Op zijn eerste reis maakt Joe Biden duidelijk: ik ben anders dan Trump. Wel is er één gelijkenis

Voor Joe Biden staat op deze reis, die de G7, de NAVO en de EU omvat, één vraag centraal: hoe kunnen democratieën zich verenigen tegen opkomende autocratieën? Met het antwoord wil hij woensdag in Genève de Russische president Vladimir Poetin confronteren. Deze agenda is voor de EU-bondgenoten een verademing. Al zijn nog niet alle plooien uit het Trump-tijdperk gladgestreken. Waar zitten de verschillen en gelijkenissen?

Coronapandemie en economisch herstel

In de strijd tegen de coronapandemie wist Biden in enkele maanden de puinhoop van zijn voorganger om te turnen in een succesverhaal. Onder Trump waren de VS recordhouder in coronadoden, onder Biden worden ze dat in vaccinaties.

Op de top van de zeven grootste industrielanden kondigde Biden aan dat de VS de arme en minder ontwikkelde landen 500 miljoen Pfizer-vacccins cadeau zullen doen. Dat is niet alleen een humanitaire daad maar ook eigenbelang: de wereld is pas veilig als iedereen gevaccineerd is. Het is ook vaccindiplomatie, een opstapje om nieuwe partnerschappen te smeden. Nog een groot verschil met zijn voorganger: waar Trump de Wereldgezondheidsorganisatie de rug toekeerde, zal Biden met de G7 overleggen over het verbeteren van dit VN-vlaggenschip. 

“Dit zijn allemaal onderwerpen die onder Trump geen kans maakten”, zegt Koert Debeuf, de Belgische hoofdredacteur van het Engelstalige nieuwsmedium EU Observer uit Brussel. “Tegelijk zie je dat de VS zich niet meer opstellen als de borgsteller voor de internationale handel. Dat was onder Trump ook al zo.”

De economische uitdagingen van de VS zijn nog te groot, al zette Biden in de eerste vier maanden van zijn presidentschap grote stappen naar herstel. Dankzij het American Rescue Plan, een steunpakket van 1.900 miljard dollar, groeit de Amerikaanse economie in haar snelste tempo in bijna veertig jaar.

Volgens VS-correspondente Greet De Keyser (VTM) is de groei zelfs zo groot dat er een tekort is aan werknemers – al speelt mee dat sommige mensen geen job zoeken omdat ze nog coviduitkeringen krijgen tot 1.600 dollar per maand, meer dan ze normaal verdienen. “Elk bedrijf dat ik ken, groot en klein, is op zoek naar personeel”, zegt ze. “Het beschikbare inkomen van de Amerikanen is dit jaar zeker omhooggegaan. Je ziet dat ook aan de lange wachtrijen voor luxewinkels zoals Gucci en Louis Vuitton. Als je hier een huis wil kopen, bouwen of renoveren, kom je op een lange wachtlijst terecht.”

EU midden in het bed?

Of de steile groei Biden zal aanzetten tot meer economische openheid, valt volgens De Keyser nog af te wachten. “Onder Trump was het protectionisme heel duidelijk. Hij legde de EU zelfs importtarieven op. Een aantal van deze heffingen zijn al herroepen, maar die op aluminium bleven voorlopig van kracht. Wat je nooit mag vergeten, is dat ook onder Biden de Amerikanen hun eigen economische markt zullen verdedigen. De open handelsgrenzen waar de Democraten over spreken zijn woorden, geen realiteit. De VS blijven een machtig economisch blok dat eigen prioriteiten zal doordrukken. Het grootste verschil met Trump is de stijl en de toon. Biden wil weer een werkend partnerschap met de EU, Trump werkte de EU actief tegen.”

Tijdens de ontmoeting met Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en Raadsvoorzitter Charles Michel werd duidelijk dat er veel heikele punten blijven. De miljardenboetes die ze elkaar via de Wereldhandelsorganisatie oplegden voor onterechte staatssteun aan vliegtuigbouwers Boeing (VS) en Airbus (EU) bijvoorbeeld. Of de Europese kritiek op de almacht van big tech in Silicon Valley. Daartegenover blijven de Europese GDPR-privacyregels de Amerikaanse bedrijven een doorn in het oog.

Een mogelijke toenadering zit in de Amerikaanse ‘Chips Act’. Die wet schrijft voor dat de VS de productie van computerchips en halfgeleiders voor spitstechnologie zelf gaan organiseren, om te vermijden dat grote rivaal China de markt controleert en er spionagesnufjes in kan verwerken. Alleen beschikken de Amerikanen over onvoldoende productiecapaciteit. Er moet dus samengewerkt worden met technologiepartners, ook uit de EU. De Keyser: “ Het is niet toevallig dat de Senaat deze wet goedkeurde net voor Bidens vertrek naar Europa. Dit is een grote prioriteit voor hem, omdat hij zo met de EU front kan vormen tegen China en Rusland.”

Tegelijk zal Biden, zoals Trump, de EU eraan herinneren dat hij niet opgezet is met het Investeringsakkoord dat Brussel in december met Peking sloot. Al werd de uitvoering bevroren na mensenrechtenschendingen in Xinjiang en daaropvolgende sancties. Over pressiemiddelen om mensenrechtenschendingen op de Oeigoeren te stoppen zullen de EU en Biden elkaar wel vinden.

De verhouding met Rusland is ook een ambivalent verhaal. De EU staat net als Biden achter de opgesloten oppositieleider Aleksej Navalny en veroordeelt Russische inmenging in Oekraïne. Tegelijk blijft de Nordstream 2-gaspijplijn tussen Rusland en Duitsland een olifant in de kamer.

Debeuf: “Onder Trump werd iedereen die meewerkte aan dit project op een zwarte lijst gezet. Hun financieel verkeer werd lamgelegd. Biden blijft tegen de ingebruikname gekant, maar gaat tenminste in debat met bondskanselier Angela Merkel. Nu Duitsland het project afwerkt, moeten ze overleggen over de gevolgen. Door Nordstream 2 zullen de Russen hun gasverbinding naar Europa door Oekraïne niet meer nodig hebben. Wat gaan ze doen als Poetin de gaskraan naar Oekraïne dichtdraait?”

NAVO wapenen tegen cyberdreigingen

Maandag zal Biden pogen om het Rusland-beleid van alle NAVO-bondgenoten aan te scherpen, in aanloop naar zijn ontmoeting met Poetin woensdag in Genève,. Waar Trump de NAVO ei zo na uit elkaar deed spatten door verwijten over de onderfinanciering door de Europeanen, gaat Biden volgens De Keyser “focussen op een krachtige, gezamenlijke NAVO-slotverklaring waarmee hij Poetin kan confronteren”.

Bedreigingen zoals cyberaanvallen op kritieke infrastructuur tegengaan, zijn een prioriteit. “Terwijl nieuwe technologieën onze wereld fundamenteel wijzigen, leggen ze ook kwetsbaarheden bloot zoals ransomwareaanvallen en dreigingen zoals spionage via artificiële intelligentie”, zei Biden eerder.

Een prangend NAVO-debat is in welke mate artikel 5 van het bondgenootschap – ‘een aanval op één zal beantwoord worden door allen’ – ingezet kan worden in het geval van cyberaanvallen. Defensie-expert Sven Biscop (Egmont Instituut) wijst op het belang van duidelijker afspraken om escalatie te vermijden. “Artikel 5 slaat normaal op oorlog. Maar wanneer is een cyberaanval een oorlogsdaad en wanneer is het een illegale actie in vredestijd? De vraag is niet alleen of je reageert, maar ook hoe: met diplomatieke en economische acties of een cybertegenaanval? Voor veel van deze reacties heeft de NAVO nog geen instrumenten, maar de EU wel.”

In tegenstelling tot Trump zou Biden een autonomere Europese defensie weleens genegen kunnen zijn, omdat dat almaar meer in het Amerikaanse belang is. Biscop: “De trend die eigenlijk al onder Obama begon, is dat de Amerikanen nu China en Azië als prioritair beschouwen en Europa als secundair. In geval van een dubbel conflict, een aanval vanuit China én Rusland, moet Europa de eerste verdedigingslinie alleen aankunnen. Maar dat wordt nooit openlijk gezegd. Misschien zal daar onder  Biden duidelijkheid over komen.”

Biscop noemt het een goede zet dat Biden woensdag Poetin ziet – “de spanning was te hoog opgelopen” – maar tempert de verwachtingen. “Het zal al een goed resultaat zijn als ze een volgende afspraak kunnen vastleggen. In het ideale scenario brengen ze een verklaring uit over de verlenging van het START-verdrag en nieuwe ontwapeningsgesprekken, en over Wit-Rusland, Oekraïne en Syrië. Als het slecht gaat, moeten we ons voorbereiden op verdere incidenten en zal er snel geïnvesteerd worden in defensieve afschrikking.”

De Keyser herinnert eraan dat de Amerikaanse president recent bevestigend antwoordde op de vraag of zijn Russische collega ‘een moordenaar’ is. “Biden zal weinig toegevingen doen. Zijn internationale politiek gaat over de verdediging van democratieën tegen autocratieën.”

Klimaatverandering

Biden zal ook overleggen hoe de VS kunnen samenwerken om de doelstellingen te halen van het Parijs-akkoord, dat hij opnieuw vervoegde nadat Trump het opgezegd had. Volgens De Keyser heeft Biden veel armslag omdat zelfs de Republikeinse oppositie in het Congres nu beseft dat hernieuwbare energie geen slecht idee is. “De Amerikanen zijn niet plots groene jongens geworden, maar het besef is gegroeid dat de groene economie geld opbrengt en economisch zin heeft”.

Migratie

Onder Trump werden de migratieregels voor de VS wereldwijd aangescherpt. Eerst kregen moslims uit sommige landen een inreisverbod, daarna volgde de bouw van de muur op de grens met Mexico. Bij het uitbreken van de covidpandemie werden Europeanen prompt de toegang tot de VS ontzegd. Amerikanen mogen deze zomer weer naar de EU komen, maar omgekeerd kan dat nog niet. Brussel hoopt nu wel een toezegging te krijgen.

Maar dat is Bidens minste zorg. In eigen land ligt hij onder vuur van zijn eigen progressieve vleugel voor het migratiebeleid. Hoewel hij de bouw van Trumps muur op de grens met Mexico heeft stopgezet, zijn er in de praktijk weinig aanstalten om het migratiebeleid te versoepelen. Begin deze week stuurde hij zelfs vicepresident Kamala Harris naar enkele Latijns-Amerikaanse landen met een duidelijke boodschap aan kandidaat-emigranten: vertrek niet. 

De Keyser verwacht geen snelle koerswijziging. “Om de migratiewetten te veranderen heeft de president de steun van een ruime Congresmeerderheid nodig. Hij is niet bereid om het politiek kapitaal dat hij opbouwde in te zetten op zo’n verdelend thema. Zijn meerderheid in de Senaat is gewoon te klein en eind 2022 zijn er alweer de tussentijdse verkiezingen voor het Congres, de midterms.”