Waarom de hoofddoek politiek buskruit is

Dit had voor de regering-De Croo een aardige week geweest kunnen zijn. Goed, de peilingen slaan alweer wat tegen, maar de verkiezingen zijn nog drie jaar weg. Opluchting biedt alvast de sociale vrede na het akkoord tussen werkgevers en werknemers. Dat kwam tot stand in de traditie van de oude Belgische compromiscultuur van pappen en nathouden, maar dat is ook al wat waard in een tijd waarin elk compromis per definitie verdacht is.

Toch blijft de nasmaak van de politieke week wrang voor de federale meerderheid. Oorzaak is een demarche van Georges-Louis Bouchez. De MR-leider wist eerder al een conflict uit de Brusselse regering (waartegen hij oppositie voert) te importeren naar de federale regering (waar hij deel van uitmaakt). Casus belli: de hoofddoek. Wat begon met een veroordeling van de Brusselse vervoersmaatschappij MIVB omdat ze hoofddoekdracht opgaf als reden om een vrouw niet aan te nemen, is geëscaleerd in doodsbedreigingen voor de Gentse politica Hafsa El-Bazioui (Groen), die in De zevende dag vertelde dat in haar stad de hoofddoek wel toegelaten is in de ambtenarij.

Bouchez versaagt niet. De MR pleit voor een totaalverbod op het dragen van ‘levensbeschouwelijke tekens’ in publieke functies, lees: hoofddoeken, want het gaat altijd alleen daarover. Intussen werd van de benoeming, door een Ecolo-staatssecretaris, van de (hoofddoekdragende) Ihsane Haouach als regeringscommissaris bij het Instituut voor Gelijkheid van vrouwen en mannen een symbool gemaakt van het ‘islamogauchisme’, de zogenaamde knieval van links voor moslimkiezers. Een nogal pijnlijke reductie van de capaciteiten van een ingenieur met Solvay-diploma die als directeur bij Engie werkte. Maar in de identitaire cultuuroorlog vallen wel vaker onschuldige slachtoffers.

Doorzichtige truc

Natuurlijk is het stuntwerk van Bouchez vooral politiek-strategisch. De MR mikt op de links-liberale kiezers, over wie ze met Ecolo in een bittere strijd gewikkeld is. In Vlaanderen is het bijna ondenkbaar, maar in het welstellende Brusselse noorden en in Vlaams-Brabant strijden blauw en groen deels op dezelfde kiezersmarkt. Door Ecolo voor te stellen als een ‘moslimpartij’ hoopt de MR weldenkende vrijzinnigen naar de eigen tent te lokken. Een doorzichtige truc die de N-VA, bij monde van Zuhal Demir in 2017, al eens uithaalde met CD&V. Met resultaat: bij de daaropvolgende verkiezingen gingen zowel N-VA als CD&V ten onder.

Toch kan Bouchez al een succesje claimen. Hij dwong zijn andere concurrent, de PS, tot een flinke bocht. Na jaren van enerzijds en anderzijds verraste voorzitter Paul Magnette met een nieuw partijstandpunt: een hoofddoek mag, maar niet in functies met gezag of direct contact met de burger. Dat heeft licht absurde consequenties: een trambestuurster mag geen hoofddoek op, een metrobestuurster in een afgesloten cabine wel. Maar ook een stellingname die het lot van de PS in Brussel zou kunnen bezegelen, net zoals een gelijkaardig standpunt dat in Antwerpen deed met de sp.a van toenmalig burgemeester Patrick Janssens. Alvast Brussels PS-voorzitter Ahmed Laaouej legt er zich niet zomaar bij neer.

De PS is dan ook al jarenlang ten diepste verdeeld over de kwestie tussen een vrijzinnige vleugel die, naar Frans seculier model, geen enkele toegift wil doen aan gelijk welke godsdienst en tussen een meer inclusieve flank, die ieder zijn eigenheid gunt. Die verdeeldheid is niet uniek. Veeleer dan tussen links en rechts of Vlaams en Franstalig, snijdt de hoofddoek, als symbool voor de omgang met de islam, bijna alle partijen doormidden. Illustratief: de standpunten van Open Vld en CD&V leunen aan bij die van de PS, terwijl in Frankrijk zelfs de visie van de uiterst linkse populist Jean-Luc Mélenchon als die van de MR klinkt.

In de hoofddoekkwestie botsen twee invullingen van de liberale vrijheidsgedachte: de vrijheid om je niet door een god te laten knechten versus de vrijheid om jezelf te zijn. Ook twee visies op gelijkheid botsen: dat je om een gelijke behandeling te krijgen van de overheid neutraliteit nodig hebt versus de gelijke kans op een job, ongeacht kledij. De realiteit is morsiger dan een principiële keuze tussen die dilemma’s laat vermoeden. Bezorgdheid om de religieuze groepsdruk op sommige vrouwen is terecht, maar evengoed is de hoofddoek voor andere vrouwen een uitdrukking van hun spiritualiteit of persoonlijke identiteit.

Redelijkheid

In historisch opzicht had de in 2019 overleden filosoof Etienne Vermeersch gelijk om de hoofddoek te associëren met een orthodoxe, reactionaire islam, die van vrouwen onderdanigheid verwacht. Tegelijk zegt die geschiedenis soms maar weinig over de betekenis van die kledijkeuze vandaag. Beide standpunten gelden tezelfdertijd, maar zoveel redelijkheid lijkt voor sommige politici moeilijk te liggen. Communautarisme speelt bij sommigen allicht een rol, zoals MR-voorzitter Bouchez aanvoert. De Brusselse geschiedenis is er een bewijs van. Omgekeerd speelt islamofobe profileringsdrang op rechts evenzeer mee.

Toch is het de redelijkheid die politiek en samenleving uit deze impasse kan redden, zoals filosoof Patrick Loobuyck stelt in Samenleven met gezond verstand (2017). “Soms kan het erkennen of toelaten van diversiteit, die verder niets of niemand schaadt, een middel zijn om integratie te bevorderen”, schrijft hij over de hoofddoek. “Vanuit dat perspectief kan het slim zijn om mensen waar mogelijk ook zichzelf te laten zijn in die samenleving.”

Anders gezegd: wie religieuze tekens bant uit publieke functies, riskeert ook mensen te verbannen die belang hechten aan die tekens. Integratie­dwang dreigt zo te leiden tot desintegratie: de betrokken vrouwen blijven werkloos en geïsoleerd achter.

Met zulke redelijke standpunten is er in de hedendaagse politieke praktijk evenwel een groot probleem: je haalt er geen likes mee op Facebook.