Hoe de heilige graal in farmaland bijna verloren ging door besparingen
Met de toelating om Aduhelm op de markt te brengen, lijkt het Amerikaanse biotechbedrijf Biogen de heilige graal in farmaland in handen te hebben. Wat belooft deze ontdekking? Welke twijfels en struikelblokken zijn er nog? Topexperten Bart De Strooper en Sebastiaan Engelborghs leggen uit wat het middel wel en niet kan. ‘De behandeling met Aduhelm is trouwens wat te vergelijken met een kankerbehandeling’.
Bart De Strooper, de Belg die in Londen aan het hoofd staat van het Dementia Research Institute, ziet dit als een geweldige doorbraak. “Dit is het eerste nieuwe alzheimermedicijn sinds 2003 en het eerste dat niet alleen de symptomen aanpakt, maar ook de oorzaak van de ziekte. In het brein van alzheimerpatiënten klonteren giftige eiwitten samen, wat de communicatie tussen hersencellen bemoeilijkt en er zelfs hersencellen doet afsterven. Toediening van het medicijn Aduhelm triggert het immuunsysteem om die schadelijke plakken op te ruimen”.
Bart De Strooper is moleculair bioloog en professor aan het VIB en de KU Leuven en directeur van het UK Dementia Research Institute. Hij was tot 2016 wetenschappelijk directeur van het VIB Centrum voor Ziektebiologie aan de KU Leuven en is door Expertscape erkend als topexpert in het onderzoek naar de ziekte van alzheimer.
Tientallen andere farmabedrijven hebben eerder vergeefs geprobeerd waar biotechbegrijf Biogen nu is in geslaagd, schetst De Strooper. “In het klinisch onderzoek botsten zij evenwel op zware neveneffecten of inefficiëntie. Biogen kon aantonen dat de amyloïdeplakken na 18 maanden behandeling met 59 tot 71 procent waren verminderd. Nooit eerder is dit zo duidelijk hard gemaakt, al heeft dat ook te maken met een verbeterde beeldvorming.”
En toch had de mensheid deze doorbraak ei zo na gemist, geeft De Strooper mee. “Het onderzoek naar Aducanumab - Aduhelm is de merknaam - werd in maart 2019 door Biogen stopgezet als gevolg van een nieuwe mode in de farma-industrie. In een drang tot kosten beperken worden tussentijds ‘futility analyses’ gemaakt van lopende grote studies die handenvol geld kosten. Bij onvoldoende aanwijzingen dat het de goede richting uitgaat, wordt het onderzoek vroegtijdig stopgezet. Pas toen maanden later alle reeds verzamelde gegevens waren geanalyseerd, heeft men het onderzoek gereanimeerd. Bij mensen die het middel in voldoende hoge dosis kregen, zag men immers 23 procent minder achteruitgang in denkvermogen, geheugen en concentratie dan bij controlegroepen. Iemand moet toen hebben gezegd: hadden we dit geweten, dan waren we er wel mee doorgegaan.”
Snelle route
Daarmee is niet gezegd dat het geneesmiddel echt perspectief biedt voor alzheimerpatiënten. De Strooper: “Juist omdat het onderzoek te vroeg is gestopt, zijn er te weinig gegevens over het effect van een behandeling. In één deelstudie is aangetoond dat behandeling de ziekte stabiliseert, maar dat blijkt niet uit een tweede deelstudie. Omdat de resultaten beloftevol genoeg zijn en er nog geen alternatief is, kiest de FDA (De Amerikaanse Food and Drug Administration, nvdr) voor de snelle route zoals bij de eerste aidsgeneesmiddelen. Aduhelm mag op de markt, maar tegelijk wordt een ‘fase 4'-onderzoek gevraagd. Ik geloof dat we daarin zullen leren wanneer en hoelang we dit medicijn aan de patiënten moeten geven.”
Als dat vervolgonderzoek niet de gewenste resultaten oplevert, kan de Amerikaanse geneesmiddelenwaakhond FDA de goedkeuring nog intrekken, waarschuwt hoogleraar neurowetenschappen Sebastiaan Engelborghs. Ook het Europees geneesmiddelenagentschap EMA kan meer onderzoek vragen alvorens Aduhelm hier toe te laten; een goedkeuring die er ten vroegste tegen de lente van 2022 komt.
Sebastiaan Engelborghs is hoogleraar neurologie aan de VUB en diensthoofd neurologie van het UZ Brussel. Hij is ook hoogleraar neurowetenschappen aan de UAntwerpen. Klinisch én wetenschappelijk heeft hij meer dan 20 jaar expertise in onderzoek naar de ziekte van alzheimer.
Engelborghs specifieert dat hij had gehoopt op een groter effect. “Na een jaar behandeling scoorden de patiënten wel beter dan de placebogroep, maar hun denkvermogen ging nog altijd méér achteruit dan gezonde leeftijdsgenoten. Aduhelm remt alzheimer af, maar geneest de aandoening niet. Heel lang geloofden we in de Amyloid-cascade-hypothese: we dachten dat we alzheimer konden genezen, als we konden verhinderen dat het Amyloid-eiwit neerslaat in het brein. Dat is namelijk een heel vroeg verschijnsel van de ziekte. We hoopten het hele ziekteproces te stoppen door te verhinderen dat dat eerste dominosteentje zou vallen. Maar de ziekte is complexer dan dat.”
Zoals kankerbehandeling
De transformatie van alzheimer van onbehandelbare aftakeling naar behandelbare chronische aandoening is dus niet voor morgen. Maar de eerste kankermedicijnen konden het ziekteproces ook alleen vertragen. De behandeling met Aduhelm is trouwens wat te vergelijken met een kankerbehandeling, zegt Engelborghs nog. “Het middel wordt maandelijks intraveneus toegediend in het ziekenhuis. Gelukkig zijn de bijwerkingen niet zo erg als bij chemo. Het medicijn kan een ontstekingsproces rond de bloedvaatjes teweegbrengen; als dat het geval is, moet de behandeling worden gestopt.”
Ook al kunnen enkel patiënten met aangetoonde, maar nog beginnende ziekte van alzheimer Aduhelm krijgen, toch kan dit uitgroeien tot een miljardenbusiness. Wereldwijd kampen 30 miljoen mensen met de aandoening. In België zijn ze naar schatting met 220.000, een aantal dat door de vergrijzing tegen 2060 zal verdubbeld zijn.
