Boeren kan niet meer in Zwijndrecht na PFOS-vervuiling: ‘Wat kunnen we doen? Verhuizen?’

“Ha nu zijn z’ier ze”. Wanneer ik aan de tramhalte van Zwijndrecht Dorp de temperatuur opmeet, ligt die beduidend lager dan het getal dat de apotheker aan de gevel afficheert.  “Ze”, dat zijn wij. De mensen van over ’t water. De mensen van de pers, ook wel. Die laatste categorie streek de afgelopen dagen talrijk neer in de gemeente op de linkeroever van de Schelde, nu blijkt dat de wellicht kankerverwekkende en hormoonverstorende stof PFOS er tot diep in de bodem is doorgedrongen. Grond waar heel wat van de 44.000 inwoners al generaties lang letterlijk de vruchten van plukken. Verschillende kleurrijke bordjes loodsen je door de gemeente richting verse groenten, polderaardappelen of hoeve-eieren. Wanneer we zo’n pijltje volgen, komen we op een charmant erf waar naast komkommers en prei ook de aardbeien hoog aangeprezen worden. “Goeiemiddag!” De glimlachende ogen boven de mondmaskers vernauwen zich tot spleetjes wanneer het koppel hoort dat we “van de gazet” zijn. “Geen commentaar. Ga maar verhaal halen bij de burgemeester”, klinkt het alvorens de hordeur gesloten wordt.

Alle kiekens dood 

De verontwaardiging is begrijpelijk. Al meer dan zeventien jaar trekken toxicologen en academici aan de alarmbel vanwege de PFOS-vervuiling door de 3M-fabriek in Zwijndrecht. Overheden zouden op de hoogte zijn. Pas nu die vervuiling daadwerkelijk aan de oppervlakte komt door de graafwerken voor de Oosterweelverbinding, is het op de politieke agenda geplaatst. Vlaams minister van Leefmilieu Zuhal Demir (N-VA) vroeg om een parlementaire onderzoekscommissie om de zaak uit te spitten. Er werd daarnaast onder meer extra bodemonderzoek in de omgeving besteld, en ook zullen er op grote schaal bloedstalen worden afgenomen bij omwonenden. Terwijl het onderzoek loopt, adviseert de Universiteit Antwerpen alvast dat bewoners in een straal van maar liefst vijftien kilometer rond de 3M-fabriek beter geen eieren uit eigen hoenderhok kunnen eten.

“Mijne compagnon die mij normaal eitjes brengt, heeft gezegd dat ’m al z’n kiekens gaat dooddoen. Die mens heeft niks meer dan, hè”, zegt F.V. (59). Hij komt, net als veel boeren uit de omgeving, liever niet met zijn naam in de krant, omdat de Zwijndrechtse grond al 35 jaar zijn bron van inkomsten is. “Bieten, aardappelen, maïs... Het is een zware stiel die er alleen maar zwaarder op is geworden, maar de laatste jaren was er stilaan toch weer interesse om rechtstreeks bij de boer in plaats van in de supermarkt te kopen. Keihard hebben we gewerkt om die thuisverkoop op punt te krijgen, maar dat ligt nu helemaal stil. Normaal heb ik ’s middags toch wel vier à vijf klanten in de winkel, de laatste twee dagen is er niemand meer langs geweest omdat de media zeggen dat onze gewassen ineens niet meer goed zouden kunnen zijn. Ik vind het wat opklopperij. In die beek aan de expresweg zwemmen zelfs vissen, hoe vervuild kan het water hier dan zijn?” 

De man zucht. “Ik vind het belangrijk dat het onderzocht wordt, maar ze hadden veel vroeger moeten ingrijpen. Maar ja, de fabrieken met het grote geld, daar moogt ge niks tegen zeggen. De kleine sukkeleir zal wel zwijgen. Ik ben eens benieuwd wat ervan gaat komen. Een schadevergoeding? Wie gaat dat betalen?”

Afwachten

Ook Steven De Baer (41) weet niet goed wat hij van het nieuws moet denken. “We zijn het eerlijk gezegd allemaal nog een beetje aan het verwerken. Wat kunnen we doen? Verhuizen? Van wat ik hoor op het nieuws, reikt de vervuiling helemaal tot in Sint-Niklaas… Dat is een gigantisch probleem.” Voor De Baer hangt zijn loon er niet vanaf, zijn lunch en leven daarentegen wel. Hij verbouwt tomaten, pompoenen en komkommers voor eigen gebruik, planten die hij verzorgt met bodemwater. Dat heeft hij altijd al gedaan. “Ik ben hier opgegroeid en ik eet al heel mijn leven groenten, fruit en eieren uit deze omgeving. Mijn ouders ook. Die hebben nu wel allebei kanker. Er zijn veel mensen met kanker in dit gebied, dat hebben ze onlangs nog eens gezegd.  Zou het met die vervuiling te maken hebben? We kunnen alleen maar afwachten.”

Afwachten. Het is een vaak terugkerende, wijdbeense houding die ervoor zorgt dat deze Waaslanders niet wegzakken in het polderslijk terwijl hun gemeente de hoofdrol speelt in wat mogelijk een van de grootste milieuschandalen uit de recente Belgische geschiedenis kan worden. “Goh ja, meiske”, haalt een vrouw aan het gemeentehuis haar schouders op. “Ge ziet de schoorsteen van de fabrieken tot hier roken. Daar moet wel iets van in de grond zitten, dat kan niet anders. Ik ga me er in ieder geval niet door laten doen, tenzij ze het echt gaan verbieden.” 

Ondertussen wordt er lustig verder gefietst, geploegd en gespit in het groene gebied in de schaduw van de Oosterweel-werken. Naast de kerk wordt de kermis opgebouwd, de botsauto’s als teken dat het leven gewoon zijn hortende en stotende gangetje moet blijven gaan, zeker nu we na anderhalf jaar weer meuge meuge. Op een terras bestel ik een frisdrank van een groot bedrijf en laat mijn ogen over de barsnacks dansen. ‘Hardgekookt ei’, pronkt er onder de droge worsten. De serveerster lacht als ze mijn blik volgt. “Van de Colruyt. Denk ik.”