Amerika is terug, maar daarmee is wantrouwen in Europa niet verdwenen: wat mogen we verwachten van bezoek van Biden?

De Amerikaanse president Joe Biden heeft niet voor niets Europa uitgekozen als zijn eerste reisdoel sinds hij president is geworden. Hij is een overtuigde atlanticus en wil het traditionele bondgenootschap met Europa in ere herstellen, na de twijfel die gezaaid was door zijn voorganger Trump. Amerika is daarmee terug, kondigt Biden met luide trom aan, na de isolationistische politiek van "America first" onder Trump. Maar in Europa is daarmee het wantrouwen niet verdwenen. Het presidentschap van Trump en vooral de bestorming van het Capitool op 6 januari hebben de Europese bondgenoten doen twijfelen aan de vastheid van de Amerikaanse koers.

analyse
© Geert Van Hoeymissen
Jan Balliauw
Specialist internationale relaties bij VRT NWS

"Sinds januari heeft de EU al 350 miljoen dosissen geëxporteerd, terwijl de VS de vaccins in eigen land hield", zei Europees president Michel een beetje schamper toen ik hem vrijdag - voor de G7-top begon - een reactie vroeg op het initiatief van president Biden om 500 miljoen dosissen Pfizer-vaccin te doneren aan armere landen. Het geeft meteen aan dat de wederzijdse irritatie aan beide kanten van de Atlantische Oceaan niet meteen is verdwenen nu Biden Trump heeft vervangen. 

Bekijk hier een vooruitblik uit "Het journaal" en lees eronder voor meer details:

Videospeler inladen...

Premier Alexander De Croo (Open VLD) ging in een interview met Politico nog verder en wees het beleid van Biden aan als schuldige voor productie­vertragingen in de Pfizer-fabriek in Puurs. Volgens De Croo volgt Biden een "America first"-politiek voor vaccins. De 500 miljoen Pfizer-vaccins die Biden wegschenkt, komen uit Amerikaanse fabrieken en dreigen basismaterialen weg te houden uit de Pfizer-fabriek in Puurs. Volgens De Croo is de EU onder Trump minder naïef geworden. Trans-Atlantische samenwerking is nog altijd Plan A, maar de EU-landen gaan er niet meer van uit dat de VS altijd een partner zal zijn.

De Europeanen hebben gezien dat de Amerikaanse democratie, die door de meeste Europese analisten als onaantastbaar werd beschouwd, zelfs door een vrij beperkte groep opstandelingen in de problemen kwam. De bestorming van het Capitool op 6 januari was een dubbeltje op zijn kant en had ook anders kunnen aflopen. Donald Trump is politiek niet uitgespeeld want hij zwaait nog altijd de scepter in de Republikeinse partij. En er zijn voldoende Republikeinse politici die het estafettestokje van Trump maar wat graag overnemen met nog radicalere standpunten.

Buy American

Joe Biden heeft zeker de optische elementen van de Amerikaanse buitenlandse politiek gewijzigd. Hij zal zijn Europese bondgenoten voor het oog van de camera’s niet voor het hoofd stoten zoals Trump dat zo graag deed. Biden zal luisteren naar wat de Europeanen hem te zeggen hebben. Daarmee is ook het vergif verdwenen dat de trans-Atlantische relaties vier jaar lang heeft gehinderd.

Biden is eerder deze week aangekomen in het Verenigd Koninkrijk voor het eerste deel van zijn bezoek aan Europa. Bekijk hier een reportage in "Het Journaal" (de tekst gaat hieronder door):

Videospeler inladen...

Maar uiteindelijk zal Biden zijn eigen beleid voeren en daarbij staan de belangen van de VS op de eerste plaats. Hij is tenslotte verkozen als president van de VS. En ook hij weet dat de Democraten alleen maar zullen overleven als ze erin slagen om de middenklasse mee te laten profiteren van hun beleid. De tijden dat de positieve aspecten van de globalisering een mantra waren in Washington liggen ver achter ons. Joe Biden, die daar als vicepresident van Obama zijn steentje aan bijdroeg, voerde meteen een Buy American-beleid in voor overheidsaankopen die gebeuren met federaal geld.

Het is een veeg teken dat Biden nog geen ambassadeurs heeft aangesteld bij NAVO en EU

Het is een veeg teken dat Biden in de eerste maanden van zijn presidentschap nog geen ambassadeurs heeft benoemd bij de NAVO en de EU. Ook de bilaterale ambassade van de VS in België moet het overigens voorlopig doen met een zaakgelastigde. Europa ziet zichzelf graag als een strategische partner van de VS, maar in de ogen van Washington is de EU dat veel minder. Ook de brexit heeft het gewicht van de EU geen goed gedaan. 80 procent van de defensie-uitgaven van de NAVO-lidstaten komen nu van niet-EU-leden. Biden heeft wel al enkele buitenlandse leiders in het Witte Huis ontvangen, maar de Europeanen moeten hun beurt afwachten. De Duitse bondskanselier Merkel is de eerste die nu een uitnodiging op zak heeft voor 15 juli.

China is de poolster

Het buitenlands beleid van de VS draait intussen meer en meer rond de opkomst van China. Volgens de New York Times is dat de poolster van de regering-Biden. Ook daar verschillen de Europese en de Amerikaanse benadering. Voor Amerika is China een opkomende grote buur, voor Europa is China verder weg. Amerika ziet China als een strategische uitdaging, de EU bekijkt China vooral door een economische bril.

China kwam gisteren aan bod op de G7. Bekijk hier het verslag in "Het Journaal" (de tekst gaat hieronder door)

Videospeler inladen...

Nog voor Biden zijn intrek nam in het Witte Huis, ondertekende de EU onder Duitse druk een investeringsakkoord met China. Biden was "not amused". De goedkeuring van het akkoord is intussen geblokkeerd geraakt door de opgelopen spanningen met China naar aanleiding van de behandeling van de Oeigoeren, maar Charles Michel verdedigt het nog wel: "Het klopt dat de Amerikanen er niet blij mee waren", zei hij tegen me voor de G7 begon. "Maar over dit akkoord is 10 jaar onderhandeld en het betekent een vooruitgang voor onze onderlinge handelsrelatie. We kunnen niet toelaten dat onze markt openstaat voor de Chinezen terwijl zij hun markt afschermen voor onze bedrijven. We moeten onze belangen verdedigen en dat sluit niet uit dat we een sterke relatie hebben met de VS."

Het besef is zeker gegroeid in Europa dat de opkomst van China een belangrijke geopolitieke kwestie is geworden. Maar Europa is door de band genomen toch nog altijd voorstander van een iets voorzichtiger aanpak dan de VS. Onder Trump is de confrontatie met China ingezet en die kon rekenen op een brede steun in de VS. Ook Biden zet die politiek voort, ook al laat hij de zwaarste beschuldigingen achterwege, vermoedelijk in een poging de Europeanen mee aan boord te krijgen. 

Democratisch alternatief voor Chinese nieuwe Zijderoute

In zijn opiniestuk in de Washington Post, voor hij naar Europa vertrok, riep hij de democratische bondgenoten immers op om een alternatief op poten te zetten voor het gigantische Chinese Road and Belt Initiative, een soort nieuwe Zijderoute die de wereld moet verbinden met China. China trekt daar veel geld voor uit maar stelt zich weinig vragen over de lokale omstandigheden in de landen waar het geld aan leent of over de rendabiliteit of financiële draagkracht. Dat leidt er soms toe dat die landen de leningen niet meer kunnen afbetalen, waarna Peking de hand kan leggen op strategische infrastructuur, de zogenaamde "schuldenvaldiplomatie". Het kleine Montenegro zit in de situatie vanaf juli. China zou er zijn oog hebben laten vallen op de haven van Bar.

Biden wil nu tonen dat de democratieën in de wereld het beter kunnen doen. "Build Back Better for the World (B3W)" is een groot infrastructuurproject voor de  armere landen in de wereld waarvoor uiteindelijk honderden miljarden zullen worden uitgetrokken. Maar in tegenstelling tot de Chinese plannen staan waarden zoals goed bestuur, transparantie, duurzaamheid, overleg met de lokale gemeenschappen duidelijk vermeld als leidraad. De projecten moeten ook klimaatvriendelijk zijn. Voor die grootse plannen moet Biden de grote westerse economieën achter zich krijgen, de VS kan dit financieel niet alleen trekken.

Bevestiging van het NAVO-bondgenootschap

Ook op de NAVO-top maandag zal China prominent aanwezig zijn in de discussies. De traditionele terughoudendheid die sommige Europese lidstaten hadden, waaronder België, om China expliciet te vermelden in een NAVO-communiqué, is op de vorige top in Londen in 2019 verlaten. Biden wil dat de NAVO meer doet om de groeiende dreiging, toch in Amerikaanse ogen, van China tegen te gaan. Maar veel Europese lidstaten zien geen directe militaire dreiging uitgaan van China en zeker in Oost-Europa willen de hoofdsteden liever dat de NAVO zich concentreert op Rusland.

Ook Amerikakenner Bert De Vroey blikte in "De ochtend" op Radio 1 vooruit op het bezoek van Biden aan België. Beluister het gesprek hier (de tekst gaat hieronder door):

De kwestie zal nu nog niet definitief worden beslecht maar doorgeschoven worden naar een gepland nieuw Strategisch Concept. In het huidige concept uit 2010 staat China helemaal niet vermeld, in het nieuwe zal dat wel het geval zijn.

Europese bondgenoten kunnen het zich niet veroorloven om Biden met lege handen naar huis te sturen

De Europese bondgenoten kunnen het zich in ieder geval niet veroorloven om Biden met lege handen naar huis te sturen. Er zit nu eindelijk, na vier jaar crisis met Trump, in het Witte Huis iemand die veel belang hecht aan het bondgenootschap. Onder Trump hebben de Europese bondgenoten hun defensie-inspanningen gevoelig opgeschroefd in de richting van de afgesproken 2 procent van het BNP, uit angst dat hij de VS zou terugtrekken uit de NAVO. Als die inspanningen onder Biden zouden slabakken, zal hem daar door de Republikeinen meteen de rekening voor worden gepresenteerd. 

De politieke boodschap die de NAVO-top moet brengen, is duidelijk. Na de twijfel die Trump heeft gezaaid, zullen alle lidstaten de collectieve defensie die vervat ligt in artikel 5 van het NAVO-verdrag zonder voorwaarden bevestigen, ook Biden. Er zal dus geen twijfel meer zijn dat de VS iedere lidstaat zal bijstaan in geval van een aanval. 

De NAVO in 2030

De NAVO-leiders willen intussen het bondgenootschap beter voorbereiden op de toekomst. Daarover is een denkoefening gehouden die nu uitmondt in een aantal voorstellen van secretaris-generaal Stoltenberg over de NAVO in 2030. Die voorstellen moeten het bondgenootschap zodanig hervormen dat het de westerse samenlevingen beter kan beschermen tegen allerhande dreigingen, ook niet-militaire. Die laatste zijn alsmaar belangrijker geworden. Rusland zal nooit tanks door de Duitse laagvlakte sturen omdat het een directe militaire confrontatie niet kan winnen. De huidige aanvallen gebeuren via cyber, sociale media, geheime operaties, desinformatiecampagnes … De verantwoordelijkheid voor dergelijke aanvallen is meestal moeilijk toe te wijzen.

Huidige aanvallen gebeuren via cyber, sociale media, geheime operaties, desinformatiecampagnes

De NAVO moet ervoor zorgen dat onze samenlevingen weerbaarder worden tegen dat soort aanvallen, dat alles in alle omstandigheden blijft draaien. Omdat zoiets ruimer is dan Defensie en Buitenlandse Zaken, zullen ook andere vakministers in de toekomst vergaderen in NAVO-verband (zoals Binnenlandse Zaken). 

Om de NAVO hiervoor meer mogelijkheden te geven, wil secretaris-generaal Stoltenberg een gevoelige stijging, bijna een verdubbeling, van het gemeenschappelijk budget van ongeveer 2,5 miljard dollar per jaar. Dat budget waar iedere lidstaat proportioneel aan bijdraagt, dient nu voor het onderhoud van de hoofdkwartieren, de betaling van het NAVO-personeel, maar ook voor de AWACS-radarvliegtuigen. Hierover zullen de leiders vermoedelijk nog een hartig woordje praten, want vooral Frankrijk verzet zich hiertegen. Ook België is er geen grote voorstander van. 

Parijs wil dit soort uitgaven liever nationaal houden, zodat de militaire capaciteiten nationaal worden opgebouwd en de keuze blijft bestaan om die voor de NAVO, de EU of voor nationale operaties in te zetten. Als de NAVO die capaciteiten uitbouwt, zullen ze alleen voor de NAVO worden ingezet.

Voorspelbaardere relatie met Rusland

Wat op lange termijn de plaats van China ook gaat worden, intussen blijft Rusland op korte termijn de grootste uitdaging voor de NAVO. De verhoudingen met het land dat in 2010 nog door de NAVO als een partner werd gezien, zijn op een absoluut dieptepunt beland. Rusland is sinds de annexatie van de Krim in 2014 de grootste tegenstrever geworden van de NAVO. 

Joe Biden was de man die als vicepresident van Obama in 2009 met het idee kwam van een "reset" met Rusland. Daarvan is nu geen sprake. Biden neemt geen blad voor de mond als hij over zijn Russische collega Poetin spreekt. Toen hem in een interview werd gevraagd of Poetin een moordenaar is, antwoordde hij "ja". 

Ook toen hij woensdag in Europa aankwam, toonde hij zich niet toegevings­bereid tegenover Rusland. "Ik zal hem zeggen wat ik vind dat hij moet horen", zei Biden tegen de verzamelde Amerikaanse militairen op de luchtmachtbasis Mildenhall. Biden maakte wel duidelijk dat hij bewust pas met Poetin gaat praten, nadat hij de traditionele bondgenoten van Amerika uitvoerig heeft gesproken op de G7 en in Brussel. 

(lees door onder de foto)

En daar ligt al een duidelijk verschil met zijn voorganger Trump, die vaak soloslim speelde als het ging om Poetin, niet alleen tegenover de bondgenoten maar ook tegenover zijn eigen administratie. Zo trok hij in Helsinki in 2018 op een persconferentie met Poetin nog in twijfel of Rusland de Amerikaanse presidentsverkiezingen had trachten te beïnvloeden, iets waar de Amerikaanse inlichtingendiensten al lang geen twijfel meer over hadden.

Poetin zelf houdt zich op de vlakte over Biden. Hij steekt niet weg dat hij liever een herverkiezing van Trump had gehad, maar hij is duidelijk bereid zaken te doen met Biden, zeker nu die nog in de beginfase van zijn presidentschap zit. Meteen na de inauguratie van Biden beslisten Rusland en de VS om het New START-ontwapeningsverdrag met Rusland te verlengen. Een nieuwe, dure kernwapenwedloop is op dit moment niet in het Russische belang omdat de economie onder druk staat. Het netto-inkomen van de Russen staat nog altijd niet op het niveau van voor de Oekraïnecrisis in 2014.

In tegenstelling tot Trump kent Biden Poetin zeer goed

In tegenstelling tot Trump kent Biden Poetin ook zeer goed. Hij heeft hem ontmoet als vicepresident, en als gezant van Obama voor Oekraïne weet hij zeer goed de geschiedenis van de crisis. Waar Poetin bij Trump, zeker in privégesprekken, kon rekenen op een zekere sympathie en meegaandheid met de Russische standpunten, is dat bij Biden niet het geval.  

Toch betekent dat niet dat Biden naar Genève gaat om alle bruggen op te blazen. "De relatie moet voorspelbaarder en stabieler worden", zei Witte Huis-woordvoerster Psaki. Er zijn domeinen waar Rusland en de VS zeker kunnen samenwerken, ondanks hun grote verschillen: de aanpak van de coronacrisis, strijd tegen terrorisme, klimaat, Iran. 

Ook Poetin liet in een interview met NBC News verstaan dat hij denkt met Biden te kunnen samenwerken. Het voordeel van Biden is zijn lange ervaring waardoor hij voorspelbaarder is voor Rusland. "Er zullen geen beslissingen op basis van impulsen komen van de huidige VS-president", zei Poetin tegen NBC.

Andere sfeer dan met Trump

Als Biden straks in Brussel landt, zal de sfeer helemaal anders zijn dan in 2017 toen Trump voor de eerste keer hier voet aan de grond zette. Toen deden de Europese leiders er alles aan de Amerikaanse president niet te zeer voor het hoofd te stoten, zo beducht waren ze voor zijn onvoorspelbaar gedrag, ook in de internationale relaties.

(lees door onder de foto)

Nu komt een vriend naar Europa, iemand die het goed voorheeft met Europa, iemand die weer bereid is te luisteren naar wat Europa heeft te zeggen, iemand die al zijn hele leven ijvert voor een goede band tussen de twee continenten. Maar net als onder vorige Amerikaanse presidenten betekent dat niet dat Biden de Europese belangen gaat verdedigen. Dat moeten de Europeanen zelf doen en daar moeten ze ook hun verantwoordelijkheid voor opnemen. 

De vier jaar onder Trump hebben één ding aangetoond: schuilen onder de Amerikaanse paraplu lijkt misschien op het eerste gezicht een comfortabele oplossing, maar Washington kan die paraplu ook dichtklappen en dan staat Europa plots onbeschermd in de regen. 

Meest gelezen