De grote crypto-race: uw nieuwe digitale geld staat straks op een rekening bij de ECB

31 december 2025: welkom ‘deuro’

Op het eerste gezicht lijkt er deze Oudejaarsavond weinig veranderd aan de koffie op het treinstation. De (iets te slappe) smaak is hetzelfde. Net als de betaalapp op de telefoon. Maar achter de schermen is alles anders. Het geld gaat niet meer via KBC of BNP Paribas Fortis naar de koffietent. Het komt van de rekening van de klant bij de Europese Centrale Bank (ECB) in Frankfurt. Die heeft een geheel nieuwe valuta gecreëerd: de digitale euro, in de volksmond al gauw ‘deuro’ genoemd.

Geen ouderwetse munten of biljetten in de portemonnee. Ook niet het girale geld dat de commerciële banken scheppen, maar cryptomunten made in Frankfurt. Alleen de beeltenis van president Christine Lagarde ontbreekt er nog aan. Wel zo verstandig, gezien de maatschappelijke onrust die ontstond toen een onvoorzichtige centrale bankier bij de invoering hardop nadacht over ‘negatieve rentes’ en een ‘tijdslimiet’ op digitale euro’s om de consumptie op te zwepen.

Sciencefiction? Zeker niet. Anno 2021 onderzoekt wereldwijd maar liefst 86 procent van de centrale banken de mogelijkheden van eigen, digitale munten, blijkt uit een rapport van de Bank voor Internationale Betalingen. Zes op de tien experimenteert inmiddels met de achterliggende technologie, 14 procent is al bezig met proeven.

Er lijkt zelfs iets van een race gaande om wie het snelste is. De Bahamas hadden in oktober de primeur. Met de ‘zanddollar’ beschikken de bewoners als eerste ter wereld over digitaal centrale-bankgeld. Groot-Brittannië denkt na over een ‘Britcoin’. Rusland hoopt nog voor het einde van dit jaar zo’n valuta gereed te hebben en zelfs de Amerikanen beginnen haast te krijgen. De ECB wil in 2025 digitale euro’s kunnen invoeren. Deze zomer geeft het bestuur van de centrale bank hier naar verwachting groen licht voor. Ook als de consument niet zou staan te springen om nóg een betaalmethode aan de kassa, dwingt de geopolitieke situatie Europa in actie te komen. 

3 januari 2009: geen banken, geen staten

Midden in de financiële crisis delft Satoshi Nakamoto de allereerste bitcoin. De cryptomunt, schrijft het mysterieuze personage (of personages) dat schuilgaat achter dit pseudoniem, moet ‘onlinebetalingen mogelijk maken die direct van de ene naar de andere partij gestuurd worden, zonder door een financiële institutie te gaan’. Weg met de staat en de centrale banken dus.

18 juni 2019: de wake-upcall van Facebook

De bitcoin wordt door menig centrale bankier weggehoond als een kansloos experiment, maar nu Facebook zich ermee gaat bemoeien en een eigen cryptomunt aankondigt, de Libra, schrikt alles en iedereen wakker. Een jaar later al moeten de miljarden gebruikers van het sociale medium onderling kunnen afrekenen met de nieuwe munt. Óf ze gebruiken deze Libra voor betalingen aan een van de andere initiatiefnemers, waaronder Uber, Mastercard en Vodafone. Anders dan de bitcoin is de Libra een zogenoemde ‘stablecoin’. De waarde is vastgeklonken aan de koers van onder meer de dollar. 

Kan dat zomaar? In de daaropvolgende maanden waarschuwen Amerikaanse en Europese beleidsmakers voor witwassen, privacy en financiële instabiliteit. Het politieke spierballenvertoon wordt de coalitiepartners van Facebook te veel. De ene na de ander haakt af. De Libra sterft, zoals de Fransen openlijk wensten, een zachte dood. Maar de geest is uit de fles. “Met de moderne technologie is het ontzettend makkelijk een nieuwe munt te creëren”, zegt Arnoud Boot, hoogleraar financiële markten aan de Universiteit van Amsterdam. “Veel centrale banken hebben hier lange tijd niet over willen nadenken. Door de Libra móésten ze wel handelen. Doen ze niks, dan verliezen ze hun grip op het monetaire stelsel.”

2019-2021: de Chinezen komen

Annabelle Huang heeft geluk. Ze is één van de Chinezen die, via een loterij op socialemedia-app WeChat, 200 digitale renminbi winnen – omgerekend ruim 25 euro. Ze koopt er noten en yoghurt mee in een winkeltje vlak bij haar werk, beschrijft The New York Times in een artikel. Haar smartphone produceert een QR-code. De verkoper scant die en voilà: de 28-jarige inwoner van Shenzen heeft als een van de eerste aardbewoners met digitaal centrale-bankgeld afgerekend.

China werkt al sinds 2014 aan de ‘e-yuan’, inclusief beeltenis van de grote roerganger Mao Zedong. De proeven worden steeds grootschaliger. In Xiongan kun je er al een hamburger mee kopen bij de McDonald’s. De komende tijd worden nog eens dik 5 miljoen van de nieuwe munten verloot onder de inwoners van Peking. Tegelijkertijd draait de heersende Communistische Partij private alternatieven, van Alipay tot bitcoin, de duimschroeven aan.

Met een eigen, digitale munt krijgt de Chinese overheid zicht op alles wat burgers doen met hun geld. Er is ook een geopolitieke dimensie, vermoedt ING-econoom en cryptospecialist Teunis Brosens. “De afhankelijkheid van de dollar is nu groot. Dat merkt China – net als Europa trouwens – als het bijvoorbeeld ondanks Amerikaanse sancties zaken wil blijven doen met Iran. Een eigen digitale munt maakt het makkelijker voor buitenlandse importeurs en exporteurs om zonder dollars af te rekenen.”

19 mei 2021: Europa in de achtervolging

“Ons betalingsverkeer werkt hartstikke goed, maar dat moet ook in de toekomst zo blijven.” Dat zegt Inge van Dijk, directeur betalingsverkeer en marktinfrastructuur bij De Nederlandsche Bank, die nauw betrokken is bij de plannen voor een digitale euro.

Ze wijst op het razendsnel dalende gebruik van cash geld, dat door de centrale bank zelf wordt uitgegeven: vorig jaar van 32 naar 21 procent van de transacties aan de kassa. In plaats daarvan spelen niet-Europese partijen een steeds dominantere rol. Straks meldt zich misschien een Chinese gigant of Facebooks Diem, de opvolger van de mislukte Libra. Nu al verwerken het Amerikaanse Mastercard en Visa het leeuwendeel van de betalingen binnen Europa. Daar merkt de burger op het eerste gezicht niks van. Maar wat als de Verenigde Staten maatregelen treffen tegen een land waarmee Europa nog wel handel wil drijven? Dan staat het oude continent machteloos.

“Innovatie is goed, maar hoe houd je controle?”, vat Van Dijk het dilemma samen. “Wij moeten als centrale bank de belangen van de burger in de gaten houden. Denk aan veiligheid, aan privacy. Daar wordt bij ons toch anders naar gekeken dan elders in de wereld.”

Mogelijk volgende maand al besluit de ECB over de komst van de ‘deuro’. Vervolgens moeten er heel wat knopen worden doorgehakt. Komt er een harde limiet voor hoeveel geld burgers bij de centrale bank mogen stallen? Of wordt dat vanaf een bepaald bedrag ontmoedigd met een negatieve rente? Dient de nieuwe munt vooral voor gebruik binnen de eurozone, of ook voor grensoverschrijdende betalingen van grote bedrijven en banken? En krijgt u als klant straks meerdere rekeningen naast elkaar, of worden commerciële banken helemaal overbodig? 

Toch betekent een digitale euro echt niet dat alles plotseling allemaal anders wordt, sust Van Dijk. “De voorkant van het betalingsverkeer, dus wat de consument ervan ziet, zal vermoedelijk niet enorm veranderen. We beginnen klein: de digitale euro als dagelijks betaalmiddel. Geen grote bedragen. Het is echt niet zo dat we morgen ineens alle bestaande betalingen gaan vervangen door digitale euro’s.” De ECB zal ook niet alles zelf doen, benadrukt ze. “We willen juist samenwerken met private partijen. Maar de onzichtbare achterkant, ja, die zit dan voor een deel bij de centrale bank.”

31 december 2025: droom of nachtmerrie?

Niet iedereen is er gerust op. Eén van de bezwaren is dat rekeningen bij de centrale bank de financiële stabiliteit juist zouden ondergraven. Wankelt een bank, dan zullen klanten hun geld bliksemsnel in veiligheid brengen bij de ECB. “Natuurlijk kun je ook nu al in tijden van crisis naar de geldautomaat rennen”, geeft Teunis Brosens van ING toe. “Maar vervolgens moet je met een tas vol biljetten naar huis, waar je er een veilige opslagplek voor dient te vinden. Straks is het met één tik op je telefoon klaar. Voor banken is dat wel reden tot zorg, ja. Terwijl het mij nog steeds onduidelijk is wat de meerwaarde van een digitale euro wordt voor de consument.”

Hoogleraar Arnoud Boot ziet dat anders. “Voor zover de zorg voor bankruns gerechtvaardigd is, zegt het vooral iets over de fragiliteit van het huidige commerciële bankwezen.” Hij was betrokken bij een twee jaar geleden verschenen rapport dat concludeerde dat Nederlanders voor hun betalingsverkeer te afhankelijk zijn geworden van commerciële banken. Digitaal centrale-bankgeld kan, zoals Boot het noemt, een veilige, “publieke verankering” van het geldstelsel bieden.

De keerzijde is volgens de hoogleraar dat de staat mogelijk doorslaat in zijn bemoeienis. Met Big Brother-taferelen in China. Of door de digitale munten in te zetten als extra monetair instrument: schrijf 2.000 euro bij op elke centrale-bankrekening, en de Europese economie krijgt een oppepper. Boot spreekt van ‘zonnebloemkapitalisme’. “Sinds de kredietcrisis van 2008 hebben overheden en centrale banken een enorm dominante positie gekregen. Met als gevolg dat bij de minste rimpeling iedereen naar hen kijkt om in te grijpen. Daar zit iets scheef. Het nieuwe digitale geld dreigt de rol van centrale banken in het economische proces nog verder te vergroten.”

Maar dát in 2025 menig land zijn eigen digitale centrale-bankgeld heeft, daaraan lijkt vrijwel geen expert te twijfelen. Dan kunnen de Europese landen, in plaats van afwachten, beter hun eigen keuzen maken, klinkt het. “Het betalingsverkeer is het gas, water en licht van de economie”, constateert ook Inge Van Dijk. “Als je niet kunt betalen, valt alles stil. We moeten voorkomen dat we straks afhankelijk worden van een digitale munt die buiten Europa wordt uitgegeven.”