meer wetenschappelijke experts, het labo dat stalen analyseert en OVAM worden uitgenodigd om toelichting te geven bij de stand van zaken.

“We hebben een grondig onderzoek gevraagd, onder meer van bodem- en grondwaterstalen en over de mate waarin gewassen en producten PFOS opnemen. Maar in de tussentijd willen we op korte termijn al aanbevelingen kunnen geven”, zegt schepen voor Leefmilieu Steven Vervaet (Groen). “Het Agentschap Zorg en Gezondheid is volop bezig met een risicoanalyse. Maar het is nu al zo goed als zeker dat je rond Zwijndrecht niet langer eieren uit eigen tuin mag eten”, zei hij vanmorgen bij Radio 2. “Ik heb daarover eergisteren informatie gekregen van de Universiteit Antwerpen. De maatregelen die de wetenschappers voorstellen zouden heel drastisch kunnen zijn. Zij spreken van een perimeter van 15 km rond de site waarin je geen eieren van eigen kippen mag eten.”

Het gemeentebestuur wil de komende dagen de tussentijdse onderzoeksresultaten afwachten vooraleer het zich over de perimeter uitspreekt. Die zou in dat geval ver tot buiten Zwijndrecht reiken en honderdduizenden inwoners treffen.

PFOS is een afkorting voor PerFluorOctaanSulfonaten. Dat zijn chemische stoffen die behoren tot de groep PFAS, wat staat voor poly- en perfluoralkylstoffen. Deze chemische verbindingen worden door de mens gefabriceerd en zijn niet biologisch afbreekbaar. Daarom stopte 3M in 2000 met het produceren van de PFOS-chemicaliën, ook in Zwijndrecht. 

PFOS is een verzamelnaam voor chemicaliën die water, vuil en vet afstoten. Ze worden al sinds de jaren 70 van vorige eeuw onder meer gebruikt in regenkledij, pannen, verf en verpakkingen als pizzadozen. PFOS zat vroeger ook in hoge concentraties als brandvertragend middel in het schuim van brandblusapparaten. De chemicaliën kunnen in de grond dringen via het afvalwater van fabrieken of bij het naspoelen van blusschuim na grote branden. Het goedje kan niet onschadelijk worden gemaakt, het kan enkel verbrand worden bij hoge temperaturen. Uit onderzoek blijkt dat het wereldwijd is aangetroffen, tot in de poolgebieden toe.

De effecten op lange termijn zijn nog niet voldoende gekend, maar PFAS en PFOS worden door het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) beschouwd als “zeer zorgwekkende stoffen”. Ze worden aangezien als schadelijk voor de gezondheid en als kankerverwekkend. Ook ons lichaam kan PFOS niet afbreken, waardoor de chemicaliën jarenlang in het bloed en in de lever aanwezig blijven. De opeenstapeling ervan door hoge doses kan leverschade veroorzaken, ons afweersysteem beïnvloeden, de hormoonbalans en cholesterolwaarden verstoren, en de voortplanting en de ontwikkeling van het ongeboren kind schaden. Uit Deens onderzoek bleek dat PFOS ook de werking van vaccinaties, zoals die tegen mazelen, remde. PFOS kan in onze voedselketen en in ons drinkwater terechtkomen. Het stapelt zich op in de voedselketen en vormt zo een risico voor de hogere diersoorten.

Vooral de boeren in de buurt van de 3M-fabriek in Zwijndrecht wachten bang af of ze hun oogst nog mogen verkopen. Maar ook particulieren zullen best rekening houden met de adviezen van de overheid rond het beperken van blootstelling aan verhoogde PFOS-concentraties in de bodem en in het grondwater. Zo zou het een gezondheidsrisico kunnen inhouden om nog groenten uit de eigen moestuin of eieren uit eigen kweek te eten. De PFOS-concentraties in kippeneieren lagen enkele jaren geleden al drie keer hoger dan de toelaatbare waarden, zo bleek in 2015 uit het doctoraat van buurtbewoonster en biologe Wendy D’Hollander. 

De aanbevelingen zijn nog niet vastgelegd en zullen mee bepaald worden door wetenschappelijke studies die nog aan de gang zijn. En dan is het nog maar de vraag of die adviezen ook afdwingbaar zijn. Landbouwbedrijven zijn wel sowieso verplicht om veilige producten op de markt te brengen. Als dat niet het geval is, kan een verbod opgelegd worden. 

Lees ook: RECONSTRUCTIE. Al meer dan 20 jaar gaan alarmbellen af over PFOS-vervuiling in Zwijndrecht, maar niemand die écht wat ondernam